U nastavku knjige "Off the map: the story of the suppression of Montenegro: the tragedy of a small nation" („Izbrisana sa mape, uništenje Crne Gore-tragedija male nacije“, 1921), profesor iz Vinčestera (Velika Britanija), Aleksandar Divajn piše o ulozi Crne Gore tokom Prvog svjetskog rata.
Govori o odnosu saveznika prema njoj, te naročito o intrigama, bjesomučnoj propagandi laži, podmetanjima, sabotažama, klevetama i uopšte uroti srpskog dvora i vlade i njihove vrhovne komande, naročito preko srbijanskih (srpskih) oficira (koji su bili postavljeni u komandni sastav crnogorske vojske) protiv Kraljevine Crne Gore, njenog suverena kralja Nikole I Petrovića-Njegoša i crnogorske vojske.
20Ona je, što je istorijska činjenica koju konstatuje i Divajn, namjerno bila od strane srbijanskih oficira, po nalogu srbijanske vlade i Vrhovne komande, dovedena u očajan položaj, a sa ciljem da doživi vojnički slom i da ne odstupi tragom srpske vojske, čiju je odstupnicu dugo vremena junački zaštitila, da bi se na taj način lakše obezglavila Crna Gora i srušila s prijestola njena dinastija.
Najveći branilac prava na život i opstanak nezavisnosti Crne Gore u anglosaksonskom svijetu Aleksandar Divajn o tome, kao i o drugim u vezi sa tim, krupnim istorijskim pitanjima, u navedenoj knjizi, piše sljedeće:
VRHOVNA KOMANDA U CRNOJ GORI
Odlučni u tome da se Crnogorci neće boriti ni pod kojom drugom zastavom do one kralja Srbije, sljedeći potez Pašića [1], u julu 1915. godine, preko pukovnika Pešića [2], srpskog šefa generalštaba crnogorske vojske, imao je cilj da istjera kralja Nikolu iz vrhovne komande.
Srpski pukovnik, potom general Petar Pešić
Pod prijetnjom Srba o prekidu odnosa, Nikola se složio da se odrekne nadležnosti nad crnogorskom vojskom; i ovo je bila njegova fatalna greška - prihvatanje srpskih oficira za komandujuće crnogorskim generalštabom bilo je isto kao baciti barut na vatru, jer je to uvelo ,, Crnu ruku’’ u samo srce zemlje. (Mora ostati zapamćeno da je kralj Nikola bio stari čovjek koji je imao preko sedamdeset godina).
U isto vrijeme Pašić je uspio da stavi Crnu Goru u nemilost kod saveznika tako što ih je savjetovao da okupiraju Škadar. Gospodin Pero [3] Plamenac, crnogorski ministar spoljnih poslova, iako lično protiv okupacije Skadra, bio je primoran na ostavku zbog ovog postupka, a Srbija se tako oslobodila vjerovatno najčasnijeg državnika i rodoljuba koga je Crna Gora ikada imala.
Krajem 1915. srpska vlada je postigla uspjeh čistom prevarom koju su kasnije pretvorili u uništenje lika kralja Nikole i gubitak naklonosti Evrope prema crnogorskoj nezavisnosti.
Ovaj poraz je označila predaja planine Lovćena „Ključa Crne Gore“ Austrijancima.
Sada iako je srpska vlada nametnula ovu predaju, pažljivo su skovali izvještaj da je djelo kralja Nikole, i lukavim optužbama koje su raširili da je upravo on „prodao prelaz“Austrijancima, ne samo da su uspjeli da ocrne ugled kralja Nikole, već su ostavili Crnogorce obmanute i malodušne, umove ljudi otrovane ovom sumnjom.
ISTINA O PREDAJI PLANINE LOVĆEN
Uputno je sada ispričati čiste činjenice o predaji planine Lovćen, jer je srpska priča o predaji toliko dugo bila raširena Evropom, a ta velika laž je onemogućila nezavisnost Crne Gore. Čiste činjenice koje su u vezi sa Petrom Plamencom, kojima se nije suprotstavljala srpska vlada, podržavaju dokazi koji svako pritvrječje čine uzaludnim.
Austrijanci su napali planinu Lovćen 25. decembra 1915. godine a tri dana kasnije Crnogorci, čije su zalihe srpski oficiri odredili svojim trupama, prestali su sa borbom.
Crnogorski patriota i ministar vanjskih poslova Crne Gore Petar Plamenac
U jutro 29. decembra, pukovnik Pešić, srpski šef generalštaba crnogorske vojske i delegat vrhovne komande srpske vojske i g. Pašić, srpski premijer, došli su sa crnogorskim premijerom i urgirali kralja Nikolu da moli Austrijance za mir.
Kralj se opirao njihovim argumentima sat vremena, ali na kraju je tužno pristao rekavši: „Pa, jedan od vas je zadužen za politiku a drugi za vojsku, ako tražite primirje to će isključivo biti na vašu ličnu odgovornost“. Prihvatili su odgovornost i oko četiri sata zastava primirja je poslata austrijskom komandantu blizu Kotora.
Neposredno prije ovog događaja, agenti Pašića su nagađali i širili glasine po crnogorskoj vojsci da će se Lovćen biti prodat Austriji, i kada su vidjeli bijelu zastavu na vrhu Lovćena, Crnogorci, uvjereni da je prodat, potpuno su klonuli duhom. Tri crnogorske brigade su se raspale tog dana.
Uslove koje su Austrijanci ponudili bili su veći nego što je kralj mogao prihvatiti. Djelovali su krajnje ponižavajuće i sramotno za starog borca.
Pa ipak, opet je izvršen pritisak. Pukovnik Pešić je pridobio crnogorsku vladu na svoju stranu koja je zatim rekla kralju Nikoli da mora tražiti mir. Kralj je odbio, i konsultovao diplomatske predstavnike saveznica, koji su dali nejasne odgovore. Gospodin Pašić sam je savjetovao da se traži mir. Crnogorska vlada je zatim napisala ostavke na osnovu kraljevog odbijanja da prati njihove savjete i moli za mir.
Šta je mogao Nikola, konstitutivni vladar, učiniti u takvim uslovima?
Nikola Pašić
Srbi su bili u Skadru a pukovnik Pešić i njegov odred stacionirani u Kraljevoj palati u Podgorici.
U rano jutro 31. decembra, pukovnik Pešić je odnio izvještaj Kralju da ga potpiše. A u ovom izvještaju piše da je generalna pozicija vojske tako izbiljna da jedino što je preostalo kralju je da moli za mir. U 7 ujutru Nikola je poklekao i molio za mir. Njegovi ministri su zatim povukli ostavke.
Pošto je primirje bilo zagarantovano, uslovi mira koje je predložila Austrija 2. januara 1916. a koje je pukovnik Pešić predstavio Kralju Nikoli bili su teži nego uslovi primirja. Od Crne Gore se tražilo da preda Austriji ne samo Lovćen i ostale strateške tačke duž granice, već sve teritorije koje su tada okupirali Austrijanci.
Poslanici tzv. Podgoričke skupštine 1918.
Kralj Nikola je na ove predloge samo mogao odgovoriti prekidom pregovora. Svaki dalji otpor Crnogoraca Srbi su činili nemogućim. Crnogorskim trupama je naređeno da se ne povlače na jug, jedini mogući način bio je da pobjegnu, ili se povuku u Podgoricu, gdje bi ih presjekli Austrijanci, koji su tako mogli da okupiraju Skadar.
Što se tiče Srbije, crnogorska vojska od 50.000 muškaraca, koji su štitili srpsko povlačenje, više nije bilo potrebno. Pašić se mogao složiti, da ovih 50.000 muškaraca neće odlučiti o sudbini rata, a njihov raspad će označiti i nestanak Crne Gore kao nacije u očima Savezničkih sila.
Tako se crnogorska vojska u oslobađajućem položaju jednostavno raspršila, kako bi se bolje održali u planinama.
BIJEG
Jedini što je preostalo crnogorskoj vladi bio je bijeg.
Dva dana nakon što je premijer napustio zemlju i po savjetu njegovog nadležnog ministra, kralj Nikola je otišao i nikada mu nije bilo dozvoljeno da se vrati. Da je ostao u zemlji još 24 časa značilo bi da ga zarobe Austrijanci. Opet se pitamo, šta je drugo Kralj Nikola mogao da uradi?
Profesor Aleksandar Divajn
Pa ipak uprkos jasnoj istini ovdje ispričanoj, i uprkos istini poznatoj vladama Velike Britanije, Francuske i Italije, priča koju su širili srpska vlada i njeni agenti kako je kralj Nikola prodao zemlju Austriji a zatim pobjegao radi sigurnosti u Francusku, prihvatila je Evropa kao jedno od opravdanja ukidanja nezavisnosti Crnoj Gori i njenog pripajanja Srbiji.
KRALJ NIKOLA KAO ZATVORENIK
Francuska vlada je na prigovore crnogorske vlade u oktobru 1918. godine da žele da se vrate u Crnu Goru ljubazno ukazala da se takav povratak tada ne može odobriti; da će francuska prekinuti diplomatske odnose ako se vrate, čak štaviše, da francuska vlada neće dozvoliti povlačenje određenih fondova deponovanih u francuskim bankama namjenjenih za neophodne troškove crnogorskih ministara.
Francuska vlada je tada, odnosno u oktobru 1918.godine, izjavila da francuske trupe koje se spremju da uđu u Crnu Goru priznaju smo legalnu vlast, vlast kralja Nikole. Gospodin Pišon je 4. a gosp. Poenkare 24. novembra lično pisao kralju Nikoli uvjeravajući ga da Francuska Republika nikada neće dopustiti sebi da se suprotstavi volji ili zakonskim radnjama crnogorske nacije.
Francuski predsjednik Rejmon Poenkare
Nažalost, vojna komanda francuskih trupa u Crnoj Gori je više bila zainteresovana za želje Srbije nego za želje crnogorskog naroda.
U nedostatku crnogorske vlade (kojoj su pasoši odbili Francuzi u primirju, istovremeno kada su vratili pasoše belgijskoj i srpskoj vladi), i uz podlost francuske vojne komande, Srbi su mogli u novembru 1920. godine održati lažne opšte izbore u Crnoj Gori.
Velika Skupština je uglavnom birana onako kako je srpska vala željela: silom, prevarom, i svim trikovima koje su Srbi koristili da bi sastavili Skupštinu, a očekivani rezultat, odbacivanje kralja Nikole, iznuđeno je na Podgoričkoj Skupštini. Ali prevara je bila isuviše sramna i svirepa za mirovnu konferenciju u Versaju, koja je poništila tu odluku. Lord Kerzon je marta 1920. godine u britanskom parlamentu imao slični izjavu koja je praktičnu ovu rezoluciju proglasila ništavnom“.
(Nastaviće se)
[1] Nikola Pašić, srpski premijer
[2] Petar Pešić, srpski pukovnik.
[3] Petar Plamenac, crnogorski ministar vanjskih poslova.
