Naročito je važno istaći da postojeća SPC u Crnoj Gori od 1918, nije legalnim i legitimnim putem, ušla u posjed sakralnih pravoslavnih pokretnih i nepokretnih dobara, već ih je, uz zaštitu supremativne državne vlasti KSHS, potom Kraljevine Jugoslavije, otela od države Crne Gore i CPC; okupirala ih i od tada ona njima gospodari, rentira ih, te u svojstvu otimača tuđe svojine, kao i uzurpatora imovinskih prava drugoga, hoće da zadrži bespravni monopol na istima.
Relevantno je navesti da važeći Zakon o slobodi vjeroispovijesti..., Crne Gore jasno kaže da onaj ko upravlja sakralnim objektima i zemljišnim posjedima mora dokazati u upravnom i sudskom postupku svoju svojinu, a naročito do 1. decembra 1918.
Navodim, ovom prilikom, samo jedan paradigmatični primjer, kojim je lako dokazati da su država Crna Gora (kao i brojni poklonodavci, pomagači), državljani Crne Gore, svojim radom i prilozima, kao i određeni faktori iz inostranstva, bili graditelji i donatori u izgradnji crkve Svetog Vasilja Ostroškog u Nikšiću. Ta crkva je kao zadužbina Kralja Nikole počela da se gradi 1895, a završena je 1900., pod egidom Knjaževine Crne Gore i autokefalne Crnogorske crkve i vjerujućeg naroda u Crnoj Gori, prevashodno sa područja Nikšića i okoline, ali i drugih predjela Crne Gore.
Bez problema je naučno, pravno istorijski dokazati da je taj veličanstveni, u našim okvirima, crkveni objekat gradila primarno država Crna Gora i da je ona suštinski bila istorijska i pravna svojina države Crne Gore i njenog naroda, bez obzira kako je sada, ili od ranije, svjedno, to uknjiženo u katastarskim knjigama. Dakle, sporno stanje u postojećem i ranijem našem Katastru i bespravno, prisvajanje, od strane aktuelnih epahrija SPC u Crnoj Gori, i tog velelepnog hrama pokazuje da je ispravno i neophodno, po po pitanju pravnog statusa ovog hrama, stvari pravno urediti tako da se jasno i precizno utvrdi pravi vlasnik i takvo stanje konstatuje u katastarskim ispravama (vlasničnim listovima). Onako kako propisuje postojeći Zakon, kojega nije potrebno mijenjati, ako ćemo se držati istine, pravde i etike.
U tekstu koji slijedi javnosti prezentiram, ovom prilikom, brojne istorijske izvore o autokefalnosti Crnogorske crkve, koje, svjesno i namjerno, primarno iz političko-ideoloških, propagandno-agitacionih i agenturnih razloga, konstantno zaboravljavlju brojni, prilično medijski navalentni, negatori (iz nacionalističkih i velikosrpskih političko-asimilacionih motiva, krugova i centara) njene povijesne autokefalnosti. Citirani sadržaj brojnih dokumenata, koje slijede, dokazuje i potvrđuje, odnosno,vjerodostojno i pouzdano svjedoče o, nespornoj, kanonskoj, autokefalnosti Crnogorske crkve, u istorijskom i pravnom smislu i značenju.
Konzul carske Rusije u Dubrovniku, sa ovašćenjima ruskog Ministarstva spoljnih poslova da Rusiju zastupa u državnim, diplomatskim i drugim odnosima sa Crnom Gorom (isti je od 1858. više puta službeno boravio u Crnoj Gori) Konstantin Petković (rođen 1824-umro 1898), na toj diplomatskoj dužnosti je oficijelno bio od 1858. do 1869), dobro je upoznao Crnu Goru i prilike u njoj i tome je 1868., napisao tekst svoje knjige o Crnoj Gori i Crnogorcima, koju je na ruskom jeziku objavio 1877. u Sankt Petersburgu. Knjiga Konstantina Petkovića,pod naslovom, vjernom originalu, „Crna Gora i Crnogorci“ obavljena je u Crnoj Gori (prevod sa ruskog Drago Ćupić, a istu je priredio i u svojstvju priređivađa pogovor napisao prof. dr Živko M. Andrijašević. Vidi u cjelini Konstantin Petković, “Crna Gora i Crnogorci“, CID, Podgorica, 2005, 178 stranica) piše, u objavljenomizdanju na crnogorskom jeziku (prijevod je vjeran originalu) i sljedeće: „BEZ OBZIRA NA TO ŠTO SU CNOGORSKI MITROPOLITI POSVEĆIVANI U RUSIJI, CRNOGORSKA CRKVA NAD SOBOM NE PRIZNAJE NIKAKVU SPOLJAŠNJU DUHOVNU VLAST: ONA JE SAVRVŠENO SAMOSTALNA (AUTOKEFALNA)“ (Citirano djelo, strana 146).
Posljednji autokefalni mitropolit Crnogorske pravoslavne crkve u doba nezavisne Knjaževine i Kraljevine Crne Gore bio je Mitrofan Ban. On je za crnogorskog mitropolita kanonski rukopoložen u Rusiji 6. aprila 1885. godine u Isaklijevskoj Crkvi u Petrogradu od strane petrogradskog mitroplita Isidora i drugih članova Sv. Sinoda i svještenstva Ruske crkve, a u prisutstvu ruskog cara Aleksandra III Romanova. Tri dana ranije, u besjedi koju je održao u Svetom Sinodu u Petrogradu, između ostalog rekao je i ovo: “Vi, svjatjejši otci, promislom Božjom i željom moga premilostivoga gospodara knjaza Nikolaja rukovođeni, izvoliste smirenost moju izabrati za episkopa Crkve Crnogorske”.
Nakon hitononije primio ga je 15. aprila 1885., car Aleksandar III Romanov. Prilikom susreta sa njim rekao mu je i ovo: “Meni je takođe drago što ste Vi rukopoloženi za episkopa u Rusiji. To pokazuje duhovnu vezu imeđu Ruske i Crnogorske crkve”. Ovo Mitrofan Ban detaljno opisuje u svojim memoarima. Nakon hirotonije Mitrofan Ban je 19. oktobra 1885. godine o tome obavijestio vaseljenskog carigradskog patrijarha Joakima IV u pismu, broj 356, u kojemu mu uz ostalo navodi: “Mi smo se iz Rusije povratili i u ime Božije zauzeli smo svetu katedru Mitroplije Autokefalne Crkve u bogoštićenom Knjaževstvu Crnogorskom na koju smo i Duhom Svetijem i pozvati”.
Dakle, sa stanovišta nauke nije sporno da su i Ruska crkva i Carigradska patrijaršija priznavale autokefalnost Crnogorske crkve ne samo u doba Mitrofana Bana, nego i stoljećima ranije. Tako se iz pisma kojeg je carigaradski patrijarh Grigorije poslao 29. januara 1798. godine Petru I Petroviću Njegošu jasno vidi da je Carigradska patrijaršija Crnogorsku crkvu smatrala autokefalnom. Carigradska/Vaseljenska patrijaršija je 1855. izričito priznala autokefalnost Crnogorske crkve o čemu govori i atinska “Sintagma”.
Ruska pravoslavna crkva u rangu Mitropolije Petrogradske (Patrijaršija Ruska bila je ukinuta u XVIII vijeku, u vrijeme imperatora Petra Velikog i obnoviće se tek 1917. godine) krajem XIX vijeka, kada je na njenom čelu bio mitropolit Paladije, predsjednik Svetoga Sveruskog Sinoda, priznavala je de jure i de facto i kanonski komunicirala sa autokefalnom Crnogorskom crkvom u rangu Mitropolije, na čijem se čelu tada nalazio mitropolit Mitrofan Ban.
Petrogradski mitropolit Paladije, poglavar Ruske crkve, odnosio se prema autokefalnoj Crnogorskoj crkvi i njenom poglavaru, u rangu, zvanju, tituli i statusu kao sebi jednakom, ravnopravnom mitropolitu i starješini crkve u tom smislu održavao je s njim odnose pune uvažavanja, prijateljstva i saradnje.O tome, između ostalog, ilustrativno govori i službena prepiska koju je petrogradski mitropolit Paladije ostvarivao sa crnogorskim mitropolitom Mitrofanom Banom (1893-1894).
Kada se 1893 godine na Cetinju pod okriljem Knjaževine Crne Gore pripremalo proslavljanje jubileja 400-godišnjica Crnojevića štamaprije, mitropolit petrogradski Paladije dao je doprinos toj svečanosti, šaljući srdačnu čestitiku povodom te državne i crkvene proslave -crnogorskom mitropolitu. Sadržina te čestitke eksplicitno pokazuje da su Ruska crkva i njen čelnik Mitropolit petrogradski u punom značenju tretirali Crnogorsku crkvu kao autokefalnu pomjesnu crkvu i prema njoj su se u službenoj, oficijelnoj, komunikaciji odnosili kao takvoj. Mitropolit Paladije je u pismu iz jula 1893. godine Mitrofana Bana smatrao poglavarom pomijesne autokefalne crkve; on izičito pominje Crnogorsku crkvu, čestita pretstojeći jubilej četiristogodišnjice obodske Crnojevića štamparije, koju on imenuje prvom slovenskom tipografijom koja je širila književno i hrišćansko obrazovanje, te pokazuje i izjavljuje iskrene simpatije prema slavnom crnogorskom narodu, koji je po njemu vjekovnom junačkom borbom sačuvao pravoslavnu vjeru i slovensku narodnost, te iskazuje da Bogu upućuje svoje molitve za napredak crnogorskog naroda u njegovom hrišćansko-pravoslavno-slovenskom prosvjećenju. Povodom tog jubileja mitropolit Paladije uputio je čestitku mitropolitu Mitrofanu Banu u kojoj, u glavnome, veli:
«Visokopreosv. G. Mitropolitu Mitrofanu.
Od svoje strane i kao predstojatelj pravoslavne ruske crkve po zvaniju prvenstvujući Svjatjejišega Sveruskijskoga Sinoda imam utjehu čestititati u licu Vašega Visokopreosveštenstva svetoj Crkvi crnogorskoj i hristoljubivoj pravoslavnoj djeci njezinoj sveslovensku svetkovinu povodom četiristogodišnjeg jubileja prve slovenske obodske tipografije i tijem književnoghristijanskog obrazovanja, izjavljujući naiskrenije simpatije srodnome slavnome crnogorskom narodu, koji je junački sačuvao pravoslavnu vjeru i slovensku narodnost...» te mitropolit ruski zaključuje istu čestitku riječima: «Podižem od sveg srca molitve Svevišnjemu za procvjetanje naroda crnogorskoga i napredak njegov u pravom hristjanskom pravoslavno-slovenskom prosveštenju
Paladije Mitropolit Petrogradski»
(«Glas Crnogorca», godina XXII, broj 30, subota, 24. Jula 1893, str. 2. i »PROSLAVNA SPOMENICA ČETIRISTOGODIŠNJICE OBODSKE ŠTAMPARIJE», izdao Proslavni Odbor, Cetinje, Državna Štamparija, 1895, str. 157-158).
Jerusalimska crkva je priznavala autokefalnost Crnogorske crkve, o čemu ilustrativno govori i pismo patrijarha Damijanosa poslato Mitrofanu Banu 25. decembra 1903. godine.
Protođakon Filip Radičević, dugogodišnji sekretar Mitroplije Crnogorske pravoslavne crkve, član njenog Svetog Sinoda od 1904. godine, uoficijelnom službenom časopisu crnogorskog Ministarstva prosvjete i crkvenih poslova-“Prosvjeti”, u radu “Pravoslavna crkva u Crnoj Gori”, “ objavljenom 1889. godine piše i ovo: “Pravoslavna naša crkva kao autokefalna, nezavisna je. Ona se kao takva odnosi prema Ruskom Sinodu, Carigardskoj i drugim patrijaršijama, kao i ostalim autokefalnim crkvama. Sve autokefalne pravoslavne crkve priznaju nezavisnost Crnogorske crkve, svagda joj dostavljaju događaje koji se u pojedinim crkvama zbivaju, na primjer, kad koji patrijarh dolazi na upravu svoje crkve”.
Godine 1910 Mitropolit Petrogradski Antonije u pismu Mitrofanu Banu, uz ostalo, piše: “bratski vas pozdravljam sa znamenitim jubilejem, izražavajući tople želje da Vašem Visokopreosveštenstvu pastironačenik Gospod Bog naš Isus Hristos udijeli dugi život u plodotvornoj službi Vašoj za dobro Crnogorske crkve”. A Vaseljenski patrijarh Joakim iz Carigrada 1910. godine piše Mitrofanu Banu, uz ostalo, i ovo: “Gospod neka podari bogate darove Vašem Visokopreosveštenstvu, svetoj Crnogorskoj crkvi, blagovjernom gospodaru i pobožnom narodu”. Srpska pravoslavna crkva i njen mitropolit Dimitrije Pavlović 1910. godine uputili su ovu čestitku Mitrofanu Banu: “Srpska crkva kao sestra i po vjeri i narodnosti dijeli radost Crnogorske crkve”. O tome piše “Glasnik Pravoslavne crkve u kraljevini Srbiji” od 15. aprila 1910. godine.
Član Svetog Sinoda Crnogorske pravoslavne crkve Kiril Mitrović (1867-1931), koji je 1909. postao episkop njene zahumsko-raške eparhije, je 6. aprila 1910. godine, u pozdravnom govoru upućenom Mitrofanu Banu istakao i ovo:
“Vaše Viskopreosveštenstvo, Visokodostojni gospodine Mitropolite!
Raduje se danas sveta pravoslavna Crnogorska crkva slaveći dvadestpetogodišnjicu revnosne službe Vaše Bogu, prijestolu i otadžbini, i prinosi toplo blagodarenje Božjem promislu, što Vas je sv. Blagoslovom svojim pratio na putu duge teške apostolske službe Vaše i udijelio da ona bude plodonosna i korisna sv. Božijoj crkvi”.
Mihailo Dožić iz Morače (1848-1914) postao je 1879. godine iguman Moračkog Manastira da bi ubrzo bio proizveden u čin crnogorskog arhimandrita. Godine 1908. postao je član Svetog Sinoda Crnogorske pravoslavne crkve. Arhimandrit Mihailo Dožić je zajedno sa popom Stankom Bulatovićem iz Kolašina 1910. godine povodom jubileja kojeg je slavio mitropolit Mitrofan Ban uputio pismo sljedeće sadržine:
“Današnji dan Vašeg slavlja dvadesetpetogodišnjice kao poglavara svete Crngoorske crkve osobito proslavlja sveštenstvo i narod u svetoj obitelji manastira Morače. Tradicionalne veze Vašeg prebivanja među narodom ovog kraja ostaće na uspomenu najdaljim pokoljenjima. Neka da Svemogućida proslavimo i pedesetogišnjicu Vašeg slavnog rada, na korist svete crkve, Gospodara i Otadžbine”.
Iguman Leontije Ninković, nastojatelj Ostroškog manastira, od 1912. godine član Svetog Sinoda Crnogorske peravoslavne crkve i svještenik na Crnogorskom Dvoru kralja Nikole u zemlji i emigraciji (1916-1919) uputio je iz Nikšića 1910. godine, zajedno sa jeromonahom Danilom Labovićem i monahom Antonijem Miranovićem, čestitku u kojoj, uz ostalo, veli da je Mitrofan Ban hrabri junak sa sabljom u ruci na bojnom polju, pod barjakom uzvišenog Gospodara, te kao jerarhu “specijalno za Crnogorsku crkvu i sveštenstvo, najsrdačnije Vam čestitamo dvadesetpetogodišnjiocu svete uzvišene i revnosne arhipastirske službe Bogu, crkvi, Gospodaru i domovini”.
Kralj Nikola I Petrović-Njegoš je zborio da je Crnogorska crkva autokefalna. Tako je 1913. godine, kad je dr Gavrilo Dožić određen da bude episkop pećke eparhije Crnogorske pravoslavne crkve, kralj Nikola, tim povodom, rekao i ovo: »Gospodo, može li biti ljepšega dana za našu autokefalnu pravoslavnu crkvu od ovoga, u kome sa našega Cetinja spremamo, dr Gavrila Dožića, vrijednog sina zemlje ove na njegovu službu bogu i narodu«.
(Vidjeti o tome: »Glas Crnogorca« od 30. XI 1913, br. 55, kao i »Cjelokupna djela kralja Nikole I Petrovića Njegoša«, Cetinje 1969).
Mitropolit Mitrofan Ban je umro 30 septembra 1920. godine. Oproštajnu riječ na njegovom opijelu održao je episkop zahumsko-raški Kiril Mitrović, koji je rekao i ovo: “Po prirodi bistra i zdrava uma, plemenita srca i nesebično snažne volje, on je uspijevao u radu na crkvenom polju tako da je sposobnost njegova uočena od crkvenih i državnih poglavica dovela ga na upravu Crnogorske crkve. Prema prilikama i sredstvima sa kojima je mogao raspolagati Mitropolit Mitrofan za vrijeme svog dugog Vladikovanja mnogo je učinio za Crnogorsku crkvu“.
(Ovo je objavio “Glasnik”, službeni list Srpske pravoslavne crkve, 29. oktobra 1920, Beograd, god I, br. 8, str. 116).
I na koncu, Sveti arhijerejski sinod Vaseljenske patrijaršije u Carigradu 19. III 1920. godine donio Odluku br. 2056, kojom daje blagoslov na prisajedinjenje Ujedinjenoj Srpskoj pravoslavnoj crkvi određenih eparhija, pa se, uz ostalo, kaže: „U granicama ovog Ujedinjenog Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca ušle su i autokefalne pravoslavne crkve, Karlovačka i Crnogorska, kao i dvije dalmatinske eparhije, Zadarska i Kotorska". Vaseljenska patrijaršija tim aktom „priznaje proglaseno ujedinjenje autokefalnih crkava Srpske, Crnogorske i Karlovacke, kao i dviju dalmatinskih eparhija".
(“Glasnik”, sužbeni list Srpske pravoslavne patrijaršije, br. 7, Beograd, 1(14) oktobra 1920, str. 99-100).
