Ako postoji jedna konstanta crnogorske politike danas, onda je to sposobnost vlasti da u svakom trenutku obezbijedi privid ozbiljnosti, čak i onda kada iza tog privida stoji malo ili nimalo sadržaja.
Evropske integracije su možda najjasniji primjer te vještine: proces koji bi trebalo da bude mjera našeg institucionalnog sazrijevanja pretvoren je u izlog političkih parola, u ritual u kojem se više brine o tome šta se kaže, nego o tome šta se uradi.
Prividi koji traju duže od stvarnosti
Vladajuća koalicija danas govori o Evropi kao o svojoj posljednjoj misiji. Retorika je svečana, obećanja velika, a ton takav da bi neko sa strane pomislio da je riječ o epohalnom preobražaju. U praksi, međutim, stvorena je jedna opasna iluzija, da se Evropa može dosegnuti govorom, a izbjeći djelom; da se reforma može obećati, a nered sačuvati; da se može biti evropski u rečenicama, a balkanski u navikama.
Pitanje koje danas lebdi nad Crnom Gorom, a koje gotovo niko više ne postavlja glasno, jednostavno je: zašto se vlast toliko trudi da dokaže Evropi nešto u šta sama ne vjeruje?
Odgovor je, nažalost, jednako jednostavan: želi da prevari i Evropu i birače, da dočeka 2027. godinu kao navodno evropska vlast i da poslije izbora nastavi da vlada po starom.
Iluzija brzine
Svakog dana u opticaju je ista rečenica: “Zatvoriti poglavlja što prije”. Kao da je riječ o knjizi koju možemo zatvoriti čim okrenemo posljednju stranicu, ne osvrćući se na to što nijesmo pročitali ništa između korica. U stvarnosti, taj proces ne liči na reforme, nego na administrativnu gimnastiku.
Sastavljaju se akcioni planovi čija je glavna svrha da popune tabele. Donose se zakoni koji nikada ne zažive. Prave se mehanizmi kontrole koji se nikada ne primjenjuju. Sve postaje imitacija, reforma čiji se efekti, da se kojim slučajem i pojave, pažljivo sakrivaju kako ne bi uzdrmali postojeće odnose moći.
Evropa tu politiku već dugo prepoznaje, ali se pravi da ne vidi, jer je šira geopolitička slika važnija od naših unutrašnjih nedoumica. A vlast računa na to da će se poglavlja moći zatvoriti formalno, makar ni zrnce evropske prakse ne uđe u institucije.
Političko navođenje vode na tuđi mlin
U središtu političkog plana današnje vlasti stoji jednostavna računica: zatvoriti poglavlja prije izbora, proglasiti pobjedu, i nastaviti po starom.
Evropa je pretvorena u marketinški alat, u političku valutu za unutrašnje potrebe. To nije put ka Evropi, nego put ka još jednoj vještini: kako modernizovati govor, a ostaviti državu nemodernizovanom. Kako od obučenosti u evropsku retoriku napraviti masku za balkanske prakse.
A u pozadini stoji jasna logika: evropska obećanja služe samo jednom cilju, ostati na vlasti do 2027, i nastaviti poslije izbora.
Maska Evrope, lice Balkana
U retorici, Evropa je jedini put. U institucijama, situacija govori suprotno.
I dalje imamo politizovanu policiju, pritisnute medije, sudove koji se osvrću ka centrima moći, javnu upravu koja čeka partijske instrukcije, i crkveno-političku simbiozu koja se uzima kao prirodno stanje. Rezultat je Crna Gora koja se oblači evropski, a diše balkanski.
Evropski govor postao je kostim: lijep, čist, teatralan, ali kostim koji se ne nosi zato što vjerujemo u njegovu simboliku, nego zato što ga traži scena.
Beograd, Crkva i nevidljiva politička gravitacija
Iza zvanične proevropske retorike stoji druga orbita. Ideološka i identitetska gravitacija vlasti okrenuta je ka Beogradu i ka centrima moći koji ne žele evropsku Crnu Goru, jer nezavisne institucije znače pad njihovog uticaja.
Zato vlast igra dvostruku igru: u Briselu govori ono što Evropa želi da čuje, a stvarnu politiku vodi po mjeri onih koji najviše utiču na crnogorske odluke izvan njenih granica.
To je politička akrobatika koja se može izvoditi neko vrijeme. Do 2027, sasvim dovoljno.
Geopolitika umjesto reforme
Treba reći i drugu polovinu istine: Evropa danas Crnu Goru posmatra kao geopolitičku tačku koja se može izgubiti. Briselu je važnije istrgnuti Crnu Goru iz tuđih uticaja nego analizirati dubinu reformi. Zato postoji izgovor: “Primimo je, pa ćemo je popraviti.”
To je logika straha, a ne uvjerenja. Evropa zna da Balkan ne stoji, da pritisci rastu, da uticaji jačaju. U takvoj dinamici Crna Gora je postala geopolitički simbol, a ne institucionalni primjer.
To stvara prostor za opasnu trgovinu: vlast žuri zbog izbora, Evropa žuri zbog geopolitike. U sredini ostaje građanin, kome se prodaje brzina umjesto dubine, obećanje umjesto promjene.
Dvije obmane koje se sudaraju
Danas se sudaraju dvije vrste samoobmane.
Vlast vjeruje da će prevariti Evropu.
Evropa vjeruje da će preumiti Crnu Goru kad je jednom “uvuče” u sistem.
U toj dvostrukoj zabludi niko ne jača pravosuđe. Niko ne čisti javnu upravu. Niko ne krči partijske mreže koje kontrolišu institucije. Sve ostaje dekor: sjajno, izglancano, ali šuplje.
Evropa kao navika, a ne kampanja
Evropa nije projekat koji se završava do 2027. Evropa počinje mnogo prije toga, u navici da se posao dovrši, u navici da se greška prizna, da sudija odbije instrukciju, da ministar podnese ostavku bez kalkulacije.
Evropa nije ni Brisel ni poglavlja: Evropa je mjerilo. Navika da se zakon primjenjuje. Da država pripada građanima, a ne mrežama moći. Da institucije postoje zato što služe, a ne zato što predstavljaju.
Ako Evropa ostane dekor za unutrašnje političke potrebe, onda nijesmo razumjeli ništa. Ako se poglavlja zatvore na papiru, a ostanu otvorena u stvarnosti, onda ćemo se 2027. ponovo probuditi u istoj zemlji, samo sa drugačijim rasporedom obećanja.
Crna Gora će biti evropska tek onog dana kada poglavlja zatvaramo ne u Briselu, nego u sopstvenoj svijesti. Kada shvatimo da Evropa nije destinacija, nego navika; ne tačka na mapi, nego način života.
A dotle, ostaje nam potraga. Ne za Evropom, nego za sobom.
