PIŠE: Dr Adnan Prekić - istoričar
Evropske vrijednosti u funkciji istorijskog revizionizma. Tako bi se u najkraćem mogao opisati regionalni doživljaj Evropskog dana sjećanja na žrtve totalitarizma, ali i mnogih sličnih datuma i dokumenata, kojim se nakon pada Berlinskog zida, države takozvanog Istočnog lagera, ograđuju od komunističke prošlosti.
Traumatično naslijeđe država Varšavskog pakta, koje su bile pod direktnom kontrolom SSSR-a, ostavilo je identitetske ožiljke koji su opterećivali njihovu evropsku budućnost. Kroz Savjet Evrope i Evropski parlament inicirano je usvajanje niza rezolucija i deklaracija kojima je osuđeno kolektivno kršenje ljudskih prava, gušenje političkog pluralizma i razvoja nacionalne kulture i stvaralaštva. Problem je nastao kada su zemlje bivše Jugoslavije, krenule u osvajanje evropskih vrijednosti, nekritički preuzimajući sve ono što je bilo u ponudi.
Za razliku od država Istočnog lagera, koje su formalno i suštinski imale potrebu distanciranja i osude događaja iz njihovog komunističkog naslijeđa, nekritičkim odnosom prema prošlosti i uprošćenim istorijskim analogijama, takva potreba pojavila se i u državama bivše Jugoslavije. Ratifikacija navedenih rezolucija u parlamentima zemalja regiona i njihovo nekritičko tumačenje, otvorilo je prostor za istorijsku reviziju pod plaštom evropskih vrijednosti. Poistovjećivanjem komunističkih režima u državama Istočnog lagera sa političkim sistemom u Jugoslaviji, došlo se u situaciju da lokalni revizionisti dobiju pogonsko gorivo za prekrajanje i tumačenje istorije. Zamjenom teza, uz potpuno odbacivanje istorijskog konteksta, socijalistička Jugoslavija počela se predstavljati kao država koja je organizovano kršila ljudska prava, gušila slobodu izražavanja, ograničavala slobodu štampe i stvaralaštva. Stvorena je slika da je Jugoslavija prije dolaska komunista bila oaza demokratije, slobode i društvenih prava, a da se sve promjenilo nakon 1945. godine.
TRAUME ISTOČNOG LAGERA: Potreba za osudom uloge SSSR-a u državama koje su pripadale Varšavskom paktu ili takozvanim zemljama Istočnog lagera, postojala je još za vrijeme Hladnog rata. Još šezdesetih godina 20. vijeka,u američkim naučnim institutima, čula se teza o izjednačavanju komunizma i fašizma, kao dvije strane političkog fenomena – totalitarizma. Iako su dva politička sistema imala dosta sličnosti, osnovna funkcija interpretacije o dva totalitarizma bila je ideološka, i služila je za slabljenje globalnog uticaja SSSR-a u međunarodnoj politici. Padom Berlinskog zida, ukidanjem Varšavskog pakta i otvaranjem procesa demokratizacije u državama Istočnog lagera, pojavila se potreba za otklonom od socijalističke prošlosti.
Skoro pola vjeka pod sovjetskom kontrolom, ostavilo je teške tragove u svakoj od ovih zemalja, jer su to bila društva koja su još krajem 19. vijeka imala jasno profilisan nacionalni identitet, kulturne institucije, političku i intelektualnu elitu. Moskva je na svaki način ograničavala pokušaje političke i ekonomske samostalnosti, uz masovno kršenje osnovnih ljudskih prava. Ti razlozi, ali i potreba za izgradnjom novog identiteta, koji bi bio kompatibilan za procesom evropskih integracija, zahtijevao je odbacivanje komunističkog naslijeđa. Već 1996. godine u Savjetu Evrope usvojena je prva, a 2006. godine i druga rezolucija kojom su osuđeni zločini totalitarnih komunističkih režima. Na tezama ovih rezolucija, usvojena je i Praška deklaracija o zločinima komunizma iz 2008. godine, da bi odmah potom u Evropskom parlamentu izglasana rezolucija kojom je ustanovljen poseban datum sjećanja na žrtve totalitarizma-fašizma i komunizma. Za dan obilježavanja, simbolično je uzet 23. avgust, kada je 1939. godine potpisan pakt o nenapadanju i podjeli interesnih zona i teritorija između Njemačke i SSSR-a. U svim ovim rezolucijama oštro se osuđuju sva kršenja ljudskih prava koja su počinili totalitaristički komunistički režimi, uz poziv državama nasljednicama da se distanciraju od ovih zločina.
UJEDINJENI U RAZLIČITOSTIMA: Nasuprot članicama Varšavskog pakta, sve države nastale nakon raspada SFRJ, imale su potpuno drugi razvojni put i unutrašnju dinamiku tokom perioda komunističke vladavine. Za razliku od država Istočnog lagera, u koje je komunizam stigao sa vojnicima Crvene armije, Jugoslavija je imala autentičan oslobodilački pokret predvođen Komunističkom partijom. Iz tog pokreta biće i formirana nova, revolucionarna vlast, koja će samo u prvim godinama imati karakteristike totalitarnog, centralističkog političkog sistema. Sve ono što se u Jugoslaviji dešavalo nakon 1948. godine neće imati nikakve sličnosti za državama Istočnog lagera. Proces unutrašnje demokratizacije Jugoslovenskog društva započet 1948. godine, specifične forme političkog i ekonomskog pluralizma, sloboda stvaralaštva i otvaranje prema Zapadu, neće imati sličan primjer u bilo kojoj od zemalja u kojima se komunizam razvijao pod sjenkom SSSR-a.
Ipak, bez obzira na sve navedene činjenice, u djelu javnosti zemalja bivše Jugoslavije, prihvaćena je teza o totalitarnom karakteru komunističke vlasti i posljedicama koje je ta vlast ostavila na demokratske procese. Potpuno zaboravljajući činjenicu da demokratske tradicije i procesi nijesu bili imanentni najvećem djelu jugoslovenskog prostora, pokušava se stvoriti slika da je komunistička vlast strano tijelo u demokratskim tradicijama ovih društava.
Ono što daje posebnu specifičnost u razmatranju ove teme je činjenica da su ove i slične deklaracije jedna od rijetkih pojava koja homogenizuje sve nacional-šovinističke i klerikalne snage u cijeloj bivšoj Jugoslaviji. Sve njih objedinjava potreba da osude period komunističke vlasti iz prostog razloga jer su njihove ideje i politika u takvom društvu bile na društvenim marginama.
Ujedinjeni u različitostima ovi klero-fašisti i nacionalisti imaju i jedinstvenu terminologiju kojom opisuju period socijalističke vlasti. Za sve njih, komunistička vlast je bezbožnička, progoniteljska, uzurpatorska, dok je taj period vrijeme najtraumatičnijih momenata njihove vjere, nacije i identiteta. Komunisti su im krivi za neravnopravan položaj u Jugoslaviji, gušenje nacionalnog identiteta, kulture, vjerskih sloboda i niz drugih narativa u kojima se oni bez obzira naogromne ideološke razlike, apsolutno slažu. U ovoj družini pojavljuju se i takozvani Informbirovci, koji su, da paradoks bude veći, upravo osuđeni zbog podrške Staljinu i modelu političke vlasti koja je kršila osnovna ljudska prava. Konačno, u cijeli ambijent idealno se uklapaju i dopunjavaju i svi predstavnici petokolonaških pokreta iz Drugog svjetskog rata koji u novim okolnostima pokušavaju da rehabilituju zločinačku prošlost, relativizuju zločine i optuže komuniste za bratoubilački rat i stradanje.
Ni u jednom trenutku ne sporeći potrebu za preispitivanjem istorijske i političke odgovornosti socijalističkih struktura u različitim periodima njihove vlasti, prosto je nevjerovatno da kao društvo još nemamo izgrađene mehanizme za elementarni kritički osvrt na sopstvenu prošlost. Nekritičko prihvatanje bilo čega, pa čak i dokumenata koji su na tragu “evropskih vrijednosti”, otvara prostor za zloupotrebu prošlosti. Tako dolazimo u poziciju da nas klero-nacionalisti pozivanjem na evropske vrijednosti i osudu komunističkih vlasti, svjesno ili nesvjesno uvode u reviziju istorije. U našem romantičarskom i nekritičkom doživljaju prošlosti postoji mnogo prostora za dalja istraživanja i preispitivanja, tako da uopšte nema potrebe da se na taj način bavimo onim dijelovima za koje nam je dovoljna zdrava logika.
