Boravak u Kini mi je zauvijek promijenio pogled na svijet. Boreći se za dah usljed enromno visoke vlažnosti vazduha na ostrvu Hainan, netremice sam posmatrala bogatstvo tropskog svijeta i uživala u ukusima plodova voćnih vrsta koji su mi do tada bili poznati jedino kroz udžbenik iz predmeta „Egzotično voćarstvo“.
Ipak, jedna voćna vrsta koja me pratila na svakom koraku, bila mi je veoma bliska još iz ranog djetinjstva – „dzindzula“, voćka sa najviše sinonima, poznata još pod nazivima: zinzula, iglica, žižula, jujuba, kineska crvena urma, čičimak, cicmak, unavi, sirita... U kineskoj kulturi, zinzula je simbol za srećan život, uspješno poslovanje, plodnost, harmoniju i sveopšte zadovoljstvo sobom i okruženjem.
Zinzula (Ziziphus jujuba) jedna je od najstarijih voćnih vrsta na svijetu i najznačajnija biljka iz porodice heljdi (Rhamnaceae), sa ekonomskog, ekološkog i društvenog stanovišta. Kina je vodeća zemlja u proizvodnji zinzule i ponosi se sa više od dva miliona hektara pod ovom voćnom vrstom i prosječnim prinosom koji iznosi osam miliona tona! Zapravo, 95% svjetske proizvodnje zinzule odigrava se u Kini i predstavlja osnovni izvor prihoda za više od 20 miliona kineskih seljaka.
Na području Jadrana, zinzula je oduvijek imala prvenstveno estetsku vrijednost, te je nekoliko stabala obavezno krasilo džardine i okućnice, dok su njeni hrskavi, još uvijek nezreli plodovi, ukazivali na rani početak jeseni. U Crnoj Gori nažalost ne postoji evidencija o broju stabala zinzule i ne pridaje joj se dovoljno pažnje, iako bi brojni proizvođači, usljed adekvatnih pedo-klimatskih uslova i rentabilne proizvodnje mogli osjetiti prave benefite uzgoja ove „eco-friendly“ voćke.
Naučna istraživanja fosilnih ostataka koštice zinzule otkrivaju da se ova biljna vrsta, u divljoj formi, prvi put pojavila na kineskom tlu prije čak 24 miliona godina, dok najranija saznanja o uzgoju zinzule datiraju još od prije 7.000 godina. Prva kineska knjiga poezije „Shijing“ štampana je na papiru koji je dobijen od drveta zinzule. Važnost zinzule u kineskoj kulturi ogleda se i u tome da je čak 11 sorti zinzula opisano još prije 2.600 godina, dok su prije 1.500 godina detaljno opisane tehnike razmnožavanja, sadnje, uzgoja i prerade ove voćne vrste.
Prateći „Put svile“ prije dva milenijuma, zinzula se iz Kine proširila prema Japanu i Koreji, kao i po Centralnoj Aziji i Evropi. Plinije Stariji (1. vijek p.n.e) u svom epohalnom djelu „Historia Naturalis“ zabilježio je da je prvi rimski car i osnivač Rimskog carstva, Oktavijan Avgust zaslužan za prenos zinzule iz Sirije do Italije, odakle se ona dalje proširila po drugim zemljama Mediterana, ali i područjem basena Crnog mora.
Šta zinzulu čini „supervoćem budućnosti“? Ako bismo zinzuli morali dati samo jedan epitet, onda bi to bilo da je „zahvalna“ voćka. Ova voćna vrsta istovremeno može da podmiri potrebe proizvođača, potrošača, trgovačkih lanaca, ali i javnih institucija i naučnog sektora.
Zinzula se odlikuje ranim prorođavanjem, stabilnom i visokom rodnošću, kao i intenzivnom rezistentnošću na brojne štetočine i prouzrokovače oboljenja. Agrotehničke mjere koje je neophodno primijeniti su vrlo skromne, te su proizvođački troškovi niski, a tržišna cijena i tražnja zavidni.
Plodovi zinzule se jednostavno transportuju i imaju zadovoljavajuć rok trajanja. Zinzula je veoma tolerantna na sušne uslove, na visok salinitet zemljišta, kao i na nisku opskrbljenost hranljivim materijama. Zapravo, troškovi održavanja voćnjaka zinzula su značajno niži od uzgoja ostalih mediteranskih i kontinentalnih voćnih vrsta.
Ukoliko su adekvatni pedo-klimatski uslovi, možemo očekivati da zinzula cvjeta i prorodi već u prvoj godini nakon sadnje, dok već nakon tri do pet godina od sadnje može ostvariti visok prinos (oko 40 kg do 50 kg ploda po stablu). Adekvatna je voćna vrsta za uzgoj u gustom sklopu sadnje. Otporna je na velike temperaturne razlike, s obzirom na to da može izdržati maksimalne temperature do 40°C, dok je u periodu van vegetacije, tj. u stadijumu mirovanja otporna sve do -25°C.
Veoma je važno pri sadnji koristiti sertifikovan bezvirusni sadni materijal adekvatnih karakteristika, tako da u Kini postoji zakon koji definiše da sadnice zinzule moraju biti veće od jedan metar, dok korijenov sistem mora biti duži od 15 cm.
Najčešći načini razmnožavanja su kalemljenjem i pomoću reznica. Može se uzgajati na otvorenom polju ili u zatvorenim uslovima, samostalno ili u kombinaciji sa drugim biljnim kulturama. Zapravo, odličan je sabornik maslini, s obzirom na to da stabla zinzule u maslinjaku „tjeraju“ najopasniju štetočinu, muvu masline. Kako zinzula može vrlo uspješno izrasti iz sjemena, odnosno iz koštica plodova koje padaju na zemlju, može se kategorisati i kao invazivna voćna vrsta, što se pokazalo velikim problemom na području Mađarske, gdje se zinzula smatra „biljkom nametnicom“ ili korovskom biljkom.
Ova biljka krije još jednu specifičnost, a to je sposobnost da „sama sebe orezuje“. Stablo zinzule građeno je od glavnih (primarnih) grana iz kojih rastu sporedne grane. Prvih godina plod izrasta na sporednim granama, a narednih godina iz sporednih grana rastu nove plodonosne grane koje takođe daju plod, ali na jesen otpadaju s plodovima, čime sama svoje grane prikraćuje.
Posebna je i po tome što se karakteriše nešto kasnijim bubrenjem pupoljaka, kao i kasnijim cvjetanjem, čime može uspješno da prevaziđe opasnost od pojave ranih proljećnih mrazeva. Veoma dugo cvjeta, oko dva mjeseca, tako da je rod gotovo zagarantovan svake godine.
Plodovi zinzule beru se u septembru i u oktobru, nedozreli ili u punoj zrelosti. U Crnoj Gori, zinzula se konzumira u vidu svježih plodova, i većina potrošača preferira još plodove koji nijesu dostigli punu zrelost, već osvježavaju svojim slatko-kiselim ukusom i trpkošću.
Na području Azije, posebno cijenjen je potpuno sazreo i smežuran plod zinzule. Sušena zinzula je najrasprostranjenija forma u kojoj se ona može naći u azijskim zemljama, i u tom stanju se može skladištiti čak do godinu dana na sobnoj temperaturi, odnosno čak do tri godine na kontrolisanoj temperaturi od oko 4°C. Svježi plodovi zinzule se mogu čuvati od dva do četiri mjeseca u kontrolisanoj atmosferi.
U svijetu postoji više od 1.000 sorti zinzule, dok u Kini pronalazimo još oko 13 vrsta iz roda Ziziphus, među kojima su brojne kultuvisane biljne vrste, kao što je Ziziphus mauritiana, odnosno indijska zinzula. Sorte zinzule mogu se kategorisati u odnosu na upotrebnu vrijednost, i to na: stone sorte, sorte za sušenje, sorte za preradu, ukrasne sorte i sorte kombinovane namjene.
Širom svijeta, njeni plodovi se prerađuju u džemove, marmelade, konditorske proizvode, rakije, čajeve ili se suše na razne načine. Plod zinzule karakteriše veoma visokim sadržajem hranljivih materija – ugljenih hidrata (oko 40%), oko 5% proteina, više od 1.5% organskih kiselina, oko 2.5% pektina, vitamina C i B, dok je sadržaj kalijuma, gvožđa i cinka veći nego kod bilo koje druge voćke. Na primjer, sadržaj vitamina C u plodu zinzule je oko 100 puta veći od sadržaja vitamina C u plodu jabuke i do čak 20 puta veći od koncentracije vitamina C u citrusima.
Plod zinzule preporučuje se ljudima koji pate od anksioznosti, nesanice, visokog nivoa holesterola ili su u riziku od kardiovaskularnih bolesti. Uz zinzulu vezujemo krilaticu „supervoćke budućnosti“ s obzirom na najnovija naučna istraživanja koja pokazuju nevjerovatnu učinkovitost u smanjenju i prevenciji brojnih malignih tumora.
Zinzula je vrlo cijenjena voćna vrsta u farmaceutskoj i kozmetičkoj industriji, s obzirom na to da ima status „anti-age“ namirnice. Možda se u zinzuli krije tajna savršenog tena zauvijek mladih Kineskinja...
Narednog pazarnog dana ćemo sa kineskog gen-centra preći na Japan, zemlju koja je crnogorsku sofru obogatila plodovima voćne vrste za koju je izazovno odrediti da li je ukusnija ili ljekovitija. Za razliku od zinzule u čijim plodovima možete uživati i kada su nedozreli, sa ovom voćkom morate biti strpljivi, inače će opor ukus prevladati vašim ustima. No, navikli su Crnogorci da „čašu meda jošt niko ne popi, što je čašom žuči ne zagrči; Čaša žuči ište čašu meda, smiješane najlakše se piju“...
