Značajne genetske resurse u voćarstvu predstavljaju autohtone i polikulturne sorte vezane za tradicionalno voćarstvo, ali i divlji srodnici pitomih voćaka. Ispitivanje genetskih resursa voćaka neophodno je za isticanje značajnih svojstava kvaliteta i određivanje stepena efikasnosti u oplemenjivačkim programima.
Džanarika (Prunus cerasifera) jedna je od najrasprostranjenijih vrsta voćaka na svijetu i možemo sa sigurnošću reći da nema otpornije i adaptivnije vrste sa veoma širokom ekološkom amplitudom - uspijeva na najrazličitijim zemljištima i položajima, čak do 1500 metara nadmorske visine.
Generativnim razmnožavanjem i stranooplodnjom je nastala široka populacija ekotipova i formi, pogodnih za korišćenje u različite svrhe. Spontane populacije džanarike (dženarika, džanja) predstavljaju značajan izvor germplazme, što predstavlja jaku temeljnu osnovu u oplemenjivačkom radu Sijanci džanarike su najmasovnija podloga za šljivu, i s obzirom na bogatstvo germplazme džanarike sa kojim raspolažemo, imperativ je selekcionisati matična stabla za proizvodnju sjemena, kako tvrde istraživači.
To je neophodan uslov za uspješnu proizvodnju generativnih podloga u rasadničkoj proizvodnji, ali i početni materijal za selekciju vegetativnih podloga. Velika otpornost i rodnost su osobine koje preporučuju džanariku za masovnije gajenje i za ekološku proizvodnju jeftine i potpuno zdrave sirovine za raznovrsnu preradu, kao i za svježu potrošnju.
Istraživanja genotipova džaranike pokazuju da postoji genetička varijabilnost kod genotipova odabranih iz prirodne populacije, što ukazuje na mogućnost hibridizacije džanarike sa ostalim vrstama šljiva i nekim drugim vrstama koštičavih voćaka i daje joj značajno mjesto u selekciji i oplemenjivanju. Džanarika je jedna od najstarijih i najrasprostranjenijih vrsta šljive. Širok areal, skromni zahtevi za uspijevanje i generativno razmnožavanje uslovljavaju visok polimorfizam džanarike.
Plodovi džanarike koriste se za jelo u svježem stanju ili se prerađuju u kompot, sok, rakiju, džem, pekmez, marmeladu ,slatko i sl. Kaša od džanarike zahvaljujući visokom saržaju pektina koristi se kao osnova za neke druge kašaste sokove. Mogućnost miješanja koncentrata od džanarike sa ostalim voćnim vrstama široko se koristi u najrazvijenijim zemljama za proizvodnju sokova i dječje hrane jer ispunjava najviše standarde zdravstveno bezbjedne hrane. Skoro u cijelom svijetu sijanci džanarike se najviše koriste kao podloga za šljivu, kajsiju i druge vrste iz roda Prunus.
Džanarika je dobra podloga za suva, slabija i zemljišta sa više kreča. Ima dobar afinitet sa većinom plemenitih sorti šljiva. Tolerantna je na prouzrokovače truleža korijena (Armillaria melea) i trulež korijenovog vrata (Phytophthora spp). U cilju umanjenja bujnosti, kao posrednik prilikom kalemljenja može da se koristi crni trn (trnjina – Prunus spinosa L.).
Međutim, džanarika nije najbolja podloga za kajsiju jer su voćke kalemljene na njoj bujne, u jesen kasnije završavaju, a u proljeće ranije počinju vegetaciju, te zato vrlo često stradaju od mrazeva. Pored toga, sve sorte kajsije nemaju dobru kompatibilnost sa džanarikom, što zajedno sa drugim uzrocima, dovodi do prijevremenog sušenja stabala, odnosno apopleksije. Ovi nedostaci se veoma uspješno otklanjaju kalemljenjem preko posrednika, za šta se najviše koriste sorte šljive (stenlej, čačanska ljepotica, krupna zelena renkloda itd.) ili druge vrste kao što je crni trn, koji se koristi u slučaju guste sadnje.
Sjeme džanarike se obično sije direktno u rastilo, s obzirom da sijanci ove voćne vrste brzo rastu i postignu potrebnu debljinu za kalemljenje očenjem na spavajući pupoljak u avgustu. U ovakvom slučaju, sjeme se sije u brazde na rastojanju oko 80–100 cm reda od reda i u redu oko 5 cm.
Kada sijanci izniknu, oni se prorjeđuju i ostavljaju na 15–20 cm. U ovakvim slučajevima potrebno je podsijecanje sržnih žila ašovima na manjim površinama ili specijalnim plugovima za podsijecanje centralne žile. Njega sijanaca sastoji se u redovnom kopanju, prihranjivanju, navodnjavanju (ako nastupi sušni period) i zaštiti od prouzrokovača bolesti i štetočina.
Po završetku vegetacije, u drugoj polovini oktobra ili u novembru, a prije prvih jačih mrazeva, vrši se vađenje sijanaca. Ako listovi nisu otpali, treba ih odstraniti rukom ili hemijskim putem kalijum-jodida (0,2%). Sijanci se na manjim površinama vade ručno, a na većim površinama specijalnim plugovima za ovu namjenu.
Poslije vađenja vrši se klasiranje sijanaca na osnovu razvijenosti korijenovog sistema i prečnika korijenovog vrata. U prvu klasu spadaju sijanci koji imaju dobro razvijen korijenov sistem i debljinu korijenovog vrata od 3 do 4 mm. U drugu klasu se svrstavaju sijanci ispod 3 mm. Treba napomenuti da se jače razvijeni sijanci mogu koristiti u proljeće za kalemljenje iz ruke prostim ili engleskim spajanjem. Najbolje je da se sijanci odmah po vađenju sade u rastilo, a ako to nije moguće, onda ih treba utrapiti.
Po svojim biološkim osobinama džanarika ima niz prednosti u odnosu na druge voćne vrste. Izražena ekološka adaptivnost pruža mogućnost upotrebe džanarike osim kao voćke i za pošumljavanje goleti - biološka mjera protiv erozije, a u sušnim rejonima za podizanje vjetrozaštitnih pojaseva u kombinaciji sa šumskim vrstama. Džanarika redovno i obilno rađa, bez ikakve agrotehnike i zaštite, pa je i to čini rentabilnom voćnom kulturom.
U toku cvjetanja stabla, džanarike djeluju vrlo dekorativno, pa je ova voćna vrsta interesantna i sa hortikulturnog stanovišta. Rano i obilno cvjetanje daje džanarici veliki značaj u pčelarstvu. Izlučuje nektar na nižoj temperaturi i daje pčelama mnogo nektara i cvjetnog praha u periodu kada ih u prirodi ima malo. Pčele je vrlo rado posjećuju. Izlučuje nektar i na nižim temperaturama, a sa jednog hektara pčele mogu sakupiti oko 40 kg meda.
Džanarika je najstarija voćna vrsta Balkanskog poluostrva. Plodove najvišeg kvaliteta daruje bez ikakve hemijske zaštite. Rano stupa na rod (u drugoj ili trećoj godini) i daje veoma visoke prinose u redovnom plodonošenju. Zbog redovne i obilne rodnosti, lijepih žutih plodova koji podsjećaju na kajsiju, kao i neutralnog soka, preporučuje se širenje džanarike u skoro svim arealima sa kontinentalnom i izmijenjenom kontitnentalnom klimom.
