Apopleksija kajsije ili „kap kajsije“ je bolest koja uzrokuje iznenadno djelimično ili potpuno sušenje i odumiranje stabala kajsija u voćnjaku. Nažalost, svim uzgajivačima kajsije je dobro poznata, a istraživačima širom svijeta još uvijek dovoljno nepoznata. Nazivamo je i bolešću za koju nema lijeka, već je jedini spas u borbi protiv nje prevencija, tj. sprovođenje svih agrotehničkih i pomotehničkih mjera u voćnjaku koje stabla kajsije dovode do najoptimalnijeg kondicionog stanja.
Voćari često govore da, ako voćka preživi sedam godina, živjeće i rađaće još dugo. Ova izreka nije samo puko vjerovanje, već zaista ima i naučno i poljoprivredno uporište, s obzirom da nakon sedme godine, stablo kajsije možemo smatrati odraslom i dobro odrvenjelom biljkom, koje je prevazišlo do tog trenutka brojne ekološke, biotičke i abiotičke rizike.
Međutim, nerijetko se dešava da mlada stabla kajsije, jedna od omiljenih i među potrošačima i među ljubiteljima kvalitetne rakije, usred vegetacije klonu i gotovo „bez razloga“ utonu u zimski san iz kojeg se u proljeće ne probude. Voćar može biti iskusan i pažljiv, međutim, ukoliko dođe do djelimičnog sušenja stabla kajsije – za spas je kasno i takvim voćkama, čak i agronomi velikih vještina, mogu jedino produžiti život za par godina.
Apopleksija se javlja u pojavi naglog, djelimičnog ili potpunog sušenja stabla kajsije, čiji se simptomi obično manifestuju po završenom cvjetanju. Prvo se zapaža klonulost zelenih listova pojedinih skeletnih grana, a često i čitavih krošnji. Vrlo brzo, lišće se suši i nastaje odumiranje zahvaćenih grana, odnosno zahvaćenog stabla. Ispitivanja su pokazala da poslije infekcije debla nastaje uvelost cijele biljke, a kod zaraze grana suše se samo pojedini djelovi voćaka, odnosno jedna po jedna grana i na kraju čitavo stablo.
Apopleksija nosi naziv i „kap kajsije“ iz razloga što kora grana puca, a iz otvorenih rana curi smola. Kada se na takvim granama napravi poprečni presjek, vide se unutrašnje promjene, presjeci tamne i djeluju „beživotno“.
Adekvatna hemijska zaštita protiv ove pojave ne postoji, već se neželjene promjene mogu umanjiti samo preventivnim djelovanjem, počevši od izbora adekvatne lokacije za podizanje zasada kajsije (nizak nivo podzemnih voda, zemljište koje nije teško i nije podložno plavljenju), izbora kvalitetnog, sertifikovanog, bezvirusnog sadnog materijala, adekvatne i što kompatibilnije kombinacije podloge i plemke sa višim mjestom kalemljenja, do sprovođenja savremenih agrotehnoloških postupaka u vidu izbalansiranog đubrenja, navodnjavanja, rezidbe i zaštite.
I nauka i struka su saglasni u jednom – na apopleksiju utiče niz činilaca i brojni razlozi mogu dovesti do prijevremenog sušenja i odumiranja stabla. Samo će jedan razlog biti „presudan okidač“. Na pojavu prijevremenog sušenja kajsije utiče veliki broj činilaca ekološko-fiziološke prirode od kojih su najznačajniji: izmrzavanje, suša, suvišna vlažnost zemljišta, nedovoljno kompatibilne podloge, nedovoljna i neblagovremena primjena agrotehničkih mjera.
Zimsko mirovanje kajsije traje kratko i u našim uslovima se završava od prve polovine do kraja januara. Stupanjem kajsije u ekološko zimsko mirovanje značajno se povećava njena osetljivost na mraz i oštećenja može izazvati i mraz slabijeg intenziteta. Naročito su opasna kolebanja temperature u toku februara i marta, kada nakon perioda toplog vremena nastupe povratni mrazevi, kada može doći do izmrzavanja tkiva debla i skeletnih grana (kambijuma i floema).
Sličan rizik može nastupiti i tokom jesenjeg perioda, usljed naglog pada temperature. Međutim, mraz je uglavnom samo sekundarni uzročnik apopleksije, s obzirom na to da oštećenja koja nastaju usljed mraza predstavljaju ulazna mjesta kroz koja prodiru patogeni koji rapidno dovode do sušenja stabala.
Veći broj naučnika smatra da najveću ulogu u apopleksiji kajsije ima fitopatogena bakterija Pseudomonas syringae van Hall. Ova bakterija tokom jeseni i zime prodire u stablo preko povreda nastalih na različite načine.
Sve presjeke treba premazati kalem voskom i nanijeti adekvatnu zaštitu bakarnim preparatima. Međutim, mnogi naučnici mišljenja su da je jedan o primarnih uzročnika sušenja kajsije podloga na koju se kalemi plemenita sorta kajsije.
Apopleksija je česta ako se kao podloga koristi džanarika, kao i sam sijanac kajsije na kajsiju, ukoliko se voćnjak podiže na težim zemljištima. Preporuka je da se kajsija kalemi na bjelošljivi na najmanjoj visini od jednog metra, kao i na šljivi sorte Zelena renkloda, koje su se pokazale kao kompatibilne podloge. Sve osušene grane na kajsiji treba hitno orezati čim se pojavi sumnja na apopleksiju i uništiti spaljivanjem, daleko od voćnjaka.
Kod nas vlada mišljenje da je kajsija otporna na sušu i da je ne treba navodnjavati. Međutim, ona se odlikuje visokim intenzitetom transpiracije. U periodima sa jakom sušom može doći do poremećaja vodnog balansa, odnosno do znatno većeg gubitka vode usljed transpiracije, nego što je usvajanje vode preko korijena.
Ova pojava je naročito izražena pri obilnoj rodnosti, kada se voćke suviše iscrpljuju i akumuliraju manje količine rezervnih organskih materija u deblu i granama. To utiče na smanjenje njihove otpornosti na mraz i povećanje osjetljivosti na prevremeno sušenje stabala.
S tim u vezi, kod kajsije treba primijeniti deficitarno navodnjavanje sistemom „kap po kap“ i veoma pažljivo dozirati primijenjenu količinu vode.Prevelika vlažnost zemljišta, koja nastaje usljed visokog nivoa podzemnih voda ili zabarivanja zemljišta poslije jače kiše, može izazvati gušenje korijena, a time i sušenje stabala. Takođe, ona doprinosi razvoju parazitnih gljiva u zemljištu.
Utvrđeno je da gušće posađena stabla kajsije ispoljavaju veću otpornost na prijevremeno sušenje. To se objašnjava promjenom mikroklimatskih uslova, prije svega manjim amplitudama temperature između dana i noći. Izbor odgovarajućeg položaja za podizanje zasada kajsije ima veliki uticaj na osjetljivost stabala na mraz, a time i na prevremeno sušenje.
Položaji u ravnici ili podnožju brda manje su povoljni od onih koji se nalaze na uzvišenom dijelu terena sa blagim nagibom. Južne i jugozapadne ekspozicije su manje povoljne od sjevernih i sjeveroistočnih, jer su na njima više izražena kolebanja temperature, koja mogu dovesti do oštećenja tkiva debla i skeletnih grana.
Uzgoj kajsije nije jednostavan, ali to nije razlog za stagnaciju ili opadanje površina pod kajsijama. Iako apopleksija može prouzrokovati značajne ekonomske štete, naučnici širom svijeta rade na proučavanju prouzrokovača, kao i na iznalaženju efikasnih mjera za njihovo suzbijanje.
