Stećci se nalaze na zapadu i sjeverozapadu Crne Gore i to na 107 lokaliteta sa više od 3.000 stećaka. Njihov nastanak se vezuje za period između 12. i 16. vijeka. To su prava umjetnička djela različitih veličina: od tankih kamenih ploča do gigantskih kamenih blokova. Mnogi monumentalni stećci nalaze se na području opštine Žabljak i opštine Nikšić, ali ih možemo naći i u opštinama Pljevlja, Šavnik i Plužine.
Dekorativni elementi koji se pojavljuju na stećcima karakterišu ornamentalne cik-cak trake, vegetabilni i zoomorfni motivi, simbolični motivi kruga, mjeseca, sunca, i drugo. Što se tiče arhitektonskih motiva, najčešće su polukružne arkade. Neki stećci prikazuju i ljudske figure: lovce na jelene, djevojke ili mladići koji igraju kolo, itd.
Najzanimljiviji srednjovjekovni nadgrobni spomenici nalaze se u okolini Žabljaka. Tu, u selu Novakovići, postoji nekropola 'Grčko groblje'. Ovo 'groblje' je uvršteno na listi 28 nekropola stećaka koje su 2016. godine proglašene Svjetskom baštinom UNESCO-a.
Novakovići - Grčko groblje
'Grčko groblje' se nalazi na Jezerskoj visoravni, na jednom blagom uzvišenju, nekih 200 metara sjeverozapadno od Ribljeg jezera.
Stećaka ima 49, od čega je ukrašeno 22 komada. Na jednom stećku se jasno vidi prikaz lovca i jelena. Jedan manji stećak prikazuje krst, a na par drugih primjećuju se razni ornamenti. Jedan stećak je mnogo veći od ostalih, ali je bez ukrasa.
Kod sela Bare Žugića, koje se nalazi 2-3 km dalje u pravcu Njegovuđe, postoji druga očuvana nekropola. Sastoji se od 300 stećaka.
Ukrašeni stećci se nalaze u sjevernom i centralnom dijelu nekropole, dok se većina amorfnih nalazi u južnom i jugoistočnom dijelu.
Bare Žugića
Nažalost, mnogi stećci su vidno oštećeni. Prevrnuti su ili izvaljeni na stranu, a istovremeno su i utonuli u tlo. Na svim stećcima ima pukotina. Osim toga, površine su prekrivene raznim lišajevima i mahovinama.
Još uvijek nije potpuno jasno kako su stećci nastali. Neki izvori tvrde da su nastali u Srednjem vijeku i da su njihovi tvorci bili lokalni majstori klesari, ali postoje i alternativne teorije koje sugerišu da su povezani sa drevnim civilizacijama. Povezivanje stećaka sa mitološkim narodom divova dodatno doprinosi njihovom mističnom karakteru.
Ukoliko želite da saznate više o ovim srednjovjekovnim lokalitetima, pročitajte tezu Dejana Vemića 'Kasno-srednjovekovni stećci (stećci) na području Žabljaka', koju možete preuzeti sa interneta u PDF formatu na engleskom jeziku. Sadrži mnogo detalja i fotografija ovih lokaliteta i daje vam veoma dobru sliku o istoriji ovih nekropola.
Lijepe, ali manje poznate stećke, naći ćete u opštini Nikšić. Najvažniji lokalitet je nekropola kod crkve svetog Petra i Pavla, u centru Nikšića. Ovi stećci datiraju iz perioda od 13. do 16. vijeka i sadrže klesane ukrase i natpise. Oko 40 stećaka je 2014. godine premješteno u lapidarijum u Nikšiću radi zaštite, jer su nažalost bili izloženi vandalizmu.
Mnogo stećaka ima u selima oko Velimlja, ali i u neposrednoj okolini samog grada Nikšića. U Moštanici, oko 3 km zapadno od grada, možete da nađete prostrani lokalitet sa oko 100 stećaka iza crkve i groblja. Inače, ovo mjesto je poznato po starom rimskom mostu na Moštanici.
Moštanica
Poseban doživljaj predstavlja putovanje uskim asfaltnim putevima kroz sela Petrovići, Vraćenovići i Velimlje. Put vas vodi kroz neplodan pejzaž sa usamljenim selima. Saobraćaja jedva ima, samo se tu i tamo vide poneka goveda i ovce. Posljednje selo prije bosanske granice na putu za Bileću su Vraćenovići. U blizini groblja nalaze se dva lokaliteta sa ogromnim kamenim pločama i jedan blok sa arkadama, dok se drugi nalazi odmah iza groblja na brdu.
Vraćenovići
Ako želite da izbjegnete prelazak granice, vratite se u Petroviće pa dalje do Velimlja. U blizini Velimlja nalazi se nekoliko lokaliteta sa stećcima, ali je najlepše groblje s lijeve strane puta (putokaz za Miljaniće) sa dva ogromna vertikalna kamena bloka ukrašena arkadama, jednim stećkom u vidu sarkofaga – i mnogim drugim nadgrobnim spomenicima među novijim grobovima. Nekoliko stećaka s natpisima i ukrasima korišćeno je kao građevinski materijal za crkvu, a mogu se vidjeti u zidovima.
Velimlje
Nažalost, u Crnoj Gori do sada nije poklonjena velika pažnja stećcima. Iako su neke nekropole pravo kulturno blago, one zbog nemarnog odnosa, vandalizma i nezainteresovanosti polako ali sigurno propadaju.
Ako želite da saznate više o stećcima u Crnoj Gori, pročitajte studiju 'Stećci u Crnoj Gori' arheologa Predraga Malbaše i istoričarke umjetnosti Tijane Samardžić, koja se može naći na www.montenegrina.net.
(Fotografije: Marianne van Twillert-Wennekes, Paul Wennekes)
Tekst i fotografije su zaštićene autorskim pravima, prenošenje je dozvoljeno uz postavljanje linka i isticanje autora i izvora.
