Kantarion ili gospina trava predstavlja višegodišnju zeljastu biljku koja se odlikuje snažnim, vretenastim i razgranatim korijenovim sistemom.
Ukoliko primijetite visoku, uspravnu stabljiku, koja je krilasto razgranata, dok su na „krilima“ postavljeni duguljasti ili linearni listovi, često sa prozirnim i crnim tačkama, odnosno žlijezdama punim estarskih ulja – vrlo vjerovatno ste naišli na kantarion.
Ukoliko su zvjezdasti cvjetovi skupljeni u razgranate cvasti, dok su krunični listići izrazito žuti, a čašični zeleni, zasigurno je u pitanju kantarion. Plod mu je čaura, sa bradavičastim uljanim rezervoarima. Zahvaljujući odličnoj sposobnosti adaptacije na brojne eksterne faktore, kantarion se može jednostavno pronaći širom Evrope, u srednjoj i zapadnoj Aziji, sjevernoj Africi, ali čak i u SAD-u, u Australiji i na Novom Zelandu.
I zaista, riječ je o korovskoj biljci, koja invazivno osvaja pogodna staništa. Ali, protiv ovog korova se ne bunimo.
Da li znate da je latinski naziv kantariona Hypericum perforatum, što potiče od grčkih riječi hyper (iznad) i ikon (slika), upravo iz razloga što su ga Stari Grci oduvijek postavljali iznad religijskih obilježja, kao zaštitu od zlih sila?
Na engleskom govornom području, kantarion je poznat kao „biljka Svetog Jovana Krstitelja“ (St. John's Wort) i to jer njegove predivne zlatno-žute cvjetove nalazimo upravo oko 24. juna, dana kada se tradicionalno proslavlja ovaj svetac.
Hrišćani vjeruju da su crveno-braonkaste tačke koje se javljaju na listovima, pa čak i na cvjetovima kantariona, krv Svetog Jovana Krstitelja, dok su ga Kelti smatrali „zemaljskim suncem“, na šta neodoljivo podsjeća njegov zlatno – žuti cvijet. Na našem području, kantarion je poznat i pod brojnim sinonimima, kao što su gospina trava, gospin cvijet, bogorodična trava, bljuzgavac i slično.
Niti jedna aromatična i ljekovita zeljasta biljka nije upotrebljavana u narodnoj medicini onoliko koliko je to kantarion – kao sedativ, antiseptik, anelgetik i diuretik. Kantarion je izuzetno bogat bioaktivnim komponentama, te se od davnina upotrebljava u tradicionalnoj, narodnoj medicini; međutim, njegova primjena nije zanemariva ni u savremenoj medicini.
Brojna su istraživanja širom svijeta koja se baziraju na izolaciji komponenti iz kantariona u cilju proizvodnje lijeka protiv brojnih bolesti.
Kantarion se i danas koristi kod brojnih upalnih procesa, ali i pospješuje regeneraciju kože, te je nezamjenjivo sredstvo u borbi protiv ožiljaka nakon hirurških intervencija, rezova i opekotina. Od davnina je jedno od najkorištenijih biljnih sredstava u liječenju akni i čireva, ali i u cilju olakšavanja reumatskih tegoba (reumatizam i artroza, giht, lumbago i slično).
Kantarion je veoma djelotvoran i umanjuje bolove usljed povreda, uganuća, iščašenja, pomaže u bržem povlačenju hematoma, te doprinosi boljem zgrušavanju krvi. Odlično je sredstvo u borbi protiv kašlja i astme, a estarsko ulje kantariona se preporučuje kod problema sa mokrenjem, te za poboljšanje rada jetre i slezine, kao glavnih prečišćivača organizma od toksina.
Ali, šta se to krije u hemijskom sastavu kantariona što ga čini toliko ljekovitim?
Biljku kantarion karakteriše neobično složen hemijski sastav. U pitanju je kombinacija naftodiantrona, flavonoida, floroglucinola, estarskih ulja itd. Koncentracija navedenih jedinjenja znatno varira od vremena berbe kantariona, područja na kojem raste ili se uzgaja, fiziološke zrelosti i nasljednih osobina biljke.
Jedno od najpoznatijih hemijskih jedinjenja u biljci kantarion, koji je otkriven još krajem XIX vijeka je hipericin, izolovani crveni pigment, koji nije usamljen, već su pored njega prisutni i pseudohipericini i njihovi prekursori.
Crvene tačkice na kantarionu su upravo sekretorne žlijezde, smještene na marginama lista, na vrhovima prašnika, ali i na žutim kruničnim listićima. Estarska ulja su locirana u sekretornim kanalima plodova i u stabljici biljke. Interesantno je da su brojna naučna istraživanja pokazala da je sadržaj estarskih ulja u biljci veći neposredno prije cvetanja, nego u toku cvjetanja.
Na području primorskog dijela Crne Gore, ali i u drugim zemljama Mediterana, veoma prisutan proizvod na tržnicama je maslinovo ulje sa kantarionom, koje se često pogrešno interpretira kao „kantarionovo ulje“. Zapravo, dobijanje etarskog ulja kantariona predstavlja znatno složeniji postupak od potapanja sušenih cvjetova kantariona u maslinovom ulju.
Dobijanje biološki aktivnih supstanci iz biljnih materijala su destilacija vodenom parom, destilacija vodenom parom i vodom i destilacija vodom, a sve u cilju dobijanja maksimalne količine etarskog ulja najboljeg kvaliteta, sa što manjim procentom promjene organoleptičkih karakteristika biljke, odnosno hemijskog sastava iste.
Česta je i tzv. natkritična ekstrakcija, tj. izdvajanje na temperaturi i pritisku iznad kritičnih vrijednosti, uz pomoć uljeg-dioksida. Ovim postupkom moguće je dobiti ekstrakt – etarsko ulje zajedno sa bioaktivnim komponentama, smolama i voskovima.
Najnovija istraživanja, ali i njihova primjena u praksi pokazuje da je kantarion odličan saborac u borbi protiv blage i umjerene depresije, ali i protiv manične depresije. Umjesto sintetičkih antidepresanata, ekstrakt kantariona može značajno poboljšati sveukupno mentalno stanje pacijenta.
Međutim, savjetovana je primjena istog uz strog nadzor ljekara i/ili farmaceuta, jer povećane koncentracije kantariona, osim neželjenih promjena na koži, mogu izazvati i određene kontraindikacije, kao što su hipotenzija, hipertenzija, otežano disanje, temperatura, dezorijentisanost i konfuzija, obilno krvarenje kod žena, anafilaktička reakcija.
Počinju da se žute crnogorske planine, brda i doline od „zemaljskog sunca“. Kao što ne koristimo u dovoljnoj mjeri energiju sunca, koje se ne štedi da nas obasjava, tako ni kantarion ne predstavlja dovoljno valorizovanu biljku sa crnogorske sofre.
Možda podatak da se jedan litar kantarionovog ulja na domaće tržište plasira po početnoj cijeni od 100 € ohrabri nekog mladog preduzetnika ili vrijednu ženu iz ruralnog područja da otpočne biznis sa sirovinom koja je svuda oko nas.
