Šljiva je važna voćna vrsta umjereno kontinentalnih zona koja se gaji u vidu grma ili stablašice, a pripada rodu Prunus i, vjerovali ili ne, porodici ruža (Rosaceae). Bilo da imate probleme sa varenjem, bolestima srca, visokim nivoom šećera u krvi, krhkim kostima, slabom koncentracijom, zamućenim vidom, izbor je jednostavan – birajte šljive, u jednom od šezdesetak oblika, dostupnih u prehrambenoj industriji.
Osnažiće vam imunitet i ubrzati metabolizam. Ne nasijedajte na „100% učinkovite detox preparate“ koji vam se nude na internetu – jednako dobar posao će odraditi i svega nekoliko plodova šljive i vaše tijelo će vam biti zahvalno.
Šljive predstavljaju voćnu vrstu sa najkontroverznijim genetskim porijeklom. Stoga, brojni oplemenjivači su sproveli opsežna istraživanja bazirajući se na ovaj problem. Šljive su odomaćene na azijskom, evropskom i sjeverno-američkom kontinentu, dok su još u praistorijskim vremenima korištene u ishrani. Na osnovu arheoloških pronalazaka, u nalazištima oko jezera u Švajcarskoj, pronađene su koštice ove voćne vrste.
Evropska ili domaća šljiva je jedna od najvažnijih voćnih vrsta, gledano sa ekonomskog stanovišta, za umjerene regione i predstavlja najznačajniju kulturu u Evropi i jugozapadnoj Aziji. Smatra se da je jedna od relativno mlađih vrsta i njen divlji predak je nepoznat. Za gen-centar navode se kavkaske planine, smještene u blizini Kaspijskog mora.
Iz ovih područja, šljiva je prenijeta i gajena u staroj Siriji, Mesopotamiji, Egiptu i na Kritu, oko 6000 godina prije nove ere. Znatno kasnije, zahvaljujući ratovima i osvajanjima, migracijama i trgovinskim kretanjima, šljiva je postala poznata Grcima i Rimljanima. I ovu voćnu vrstu je dobro poznavao prirodnjak Plinije Stariji, te je opisao čak 14 sorti šljive. Rimski osvajači Dioklecijan i Probus proširili su šljivu prema zapadnom dijelu balkanskog poluostrva, naročito na područje nekadašnje SFRJ.
Nakon istraživanja u kavkaskom području Gruzije, naučnici su zaključili da porijeklo obične šljive ne potiče isključivo iz hibridizacije između džanarike i trnjine. Ipak, široko je rasprostranjeno mišljenje da su džanarika i trnjina imale veoma značajnu ulogu u postanku ovih vrsta šljive. U bliskoj budućnosti, multidisciplinarno istraživanje će vjerovatno pružiti preciznije odgovore.
Vrste roda Prunus, kao što su Prunus salicina, Prunus domestica, Prunus cerasifera i Prunus institia su široko rasprostranjene. Evropska (domaća) šljiva (Prunus domestica) i japanska šljiva (Prunus salicina) su najznačajnije u smislu komercijalne proizvodnje. Japanska šljiva i njeni hibridi čine više od 70% od ukupne svjetske proizvodnje šljive. Jedino u Evropi, koja ima udio od 25% u ukupnoj svjetskoj proizvodnji, dominira domaća šljiva. Druge vrste šljive i njihove sorte se gaje na znatno manjem nivou.
Šljive se gaje u različitim klimatskim, zemljišnim i orografskim uslovima, od hladnih zona Sibira do toplih, suptropskih regiona Mediterana. U posljednjih 30 godina, svjetska proizvodnja šljive i ukupne gajene površine su drastično uvećane. Da li ste znali da se u svijetu proizvede oko 11 miliona tona na godišnjem nivou, dok je čak 2,5 miliona hektara pod šljivicima?
Najintenzivnija proizvodnja odigrava se u Aziji, potom u Evropi i Južnoj Americi. Kina proizvodi više od 70% od ukupne proizvodnje šljive na svijetu, odnosno oko 2,5 puta više nego ostalih devet prvorangiranih zemalja zajedno; dok su od evropskih zemalja lideri Rumunija, Srbija i Španija. Na području Srbije i Bosne i Hercegovine, šljiva predstavlja kultnu voćnu vrstu, te se ekonomska moć jednog domaćinstva određuje brojem stabala šljive u voćnjaku i količinom alkoholnog pića, tj. rakije ili šljivovice, u podrumu!
Plodovi šljive se koriste sa svježu potrošnju (stono voće), kao i za sušenje. Osnovni proizvodi koji se dobijaju preradom šljiva uključuju kompote, kašu, kandirano voće, zamrznuto voće, želirane proizvode, džemove, pekmeze (dobijaju se kuvanjem bez dodavanja šećera), marmelade, razne kulinarske specijalitete kao što su pite i torte, slatko (tradicionalni proizvod koji se iznosi gostima, a koji se priprema kuvanjem plodova bez pokožice, predvojenih na pola, uz dodatak šećera), i alkoholnih pića od šljive.
Šljive se smatraju jednom od najukusnijih voćnih vrsta umjerene klimatske zone, izuzetno cijenjene od strane potrošača zbog svog ukusa i arome. Plod šljive je bogat izvor minerala i vitamina, i značajno doprinosi ljudskoj ishrani sa obzirom na bogatstvo u vlaknima i antioksidansima.
Šljive imaju visok sadržaj organskih kiselina, kao što su hlorogene i neohlorogene kiseline, koje doprinose njenim antioksidativnim osobinama. Konzumiranje šljiva je pozitivno povezano sa smanjenim rizikom od hipertenzije.
Šljive sadrže saharide koji blagotvorno utiču na ljudsko zdravlje i izvor su energije za metabolizam. Saharidi koji su sadržani u šljivama uključuju slobodne mono i disaharide (glukoza, fruktoza i saharoza) prvenstveno, i šećerne alkohole, sorbitol u najvećem dijelu. Ove i ostale organske i neorganske supstance određuju nutritivnu vrijednost, ukus i aromu šljiva.
Osim ekonomskih i voćnih karakteristika (prinos, masa ploda, oblik ploda, boja pokožice, masa i odvojivost koštice, čvrstoća pokožice i otpornost na bolesti), hemijski parametri ploda (suva materija, saharidi i polioli) takođe predstavljaju važnu ulogu u komercijalnoj upotrebi šljiva.
Intenzivno šljivarstvo odlikuje se nizom karakteristika, manje poznatih domaćih uzgajivačima, kao što su: uzgoj na malim površinama sa većim brojem stabala po jedinici površine, rano vrijeme sazrijevanja i redovna rodnost, smanjenje troškova rada po jedinici proizvodnje ploda, posebno berba i rezidba, smanjenje količine upotrijebljenih sredstava za zaštitu bilja i kontrolu korova, odličan spoljašnji i unutrašnji kvalitet ploda, i prinos mladih šljivika koji mora biti visok i ekonomski opravdan (direktno proporcionalan broju stabala po jedinici površine).
Ključna komponenta u uspješnoj proizvodnji voća je izbor kako dobre sorte, tako i podloge, tj. odgovarajuće kombinacije podloga-sorta. Međutim, izbor odgovarajuće podloge je znatno komplikovaniji od izbora odgovarajuće sorte, sa obzirom da ne postoji univerzalna podloga za šljivu koja odgovara različitim ekološkim uslovima, sistemima uzgoja i intezivnosti uzgojne tehnologije.
Različite sorte proizvode plodove u različitom periodu sezone. Plodovi Evropske šljive koji rano sazrijevaju uglavnom nemaju mogućnost dobrog čuvanja, dok plodovi šljive koji kasnije sazrijevaju su zahvalniji za različito korištenje, uključujući svježu potrošnju, preradu, sušenje, konzerviranje, kuvanje i zamrzavanje.
U savremenim komercijalnim šljivicima, prakse uzgoja su razvijene u vidu formiranja uzgojnog oblika, rezidbe, navodnjavanja, održavanja zemljišta, đubrenja, zaštite od prouzrokovača bolesti i štetočina, kontrole korova. Ove prakse osiguravaju redovan i optimalan prinos, visoko kvalitetne i zdravstveno bezbjedne plodove, kao i zaštitu životne sredine. Koncept integralne voćarske proizvodnje, razvijen u Evropi, preporučuje se uzgajivačima šljive, te su neke sorte Evropske šljive, npr. Hanita, Katinka, Elena, Jojo, Top 2000, Topfirst, Toptaste, Tophit i Čačanska najpogodnije za integralnu voćarsku proizvodnju.
Prethodnih decenija, zabilježeno je povećano interesovanje uzgajivača i potrošača za organsku proizvodnju šljive, iako je upravljanje štetočinama u organskoj proizvodnji veoma zahtjevno i teško. Za ove potrebe, neke lokalne (autohtone, narodne, primitivne) sorte Evropske šljive su pokazale da imaju bolji potencijal u odnosu na komercijalne sorte, usljed bolje otpornosti na napade štetočina i prouzrokovače bolesti.
Uopšteno, komercijalni uzgoj šljive zahtijeva informacije o proizvodnji i preradi, kao i tržišnim praksama sa ciljem proizvodnje bezbjedne hrane i povećanja profitabilnosti. Čini se da su integralni uzgojni sistemi ti koji poboljšavaju efikasnost, zahtijevaju manje ulaznih parametara i doprinose očuvanju prirodnih resursa, što je dobar pristup efikasnom uzgoju šljive.
Uprkos postojanju više od 6.000 sorti šljiva, dobijenih od čak četrdesetak vrsta koje su porijeklom iz Evrope, Azije i Amerike, a koje se koriste za stonu potrošnju, preradu, konzerviranje, sušenje, zamrzavanje, postoji konstantna potreba za daljim stvaranjem sorti, koristeći različite oplemenjivačke metode, shodno potrebama industrije i promjenama na tržištu.
Osnovni ciljevi oplemenjivača Evropske šljive su tvrdoća, srednji porast stabla, mogućnost samooplodnje, redovan prinos, odličan unutrašnji i spoljašnji kvalitet ploda, mogućnost dugotrajnijeg čuvanja, otpornost na virus šarka šljive, i od nedavno, otpornost na klimatske promjene i slabije karakteristike zemljišta. Problemi u proizvodnji Japanskih šljiva su osjetljivost na proljećne mrazeve, nedovoljna otpornost na niske zimske temperature i ograničena prilagodljivost zemljišnim uslovima.
U suštini, selekcioni kriterijumi su veoma podudarni i u oplemenjivanju Japanske i Evropske šljive. Hibridizacija je još uvijek veoma popularna među oplemenjivačkim programima šljive. U skorijem periodu, biotehnološka istraživanja su opet započela sa ciljem da se ubrza oplemenjivački metod koristeći biotehnološke metode i citoembriološke analize. Nove sorte će u bliskoj budućnosti biti razvijene koristeći tradicionalne, ali i savremene tehnike genetskih transformacija, naročito u privatnom sektoru.
