Domaći i regionalni stručnjaci upozoravaju da je obaveza države i crnogorskog društva da se katuni sačuvaju kao kulturno-istorijsko nasljeđe, ali i revitalizuju kako bi predstavljali naš autohtoni turistički proizvod. To su neki od zaključaka na okruglom stolu ,,Crnogorski katuni” koji je juče organizovala Crnogorska akademija nauka i umjetnosti.
Profesor na Biotetničkom fakultetu u Podgorici, Milan Marković, kazao je da Crna Gora od svih zemaljama EU ima procentualno najviše prirodnih pašnjaka i livada, čak 95 odsto. Podaci govore da se od 2010. do 2018. broj registrovanih gazdinastava koja su izdizala na katune sa stokom (minimum pet uslovnih grla) smanjio, sa 2.026 na 1.533. Prema riječima Markovića, postoji još 500 neregistrovanih domaćinstava sa manje od pet uslovnih grla.
U skoro svim crnogorskim opštinama u posljednjih osam godina zabilježeno je opadanje broja gazdinastava koja izdižu na katune. U 2010. u Beranama bilo je 314 gazdinstva, a sada ih je 232. I u opštini Plav taj broj je smanjen, sa 179 na 111. Jedino se rast primjećuje u Nikšiću, gdje se broj domaćinstava sa 185 povećao na 206. Neobična je situacija u Kotoru. Prije osam godina niko nije izdizao na katune, a sada to rade dva domaćinstva koja imaju oko 30 uslovnih grla govore podaci.Ovogodišnjim agrobudžetom za premije u stočarstvu opredijeljeno je 3,09 miliona eura, od čega je 1,8 miliona namijenjeno za govedarstvo, po 600 hiljada eura za ovčartvo i tov junadi, bikova i volova. Najmanje sredstava biće usmjereno u kozarstvo, svega 90 hiljada eura.
Istoričar Ivan Laković koji je bio jedan od učesnika okruglog stola ističe da moramo da vrjednujemo katune kao nešto što nam je u prošlosti pomoglo da preživimo.
“Dužni smo da ih sačuvamo, i ostavimo za one poslije nas. Ne odnosimo se na pravi način prema baštini koja je trajnija od nas”, upozorava on.
Profesor na Univerzitetu u Ljubljani Matej Orgin ocjenjuje da mlade i djecu treba naučiti da vole planinu i provode vrijeme u njoj. On upozorava da su loši putevi problem ali da ne treba pretjerivati sa urbanizacijom.
“Katuni ne smiju postati previše pristupačni jer se pretvaraju u turistička naselja”, objašnjava on.
Podaci govore da se u ovom trenutku istovremeno odvijaju dva procesa ljudi napuštaju sela u planinskim područjima, a sa druge strane intresovanja turista za planinske ljepote Crne Gore raste.
“Stanovništvo koje koristi katune je staro, a nedovoljna je zaintresovanost mladih da se uključe. Što se tiče proizvodnje, mnogo je neiskorišćenih pašnjaka, a oskudni su uslovi za izradu mliječnih proizvoda. Nepoljoprivredne djelatnopsti nijesu dovoljno razvijene. Ono što predstavlja barijeru za investitore je pravni status jer predstavlja tkz. ,,zajedničko vlasništvo”. Osim toga, ni državna politika podrške nije dovoljno jasna”, rezultati su istraživanja.
Savjeti stručnjaka proizvođačima su da uz minimalna potrebna ulaganja poboljšaju higijenske uslove proizvodnje, ostanu autentični u načinu proizvodnje, te uspostave mehanizam prodaje proizvoda na licu mjesta.
“Neophodno je da se mladim generacijam obezbijediti društveni život, kako bi se zaintresovali za boravak na katunima. Proizvođači bi trebalo da se organizuju oko autentičnih proizvoda, i umreže se sa turističkim agencijama”, neke su od preporuka.
Opširnije u Pobjedi
