U vremenu koje spaja veliku ekonomsku nesigurnost, sveprisutnost Google-univerziteta i ekspertize društvenih mreža, kroz čije se sadržaje targetiraju sklonosti pojedinačnog konzumenta, nije čudo što toliki broj ljudi prelako klizi ka ponoru raznih ekstremizama.
Danas, gotovo da nema države na našem kontinentu koja ne proživljava duboku krizu suštinskih vrijednosti i bezočne pokušaje istorijskog revizionizma. Svaki izbori donose strijepnju koliko će glasova pobrati razni orbani, salviniji, lepenove.
Pomenuti sezonski virusi evropske politike, ove „zvijezde padalice“ nazadnih političkih koncepata, osim sličnog proganjajućeg vlažnog sna, ujedinjuje i to što su perfektno savladali evropske proceduralne forme. Nikad nećete sresti gorljivije branitelje procedure od desničara u trenucima kada se tresu njihove ideologije.
Oni, anarhisti i borci protiv sistema, postaju predlagači zakona, zagovarači reforme.
ZNAKOVI PORED PUTA
Ako bi se vratili nekoliko koraka unazad, mogli bismo primijetiti i još jednu sličnost. Ekstremisti su, kroz istoriju, dolazili na vlast propagirajući utjehu onima koje su, prethodno osmišljenim narativom, smještali u kontekst obespravljenih pripadnika jedne grupe. Stvarajući takvu vrstu jaza prema ostatku društva, oni bi homogenizovali dio stanovništva, a različitim mehanizmima upravljanja javnim mnjenjem usmjeravali pažnju javnosti na teme koje služe svrsi.
Duh jakog, modernog, ljudskog, evropskog otpora osovini sile koja počiva na negaciji prava drugog, ponovo je donio nadu da je i u ovom dijelu svijeta konačna pobjeda nad fašizmima - izvjesna.
Rov u kojem se hvata zalet za juriš tokom decenija imao je razne svoje oblike. Tada bi se, prepoznajemo to već, javljali razni poluargumenti, preteče fake news-a, pokliči o potrebi zaštite rasne, etničke ili vjerske superiornosti/specifičnosti. Hranile bi se pristalice nametanjem lakovarljivih teza i dilema, čija je argumentacija fluktuirajuća zavisno od raspoloženja - od očaja do entuzijazma dijeli vas tek jedna pres konferencija. I javnost koja, opterećena izazovom adaptacije na nove uslove života i rada, bombardovana kišom informacija sa različitih strana, prečesto bira već utabane puteve - mase koja hrli ka vođi, grupe koja prati vjerski simbol, glumaca saosjećanja na čekanju.
Znakove pored puta zamijenili su bilbordi i grafiti na zgradama.
Vijest koja je početkom juna obišla svjetske medije je novo izdanje „Mein Kampfa“. Dugo se vremena govorilo o ovom projektu, a zbir kritičkih osvrta na samu ideju da se sprovede ovakva namjera, davno je pregazio broj stranica pomenutog izdanja „teorije zla“. Objavila je, dakle, francuska izdavačka kuća Fajard publikaciju od preko hiljadu strana koja, osim samog kontraverznog teksta, donosi i analitičke preglede i anotacije eminentnih autora koji se bave problematikom nacizma.
REVITALIZACIJA IDEOLOGIJE KRVI
Za mene kao književnicu i prevodioca, zanimljivo je bilo otkriće da je originalni tekst „Mein Kampfa“ na njemačkom jeziku neuporedivo konfuzniji i nekvalitetniji od njegovih dosadašnjih prevoda. Ako je vjerovati (a sumnji tu mjesta nema) istoričarki Florans Bajar, Hitlerova proza je nepovezana i polupismena, što bi značilo da su prevodioci uljepšavali rečenice kako bi im dali smisao.
To jeste izazov prevodioca - da upropasti ili uljepša tekst, pa čak i onaj koji se bavi antisemitskim teorijama zavjere, najprizemnijim nacionalizmom, kao i opsesijom seksualnošću i higijenom. Može li se, uopšte, postaviti pitanje čime je autor pomenutog štiva zaslužio takvu pomoć, kako bi u očima čitalaca djelovao obrazovano, uravnoteženo i čak veoma gramatički potkovano?
Nova je situacija da se demokratska društva Evrope danas pokazuju spremnijima da se sa besprizornošću koju ekstremisti predstavljaju kao princip, suoče na terenu koji se već godinama percipira kao polje kojim dominiraju podržavaoci ekstremizma. Na internetu.
Danas,gotovo da nema države na našem kontinentu koja ne proživljava duboku krizu suštinskih vrijednosti i bezočne pokušaje istorijskog revizionizma.
„Mein kampf“ je, naime, dostupan besplatno, bez konteksta, anotacija, interpretacija. Dijeli se i komentariše na svim meridijanima, pa je na taj način pojednostavljen mehanizam okupljanja ekstremista kroz razne organizacije.
Publikujući obiman sadržaj o toj knjizi, izdavačka kuća Fajard čini, po mom skromnom mišljenju, jedan izuzetno hrabar pokušaj. Onima koji osjete poriv da preuzmu tekst kontroverznog uratka jednog od najvećih zločinaca u istoriji čovječanstva, čini se dostupnim i niz analiza eminentnih autora (istoričara, psihijatara, psihologa, književnika, građanskih aktivista) u kojima se objašnjavaju sve dimenzije i makar donekle umanjuje mogućnost interpretacija koje nameću ekstremne struje.
Naravno, u Evropi se - demokratska je to tradicija - vodi i ozbiljna polemika da li je moralno u savremeni kontekst slobode govora uvrstiti publikovanje samog ovog teksta, ali je to druga dimenzija ove teme. I prostor u kojem diskutuju oni koji su bez dileme svjesni pogrešnosti, pogubnosti i opasnosti revitalizacije ideologija krvi.
NOVA NADA
8. juna 2021. godine, pravosnažno je osuđen na pripadajuću doživotnu zatvorsku kaznu Ratko Mladić. Osoba koju je, ako ste ikada omirisali Bosnu i Hercegovinu, nemoguće nazvati čovjekom. Pojava je to u kojoj su se ukrstili najniži porivi i sažele najmračnije misli.
Bilježim danas: Izvršilac genocida je - zdravlje ga poslužilo - u zatvoru dovijeka.
Njegova slika je našim ekstremistima još jednom poslužila za konsolidaciju u rovu. Paleta iznesenih mišljenja koja niko nije tražio nanovo je obojila balkanske internet stranice i razgrnula, bespogrešno, tanke mantile „građanistike“ u koje su se ogrnuli instant filozofi relativizacije.
Znakove pored puta zamijenili su bilbordi i grafiti na zgradama.
Ali je ovog puta zaludu. Junski dani 2021. godine za Bosnu i Hercegovinu, ali i za sav naš dio Evrope, donijeli su novu nadu. Izvršavanje presude kojom je naloženo uklanjanje nelegalno izgrađenog objekta sa imanja Fate Orlović bilo je odličan pledoaje za ono što je uslijedilo. Duh jakog, modernog, ljudskog, evropskog otpora osovini sile koja počiva na negaciji prava drugog, ponovo je donio nadu da je i u ovom dijelu svijeta konačna pobjeda nad fašizmima - izvjesna.
Na kraju, neka ne brine što se u dijelu crnogorskog društva i dalje rose koprene i dižu tonovi nad propalim idejama supremacije i isključivosti. Ne bi valjalo da katarza prođe tiho. Upravo zato što je slijepa na svjetska, evropska i regionalna kretanja, nestabilna većina u crnogorskoj Skupštini svoju retoriku pakuje tek u naše granice. Najbolji je to dokaz svijesti o promašenosti poriva na kojima zasnivaju svoje politike.
Dok god ih tek golica ono što se dešava s druge strane Dobrakova i Ranče; dok god nemaju hrabrosti da pogledaju i osjete procese preko Šćepan Polja i Vraćenovića, preko Božaja, Sukobina i Debelog brijega, da ne pominjem naspramnu obalu Jadrana - u ogledalu će vidjeti tek sopstvenog predsjednika žirija za dodjelu nagrade koja nosi ime Trinaestog jula, i suzu u oku osuđenog krvnika Srebrenice.
