Azijska mramorna stjenica (Halyomorpha halys) je invazivna strana štetočina, porijeklom iz Kine, Japana, Koreje i sa Tajvana. Radi se o polifagnoj vrsti koja se hrani sa više od 170 biljaka, uključujući brojne drvenaste i zeljaste biljne vrste.
Značajne štete može uzrokovati kod uzgoja jabuke, lješnika, citrusa, smokve, kivija, vinove loze i breskve, ali i kod povrtarskih kultura. Posljednjih godina štete su zabilježene i u maslinjacima širom Evrope, a veoma intenzivno i u Crnoj Gori.
Mramorna stjenica prezimljava kao odrasla jedinka u zatvorenim prostorima i zapravo je period prezimljavanja najefikasniji momenat u borbi protiv ove štetočine, s obzirom na to da već u rano proljeće napušta mjesto prezimljavanja i počinje sa ishranom. Nakon kopulacije, ženka odlaže 20 do 30 jaja na naličju lista, gdje se i hrane, s obzirom da ima veoma razvijen usni aparat za bodenje i sisanje.
Najintenzivnija pojava mramorne stjenice u maslinjacima je tokom jula mjeseca i zapravo može dovesti do opadanja ploda i potpunog gubitka cjelokupnog roda u maslinjaku. Na plodovima formiraju plitke ubode i ubrizgavaju sadržaj žlijezda, što dovodi do uvenuća, poremećaja u rastu, lokalnih nekroza, deformacija, nastanka plutastog tkiva i smanjene čvrstoće plodova.
Oštećeni plodovi su manjeg volumena i ranije otpadaju sa stabla. Direktna oštećenja mogu otvoriti put različitim patogenim mikoorganizmima i tako olakšati infekciju. Mramorna stjenica luči neugodan miris, koji je zapravo odbrambeni mehanizam od prirodnih neprijatelja, zbog čega ih ptice uglavnom izbjegavaju.
Prirodni neprijatelji joj u originalnom području odakle dolazi ometaju nekontrolisano množenje, dok ih kod nas još uvijek nema. Najznačajniji prirodni neprijatelj joj je Osica samuraj (Trissolcus japonicus, Ash.), koja parazitira i uništava jaja stjenice. Njena populacija je već utvrđena u sjevernoj Italiji, pa će se, vjerojatno, uskoro naseliti i kod nas. Neprijatelji su joj i naši insekti: bogomoljke, uholaže, bubamare, mravi, pauci, i drugi koji se hrane stjenicama dok su u mlađim razvojnim stadijumima.
Kada je riječ o hemijskoj zaštiti, za sada je učinkovito koristiti jedino insekticide iz grupe piretroida na bazi deltametrina. Izvjesnu odbijajuću ulogu, kao i kod muve masline, imaju i zeolit ili kaolin, te bakarni preparati, koji prave repelentni pokrov na plodu masline. Učinkovito sredstvo u pojedinim maslinjacima bio je i preparat Mospilan.
Simptomi koje uzrokuje na maslini poznati su i pod nazivom „zelena kap“, jer uzrokuje prerano otpadanje ploda masline i drastično smanjenje prinosa, ali i proizvedene količine maslinovog ulja, što su itekako prije naših, osjetili italijanski, španski i grčki maslinari. Naime, u toku 2024. godine, polifagna mramorna stjenica oštetila je preko 300 vrsta različitih voćnih i povrtnih plodova na sjeveru ove zemlje, što je uticalo na gubitak od oko 600 miliona eura u konačnici.
„Zelena kap“ opisuje intenzivno opadanje nezrelih plodova maslina, na kojima se takođe razvijaju nekrotične formacije, a koje uzrokuju smanjenje sile odvajanja ploda na maslinama, pa je dovoljan sasvim mali eksterni uticaj da se plod nepovratno izgubi. Ova stjenica naročito otežava situaciju jer se simptomi na plodovima javljaju u vrijeme očvršćavanja koštice ploda i procesa nakupljanja ulja u plodu, a nakon toga značajno usporava napad.
„Bonus“ otežanje je i to što nakon napada mramorne stjenice gotovo ne ostaju vidljivi ubodi ove štetočine. Uzimajući u obzir da je ona u našim agroklimatskim uslovima novi štetnik, još uvijek se nijesu razmnožili njeni prirodni neprijatelji koji bi populaciju držali pod kontrolom, pa je veoma agresivna i maslinarima, ali i ostalim poljoprivrednim proizvođačima pravi velike štete i nepovratne gubitke.
Naučnicima i istraživačima širom svijeta ovi simptomi su bili dugo nepoznati i uvezivali su ih sa gljivičnim oboljenjima. Međutim, fungicidi su se pokazali u potpunosti neučinkovitim sredstvima u suzbijanju ovog problema. Svakako, oštećenja uzrokovana mramornom stjenicom dovode do napada gljivičnih oboljenja i samim tim indirektnog i direktnog oštećenja i od strane drugih prouzrokovača fitopatogenih oboljenja.
Parazita je najlakše uočiti pregledom jaja, koja su vidljiva golim okom i koja trebauništiti. U periodu jeseni jedinke mramorne stjenice polaze u potragu za mjestima povoljnim za prezimljavanje - u blizini drvenastih biljaka, posebno ispod kore velikih stabala. Takođe, ona naseljava kuće, stanove, terase, garaže, ostave i slična mjesta u čovjekovom neposrednom okruženju.
Za čovjeka je bezopasna, izuzev što u slučaju prenamnoženosti, u zatvorenom prostoru izaziva alergijske reakcije kod vrlo osjetljivih osoba. Preventivne mjere sprečavanja uznemiravajućeg efekta kod ljudi podazumijevaju zatvaranje rupa i otvora na objektima, postavljanje mreža na vratima i prozorima, kako bi se spriječio ulazak jedinki u zatvorene prostore.
Sa agronomskog stanovišta, zapravo je najefikasniji način da im se dozvoli ulaz u prostor koji čovjek koristi, a da se potom unište upravo u periodu prezimljavanja nekom od metoda dezinsekcije prostora.
