Kakvu Crnu Goru zatiče jubilarni evropski praznik na kom počivaju vrijednosti, filozofija i poredak Evrope i zapadne civilizacije - 80 godina pobjede nad fašizmom? DNK crnogorske državnosti je snažno upisan u „šifru“ 13. jula. Dan, kada je jedna mala država, a ne neka svjetska mega sila, ludačkom hrabrošću, prva podigla ustanak protiv fašizma na porobljenom kontinentu.
Pobjeda nad fašizmom pretvorila se u poraz preko noći, bez jasnog plana i strategije progresivnih snaga u društvu
Ipak, danas živimo u nekoj drugoj Crnoj Gori. Onoj u kojoj se sasvim „legitimno“ drže parastosi fašistima-ratnim zločincima. Onoj u kojoj zvanična Crna Gora neće proslaviti praznik mimo redovnog, rutinskog godišnjeg protokola na Gorici (položeni vijenac i ispaljeni plotuni). Umjesto glamurozne proslave koja bi svijet podsjetila na, već zaboravljeni, revolucionarni crnogorski ep, zvanična država bira da ne „bode oči“ svojim gospodarima u podzemlju i u imperijalističkoj crkvi.
Sve do pojave litija, eho paradigme pobjede nad fašizmom, kroz sve protekle dekade nakon Drugog svjetskog rata bio je toliko moćan da je uvijek i u svim izazovima poput onih iz 90-ih, isplivavao kao osnovni društveni kod koji je oblikovao društvene temlje: spoljnu politiku, sistem vrijednosti i Ustav.
Kako to da je vrijednost za koju su pale tolike žrtve naspram vojne mašinerije Osovine danas tako lako poražena nakon 80 godina, bez ijednog ispaljenog metka? Trijumf ideje antifašizma u Evropi uvijek je kroz dekade bivao reaktuelizovan i rebrendiran i na taj način nastavljao da opstaje kao moderna i savremena političko-ideološka ideja, razumljiva i privlačna novim genracijama.
Do skoro superiorna ideja građanskog poretka pristala je da se modeluje kao kontrareakcija na srpski imperijalizam i izgubila superiornost
U Crnoj Gori je ostala zarobljena u konturama i ikonografijom iz Drugog svjetskog rata, i na taj način izgubila kontakt sa novim generacijama. Takozvana generacija Z, na primjer, ne zna ni stihove državne himne, a kamoli ko je bio Sava Kovačević ili Ljubo Čupić.
Inteligentna ofanziva velikodržavne mitomanske politike srpskog sveta je mehanizme hibridnog rata protiv antifašističke Crne Gore sprovela perfidno i lukavo, dok se slaba „oslobodilačka“ politička klasa pokoravala. Antifašizam je tako diskonektovan sa new age generacijom, zamjenom teza svođen na komunizam Titove Jugoslavije.
Iako je ta država bila „Periklovo doba“ ovih prostora, propaganda je uporno rušila tu realnost, ističući represivni karakter na opšte slobode. Tako su nastali mitovi o progonu crkve i „golotačkim mučenicima“, a malo pomalo, opšte civilizacijske vrijednosti relativizovane u službi kompletne redefinicije političko društvene realnosti.
Četničke masovne ubice postajali su sveci, antički polisi postali su „prve srpske države“ a „puppet king“ trećerazredni političari ostvarivali su svoje najluđe ambicije.
Za to vrijeme, odgovor građanske i suverenističke provinijencije, ostao je na nivoima opšteg mjesta. Na protestima je bivalo sve manje ljudi, iz javnog prostora su postepeno nestajale kritičke reakcije mnogih, a ona referendumska i antifašistička masa crvenih zastava na trgovima je značajno izgubila kontakt sa, za njih arhaičnom, političkom vrijednošću od „prije 80 godina“.
Do skoro superiorna i moderna ideja građanskog poretka, danas je pristala da se modeluje kao kontrareakcija na srpski imperijalizam i time izgubila superiornost. Takođe, građanska Crna Gora nastavila je da se nedovoljno promišljeno brani, razapeta između dva koncepta – 13. jula i onog koji se hrani istorijskim romantizmom knjaza Danila i zelenaškim pokretom.
Šavnik danas predstavlja sve ono što je Crna Gora kroz istoriju bila - ostrvo pobune zažeto slobodom
To raspolućeno ideološko tumaranje, površno u oba slučaja, koje se često svodi na dileme „spomenik Titu ili Krstu Popoviću“, ispostavilo se kao nedovoljno snažno za neophodnu društvenu mobilizaciju za spas evropske Crne Gore i njene baštine. U tome su pomogle tišine sa krucijalnih institucionalnih adresa, koje su odabrale status pasivnosti u maniru „engleske kraljice“.
I dok je antifašistička inercija postala opšte mjesto i u najkonzervativnijim evropskim sistemima, u Crnoj Gori nije našla ključ da suštinski opstane u 21. vijeku kao građa za odbranu referendumske, građanske države. Suviše okoštala u istorijskom umjesto savremene interpretacije, danas građani masovno napuštaju ovu ideju okrećući se populističkim, nacionalističkim narativima, sa jasno formulisanom i zapaljivom retorikom, koja polako isporučuje djelić po djelić sna o srpskom izlasku na more, preko „srpske države“.
Pobjeda nad fašizmom pretvorila se u poraz preko noći, bez jasnog plana i strategije progresivnih snaga u društvu.
Ipak, svijetlu tačku i model „kako dalje“, predstavlja avangardni gest najmanje crnogorske opštine - Šavnika, koja će u svojoj organizaciji obilježiti ovaj veliki istorijski datum!
0Šarm tog grada, koji prkosi svim silama nacionalističke političke gravitacije koja ga okružuje i steže, jednostavno razoružava. Superiornost takvih ideja, u kome se mali Šavnik isprsio protiv velikodržavne mašinerije pune para, medija i oružja, inspiriše, mobiliše i lansira progresivni optimizam, a pritom ostajući u ključu „David-Golijat“ sudbine crnogorskog otpora.
Takva jedna ideja nama u Crnoj Gori jasno razotkriva paradoks da Četvrti Rajh u Kremlju sa Vučićem na povocu slavi 80 godina pobjede nad onim što predstavljaju oni sami – osvajačku, neofašističku, antievropsku, firerovsku stihiju.
Šavnik danas predstavlja sve ono što je Crna Gora kroz istoriju bila - ostrvo pobune zažeto slobodom.
I dok ćemo slavni datum provesti u istorijskom evociranju nerazumljivom za klince, javna scena čeka novu društvenu ideju na istim temeljima – antifašizma, koja će prepotentno i šarmantno oduvati mantije, kandila i zločince kao ideole.
