Prema Nacrtu dokumenta "Draft Gas Development Master Plan - WB10-MNE-ENE-01, May 2015", preliminarno je određena trasa IAP, dijela Jadransko-Jonskog gasovoda koji ide kroz Crnu Goru. Gasovod će biti dužine 511 km i stvoriće preduslove za stvaranje tržišta prirodnog gasa Albanije, Crne Gore, Bosne i Hercegovine i Hrvatske na nivou od oko 5-7 milijardi kubnih metara gasa godišnje. Predložena dužina gasovoda u Crnoj Gori je 94,1 km, uz 6 pratećih postrojenja.
Gruba trasa gasovoda duž primorja: Gasovod iz Albanije ulazi u Crnu Goru blizu Štodre. Od granice, trasa ide u pravcu sjeverozapada prema Baru, preko poljoprivrednog zemljišta koje je veoma pogodno za izgradnju gasovoda. Kod Kameničkog mosta trasa prelazi rijeku na nekoliko mjesta i nastavlja ravnicom poljoprivredne namjene. Od tačke 16+868 (kilometara), trasa prolazi kroz stjenoviti i brdoviti teren prema Baru i zalivu Bigovica, gdje ulazi u more. Od zaliva Bigovica do Trstenog, gasovod se polaže na morsko dno (oko 33,6km). Nakon izlaska iz mora trasa prolazi djelimično stjenovitim i brdovitim terenom koji se smatra komplikovanim za gradnju gasovoda u oblasti Lastve Grbaljske, Radanovića i dijelom blizu naselja gdje gasovod prolazi nedaleko od postojećih zgrada, na daljini manjoj od 30 metara -poslije Lastve Grbaljske, Radanovića, Radovića i Gošića. Od Gošića gasovod ide preko poluostrva planinskim terenom prema Hrvatskoj, gdje se postavlja podmorski dio gasovoda od Rta Dobreč, kroz Boku Kotorsku do mjesta izlaska u uvali Čipavica u Hrvatskoj.
Tehničke karakteristike gasovoda: Nominalni prečnik cijevi gasovoda je DN800, a maksimalni dozvoljeni pritisak je 75 bara. Procjenjuje se da će se IAP-om transportovati ukupno 1,2 bcm (milijardi kubnih metara) u 2020. godine, a 2040.godine se očekuje 6,8 bcm po „scenariju gas“ (na snazi restrikcije na emisiju CO2) ili 5,8 bcm po „scenariju ugalj“ -bez restrikcija na izgradnju termoelektrana na ugalj.
Tržište prirodnog gasa trenutno ne postoji u Crnoj Gori, a proračunato je da će potrošnja dostići 0,7 bcm u 2040. godini. Od toga će 66 odsto otpadati na sektor transformacije u druge oblike energije, 33 odsto na sektor krajnjih potrošača i 1 odsto na gubitke u sistemu. Pretpostavljeno je da će sve potrebne količine gasa dolaziti u Crnu Goru kroz IAP.
Precizna trasa gasovoda: U dokumentu je precizno opisana trasa gasovoda kroz Crnu Goru preko sekcija.
Sekcija 1Iz Albanije/granice Crne Gore na Štodri: Ruta vodi ka sjeverozapadnom pravcu prema Baru. U blizini Štodre biće postavljena postrojenja tipa BVC i CTMS. Ruta prelazi kroz poljoprivredno područje koje je veoma povoljno za izgradnju gasovoda. Zatim prolazi kroz stjenovitu dolinu, prelazi rijeku u blizini Kameničkog mosta. Blizu te lokacije će biti postavljeno gasno postrojenje BVS. Dalje trasa nastavlja dijelom kroz ravan poljoprivredno područje, zatim kroz kameniti i brdoviti teren, i dolazi do Bara. Ovaj teren je veoma težak za konstrukciju gasovoda. Jugoistočno od Bara biće postavljena postrojenja BVS, PTS i PRMS.
Sekcija 2 Bar - Lastva Grbaljska Ruta: Ruta nastavlja kroz brdovit i kamenit teren i ulazi u more u uvali Bigovica. Od uvale Bigovica prema Lastvi Grbaljskoj ruta ide od obale i gasovod će biti postavljen na dnu mora. U blizini uvale Trsteno i poluostrva Pontatrasa izlazi iz mora i nastavlja se prema Lastvi Grbaljskoj prelazeći poluostrvo Ponta. Prelazak će se vršiti metodom HDD bušenja i smatra se teškim za izgradnju gasovoda. U blizini Lastve Grbaljske će biti postavljene BVS i PRMS.
Sekcija 3 Lastva Grbaljska - Rt Dobreč MNE/HR granica: Od Lastve Grbaljske trasa ide u pravcu sjever – zapad kroz ravno i naseljeno područje, što je teškoća pri izgradnji gasovoda. Dalje nastvalja kroz kamenitu dolinu prema Radanovićima gdje će biti postavljen BVS i PRMS zajedno sa priključkom za grananje prema Podgorici, Cetinju i Nikšiću. Kroz ravan, naseljen i dijelom poljoprivredno područje trasa nastavlja prema sjeverozapadu i kroz kamenit i brdovit teren dolazi do Gošića.
U Gošićima će biti postavljana gasna postrojenja BVC, PTC i CTMS. U ovom dijelu se ne očekuju veći problemi prilikom izgradnje gasovoda. Od Gošića gasovod prelazi preko poluostrva koje ima planinski teren i ide prema Hrvatskoj gdje podmorski dio gasovoda vodi od Rta Dobreč kroz Boku Kotorsku do tačke izlaska u uvali Čipavica na hrvatskoj teritoriji. Mogu se javiti poteškoće u izgradnji gasovoda kroz planinski teren.
Priključci za Podgoricu, Nikšić i Cetinje: IAP je glavni sistem od kojeg se granaju prenosni sistemi prema Podgorici i Nikšiću i grane do Ulcinja, Tivta, Kotora i Herceg Novog. Od Podgorice jedna grana sistema ide prema sjeveroistoku do Berana, odakle se račva prema opštinskim centrima na sjeveru Crne Gore.
Prema podacima iz Vlade, Crna Gora nakon prolaska Trans-jadranskog gasovoda (TAP-IAP) kroz našu teritoriju, godišnje na ime tranzitne takse- ubirati oko 21 milion eura.U prvih nekoliko godina, po puštanju gasovoda, planirano je da protok kroz Crnu Goru bude oko dvije do 2,5 milijarde kubnih metara gasa godišnje. Ako se uzme u obzir da je tarifa,za 60 do 70 kilometara gasovoda kroz Crnu Goru oko 1 cent po kubnom metru, dolazimo do računice da ćemo od tranzitnih taksi dobiti prosječni prihod oko 22,5 miliona eura godišnje. Opet, ako računamo da je godišnje potrebno za troškove održavanja gasovoda oko 1, 5 miliona eura, onda čista zarada Crne Gore iznosi 21 milion eura.
Ministarstvo ekonomije je intenziviralo komunikaciju sa Ministarstvom industrije i ekonomije Albanije u cilju zajedničkog pristupa implementaciji Jadransko-jonskog gasovoda (IAP). U tom smislu pripremljena je zajednička aplikacija za izradu Glavnog projekta IAP-a, za Crnu Goru i Albaniju i istom je aplicirano za dobijanje granta u okviru Zapadnobalkanskog investicionog okvira za dodjelu granta za tehničku pomoć.
Što je TAP-IAP gasovod: Jadransko-Jonski gasovod (IAP) treba da poveže postojeći i planirane sisteme prenosa gasa Republike Hrvatske sa Trans Adriatic gasovodom (TAP). TAP je 867 km dug gasovod koji će prenositi prirodni gas koji dolazi iz Azarbejdžana TANAP-om (Trans Anatolia Natural Gas Pipeline) do granice Grčke, preko Albanije i Jadranskog mora do južne Italije i dalje ka zapadnoj Evropi. TAP će biti operativan kada novo polje Šah Deniz II u Azarbejdžanu započne sa proizvodnjom u drugoj polovini 2019.godine. Planira se da TAP u početnoj fazi prenosi do 10 milijardi kubnih metara (bcm) godišnje, ali su planirane i dvije lokacije na kojima bi se gradila dodatna postrojenja za kompresiju koja bi omogućila proširenje ukupnog kapaciteta TAP-a na preko 20 bcm/godišnje.
IAP ima za cilj da uspostavi novi kanal nabavke prirodnog gasa sa Srednjeg istoka i Kaspijskog regiona, idući na sjever uz jadransku obalu. Vrlo je važno što će IAP biti dvosmjeran, tako da linije snabdijevanja može biti i sjever-jug, sa LNG terminala u Hrvatskoj, ili iz nekih drugih izvora. Izgradnja gasovoda će omogućiti gasifikaciju Albanije i Crne Gore, južne Hrvatske i Bosne i Hercegovine i obezbijediti diversifikovano i pouzdano snabdijevanje prirodnim gasom.
Predrag ZEČEVIĆ
