Kompost je rezultat mikrobiološke razgradnje „mrtve“ organske materije pod uticajem kiseonika (aerobni uslovi). Korišćenje komposta ima čitav niz pogodnosti, ali i neke nedostatke koji se moraju znati i uzeti u obzir, prije samog kompostiranja.
Faktori, kao što su početni materijal ili sirovine, način kompostiranja, čuvanje i primjena komposta utiču na karakteristike komposta, kao jednog od najznačajnijih vrsta organskog đubriva. Kompostiranje je kontrolisano, aerobno, djelimično razlaganje organskog otpada, kojim se dobija materijal sličan humusu - kompost.
Tokom procesa kompostiranja vrši se tretman biorazgradivog otpada: komunalnog, industrijskog i poljoprivrednog. Kompostiranje predstavlja proces pretvaranja biorazgradivog otpada u kompost koji je siguran za ljude i životnu sredinu, a koji se može reciklirati, uglavnom kao đubrivo, za potrebe pobolјšanja strukture zemlјišta.
Aerobna obrada kao što je kompostiranje može se koristiti i za biološku stabilizaciju otpada prije deponovanja. Kompost je djelimično razloženi oblik organske materije, tamnosmeđe do crne boje, grudvičast i prijatnog zemljanog mirisa. Dobija se enzimskom razgradnjom biljnog materijala.
Pod biljnim materijalom se podrazumijevaju prvenstveno ligno-celulozni materijali koji grade biljno tkivo kod svih vrsta biljaka.
Enzime proizvode mikroorganizmi koji to čine u prirodnim ekosistemima.
Cilјevi kompostiranja su:
- Transformacija biorazgradivog organskog materijala u biološki stabilan materijal i smanjenje zapremine otpada;
- Razlaganje patogenih mikroorganizama i drugih neželјenih organizama koji mogu da budu prisutni u otpadu;
- Zadržavanje osnovnih nutrijenata (azot, fosfor i kalijum) u što je moguće većoj količini;
- Dobijanje produkta koji se može koristiti za uzgoj bilјaka;
U zavisnosti od kvaliteta kompost se može koristiti kao:
- organsko đubrivo (formula koja pobolјšava strukturu zemlјišta, kontrolu erozije i uređenje zelenih površina),
- materijal za dnevnu prekrivku deponije.
Osnovni ciljevi kompostiranja različitih organskih sastojaka su: razgradnja organskog dijela otpada podložnog procesima truljenja u stabilno stanje i proizvodnja sastojaka koji se mogu koristiti za potrebe poboljšanja tla ili u neke druge svrhe; razgradnja otpada u korisni proizvod - kompostiranje može biti ekonomski isplativije ekološki prihvatljivije u poređenju sa alternativnim procesom odlaganja otpada; dezinfekcija patogenima inficiranog organskog otpada tako da može biti korišćen na siguran način; biološka razgradnja i privremena inaktivacija opasnog otpada kompostiranjem.
Proces kompostiranja odigrava se u dvije faze. U prvoj fazi, mikroorganizmi razlažu složena organska jedinjenja do prostijih, uz oslobađanje toplote iz metaboličkih procesa (egzoterman proces biološke oksidacije). U uslovima povećane temperature i vlažnosti dolazi do aerobne biodegradacije organskog supstrata pod uticajem mikroorganizama pri čemu je supstrat izložen fizičkim, hemijskim i biološkim transformacijama uz generisanje stabilnog humusnog proizvoda.
Ovaj proizvod se koristi u polјoprivredi kao organsko đubrivo i kao sredstvo koje pobolјšava svojstva zemlјišta. U slučaju da proizvod ne ispunjava kvalitativne zahteve standarda, kompost se klasifikuje kao otpad i odlaže se na sanitarnu deponiju kao materijal za dnevnu prekrivku.
Kvalitet izlaznog proizvoda (komposta) definišu sledeći parametri: sadržajteških metala, veličina čestica, sadržaj inertnih komponenata, prisustvo patogena, zrelost i uticaji na rast bilјaka.
U drugoj fazi, nastali produkt sazrijeva, a aktivnost mikroorganizama se usporava jer su lako dostupni nutrijenti uglavnom iskorišćeni usljed čega dolazi do smanjenja količine oslobođene toplote. Kada se završi ova faza, smatra se da je kompost stabilisan i zreo.
PREDNOSTI KOMPOSTIRANJA
Organska materija zemljišta
Kompost ima visok sadržaj organske materije i može lako da poveća sadržaj organske materije u zemljištu. To dovodi do veće stabilnosti agregata, većeg kapaciteta zadržavanja i upijanja vode, kao i većeg kapacitet razmjene katjona.
Mikrobiološka raznovrsnost i brojnost
Jedna od posebnih karakteristika komposta je njegova mikrobiološka raznovrsnost i brojnost mikroorganizama. S obzirom da su mikroorganizmi najvažniji učesnici procesa kompostiranja, u kompostu se nalazi širok spektar bakterija, arheja, gljiva i protozoa. Ovo podstiče mikrobiološku aktivnost zemljišta kome je dodat kompost. Vermikompost (glistenjak) ima čak i veći biodiverzitet pošto u procesu vermikompostiranja nema vruće faze pa se ne gube mikroorganizmi zbog visokih temperatura.
Sprečavanje bolesti koje se prenose zemljištem
Mikroorganizmi igraju značajnu ulogu u obezbeđivanju biljaka hranljivim materijama i podstiču njihov razvoj, ali takođe sprečavaju bolesti koje se prenose zemljištem. Mnogi komposti imaju sposobnost da spriječe aktivnost patogena. Direktni efekti obuhvataju mikrobiološku kompeticiju za hranljivim materijama, efekte huminskih supstanci, toksičnih gasova ili direktni parazitizam.
Što je žuta boja ekstrakta intenzivnija, to je mikrobiološka aktivnost veća. Indirektni efekti komposta su snažan ili zdrav porast biljaka, smanjen stres, indukovana otpornost i poboljšana struktura zemljišta. Mada kompost sam po sebi nije agens za zaštitu bilja, može da bude veoma koristan u smanjenju pritiska od patogena koji se prenose zemljištem.
Dostupnost hranljivih materija
Dostupnost hranljivih materija u kompostu je takođe rezultat mikrobiološke aktivnosti. Osim hranljivih materija koje se unose kompostom, a već su u obliku koji je dostupan biljkama, mikrobiološkom aktivnošću inkorporiranog komposta počinje mobilizacija hranljivih materija iz zemljišta tako da i one postaju dostupne biljkama.
Otpornost zemljišta
U principu, svi ovi pozitivni efekti komposta na zemljište i biljke povećavaju otpornost sistema zemljište - biljka. Prema tome, spoljni negativni uticaji (loši vremenski uslovi, kontaminacija, zbijanje zemljišta i slično) lakše se prevazilaze i manje su stresni za biljke.
NEDOSTACI
Dostupnost
Kompost nije uvijek dostupan, a dostupnost u različitim područjima Evrope varira. Poljoprivredni proizvođači često traže određen kvalitet komposta. Zbog velike težine i zapremine, kompost se ne može transportovati na veliku udaljenost jer je to neisplativo.
Kvalitet i kontaminacija
Ako kompost nema odgovarajući kvalitet za specifičnu primjenu, bolje je preispitati njegovu primjenu nego inkorporirati kompost lošeg kvaliteta u proizvodnu parcelu. Kvalitet komposta može da se mjeri na mnogo različitih načina uzimajući u obzir različite karakteristike.
Mjerenje može da obuhvati neuravnotežen sadržaj hranljivih materija, huminske kiseline, organske i neorganske nečistoće. Jednostavni test u kome se koriste biljke kresa kao bioindikator da bi se utvrdilo da li je kompost kompatibilan sa ciljanim. Čvrsti otpaci (plastika, staklo, metal i slično) a posebno mikrootpaci kao mikroplastika, predstavljaju specifičan problem komposta koji se dobija od prikupljenog otpada.
Za proizvođače organske hrane, početni materijal je kritičan jer kanalizacioni mulj nije dozvoljen u kompostiranju za organsku proizvodnju. Drugi problem u kvalitetu komposta koji nije adekvatno proizveden su žive spore patogenih gljiva i bakterija, semena korova i patogenih virusa. U tim slučajevima, primjena komposta će smanjiti zdravlje zemljišta kontaminirajući ga patogenim mikroorganizmima i korovima.
Troškovi, oprema
Kompostiranje je ujedno proces za koji je neophodna oprema. Teška oprema se koristi za obradu početnog materijala i transportovanje komposta u polje, što je skupo.
Često je jeftinije ugovoriti posao sa dobavljačima za pripremu početnog materijala (sitnjenje) prevrtanje, transport i primenu. Srećom, danas je na tržištu dostupna kompletna oprema za jednostavno i brzo kompostiranje kod kuće.
