Večeras, sa početkom u 19 časova,održaće se izložba fotografija i panel diskusija na temu „Masline: Zlatne suze Palestine“, u organizaciji Ambasade države Palestine i Kuće maslina, koja je i domaćin ovog događaja.
Ova jedinstvena izložba osvjetljava simboliku masline kao univerzalnog znaka mira, otpornosti i kulturnog identiteta, kroz prizmu palestinskog naroda. Fotografije prikazuju značaj uzgoja maslina u Palestini, kao i izazove sa kojima se palestinski farmeri suočavaju zbog nasilnog izraelskog napada na ovaj sektor, usljed njegove vitalne uloge za palestinski narod koji se čvrsto drži svoje zemlje.
Jedan od najprepoznatljivijih simbola države Palestine je maslina, biljna kultura koja je zauzimala skoro 57% svih poljoprivrednih zemljišta, odnosno oko 940 miliona m2 palestinske zemlje. Više od 100.000 palestinskih porodica živjelo je od uzgoja masline i proizvodnje maslinovog ulja i sapuna od maslina, kao osnovnog i jedinog izvora prihoda. Palestinsko maslinarstvo je činilo čak 15% ukupnog ostvarenog prihoda, a više od 99% maslinjaka bilo je u porodičnom vlasništvu.
U periodu procvata palestinske poljoprivredne proizvodnje, čak 27 hiljada tona maslinovog ulja se proizvodilo na godišnjem nivou, od čega su i do 7 hiljada tona izvozili za potrebe najznačajnijih zemalja konzumenata tečnog zlata. Zanimljivo, poseban oblik izvoza palestinskog maslinovog ulja naziva se „amanat“, što podsjeća na našu riječ za amanet i predstavlja tržište oslobođeno svih carinskih i poreskih obaveza, a predstavlja slanje maslinovog ulja svojoj dijaspori.
O ukorijenjenoj palestinskoj povezanosti sa maslinarstvom govore i toponimi najznačajnijih maslinarskih areala u Palestini. Lokalitet Al Ma'sara je dobio ime po mlinu za proizvodnju maslinovog ulja, Zeita po maslinovom ulju, Birzeit u prevodu znači „bunar maslinovog ulja“, Silun – tok maslinovog ulja, a Asira u svom nazivu krije riječ „meljava“. Najljepši naziv od svih palestinskih toponima nosi Ein al-Zeitun ili „fontana maslina“, što upućuje na namjerljivo kulturološko i poljoprivredno bogatstvo koje je ovo sveto drvo donijelo ovom hrabrom narodu.
Najznačajnija arheološka nalazišta u Palestini, koja datiraju još iz sedmog vijeka prije nove ere, posvećena su tradicionalnim mlinovima i oruđem za uzgoj maslina i proizvodnju maslinovog ulja. Gotovo da nema monete tokom bogate palestinske istorije koja nije sadržala grančicu masline.
Palestinska zastava se aprila 2017. godine zavijorila među ostalim državama članicama Međunarodnog savjeta za maslinu, sa sjedištem u Madridu, Španija, time pokazujući spremnost i posvećenost ka daljem napretku i razvoju ove tradicionalne djelatnosti, koja je utkana u sam identitet palestinskog naroda.
Međutim, svijet je za Palestinu i indirektno, za njihov maslinarski put, imao drugačije planove. Tokom 2021. i 2022. godine, dolazi do pada od 60% u ukupnoj proizvodnji maslinovog ulja, a tokom prethodne sezone prerade maslinovog ulja, svi putevi prema uljarama bivaju blokirani, a mlinovi zatvoreni.
Palestinsko i crnogorsko maslinarstvo baštine brojne sličnosti, koje su toliko značajne da neke od fotografija prikazanih u okviru izložbe „Masline – zlatne suze Palestine“ su mogle nastati u milenijumskim maslinjacima obije zemlje. Berbi maslina je oduvijek pridavan poseban značaj u Palestini i sa generacije na generaciju je prenošena tradicija, koja je i zakonski uređena, pa su za vrijeme berbe maslina i djeca oslobođena školskih obaveza, kako bi se mogla pridružiti porodicama, komšijama i sunarodnicima u berbi i preradi.
Ova nevjerovatna zemlja je bila dom skoro trinaest miliona stabala maslina, od čeka 2,5 miliona divljih maslina, odnosno onih generativno razmnoženih iz sjemena, i više od 10 miliona kultivisanih stabala maslina,koja su prehranjivala ne samo Palestince, već i brojne konzumente širom svijeta, koji su zbog vrhunskog kvaliteta preferirali isključivo palestinsko tečno zlato. U periodu od 1967. godine do 2011. godine, uništeno je više od 800 hiljada stabala maslina u Palestini, a u prethodnik nekoliko godina je čak i statistika zanijemila.
Priroda i kultura se susreću u proizvodnji maslinovog ulja širom svijeta. Oleokultura u Palestini datira još iz Bronzanog doba, a procvat doživljava sredinom devetnaestog vijeka. Palestinke, baš kao i Crnogorke, bile su i ostale karijatide maslinarstva i proizvodnje maslinovog ulja – one koje uzgajaju, beru, prerađuju, prodaju, ali i brane i čuvaju svojim životom, dok njihovi muževi, očevi i sinovi brane onu zemlju za koju je vezan taj korijen masline.
Čak i tokom 70-ih godina prošlog vijeka, koje su obilježene izazovnom političkom situacijom, na masline nije zaboravljeno, pa je palestinska vlada organizovala sadnju 150 hiljada mladih stabala maslina svake godine. Palestinsko maslinarstvo ima još jednu značajnu sličnost sa crnogorskim, a to je autohtoni sortiment čiji randman postiže i nevjerovatnu brojku od 25% izdvojenog maslinovog ulja vrhunskog kvaliteta. Tradicionalno palestinsko maslinarstvo je bez upotrebe navodnjavanja, dok su savremeni maslinjaci opskrbljeni automatizovanim sistemima.
Međutim, veoma napredni palestinski maslinari, kao i naučnici i istraživači, osmislili su i plasirali koncept deficitarnog navodnjavanja, odnosno namjenskog izlaganja stabla masline tzv. umjerenom vodnom stresu, što utiče na povećanje prinosa, ali i na unikatan senzorski profil maslinovog ulja sa izraženom pikantnošću maslinovog ulja, koje se u literaturi opisuje kao ukus koji „gori grlo“.
Još jedna zajednička karakteristika je i nivo polifenola u maslinovom ulju, koji je relazivno nizak, kao i u crnogorskim maslinovim uljima, upoređujući sa maslinovim uljima zemalja vodilja u ovoj proizvodnji. Sadržaj polifenola u palestinskom maslinovom ulju je u rangu od od 280 do 300 jedinica po litru.
Iz tog razloga, usavršeni su sistemi čuvanja i pravilnog skladištenja maslinovog ulja, kako bi se onemogućila oksidacija i smanjenje kvaliteta. Kao i u tradicionalnim crnogorskim maslinjacima, i palestinske autohtone sorte, tipa Rumi i Nabali, su veoma otporne na sušu, neplodna zemljišta i brojne štetočine i prouzrokovače oboljenja.
Nikada nećete čuti palestinskog maslinara koji priznaje da je njegovo maslinovo ulje „užeglo“, već tvrdi da je njegovo maslinovo ulje jednostavno najbolje, što dovoljno govori o sličnosti mentaliteta sa našim poljoprivrednim proizvođačima. Intenzivnija maslinova ulja koriste se u svježoj potrošnji, umakanjem posoljenog hljeba u ulje, dok se lakša maslinova ulja koriste u pripremi brojnih arapskih gastronomskih specijaliteta.
Palestinska proizvodnja maslinovog ulja odlikovala se ručnom proizvodnjom dvije vrste maslinovog ulja, preradom ploda masline ubranog u septembru. To su maslinova ulja na koja se danas veoma rijetko može naići – zayt tfah i zayt badudiya. Prva vrsta maslinovog ulja se dobija nakon što se masline samelju u pastu, a zatim se prospe kipuća voda preko ove smjese.
Nakon toga, ručno se cijedi i ostavlja dok se maslinovo ulje ne odvoji i izdigne na površinu, kako bi se moglo sakupljati. S druge strane, zayt badudiya je maslinovo ulje koje se proizvodi od pečenih plodova maslina koje gotovo u potpunosti izgube na masi nakon što je došlo do evaporacije vode iz ploda, a zatim se masline prerađuju meljavom na kamenom mlinu. Takva pasta se postavlja između gaza i maslinovo ulje se izdvaja pod mehaničkim pritiskom. Ova vrsta maslinovog ulja je imala veoma visoku cijenu na palestinskom, ali i svjetskom tržištu, s obzirom da je bilo potrebno oko 50 kilograma za proizvodnju jedne boce maslinovog ulja.
Palestinski maslinari su jako vezani za kamene mlinove i tradicionalne ručne prese, pa su i nakon sticanja znanja i vještina za rad na centrifugalnim sistemima prerade, ipak zadržavali i preradu na tradicionalan način, tako što bi za komercijalnu proizvodnju i prodaju maslinovog ulja na tržištu koristili savremene sisteme prerade, a maslinovo ulje za potrošnju unutar svoje porodice su proizvodili na autentičan način.
Kada je savremena oprema za proizvodnju maslinovog ulja prvi put stigla u Palestinu, iskusni uljari su govorili da je njihovo ulje „bezukusno i uništeno“ i da ga treba prodati u Nablus, jedan od najznačajnijih svjetskih centara za proizvodnju sapuna od maslinovog ulja, koje se proizvodi po tehnologiji koja je poznata već 4500 godina. Međutim, uljarstvo je rapidno napredovalo i palestinski uljari poznaju sistem do najsitnijih detalja i ulažu velike napore u održavanju higijene mlina i sirovine, kao i u tehnologiju procesa malaksacije i ekstrakcije maslinovog ulja.
„Kada bi masline poznavale ruke koje su ih posadile, njihovo ulje bi se sada pretvorilo u suze.“ Ove riječi palestinskog pjesnika Mahmuda Darviša govore o dubokoj tuzi palestinskog naroda, ali i tome da korijen masline čvrsto čuva tlo na kojem se nalazi, a grana masline, pa čak i ona odsječena, poručuje da će izmladiti i da joj treba jedino sunce, jedina svjetlost koja Palestinu nije napustila.
Večerašnjim događajem želi se poslati poruka solidarnosti, saosjećanja i zajedničke borbe za očuvanje masline, kulturnog i prirodnog naslijeđa, duboko ukorijenjene u crnogorskoj i palestinskoj tradiciji. Dobrodošli u Stari Bar!
