U saradnji sa Ministarstvom kulture Crne Gore NMCG 2012. godine svečano je obilježio Dane evropske kulturne baštine. Tim povodom otvoren je Lapidarijum u dvorištu Njegoševog muzeja Biljarde, s ciljem da u perspektivi tu budu izloženi reprezentativni primjerci dislocirane kamene plastike sa svih važnijih arheoloških lokaliteta u Crnoj Gori. Trenutno je prezentirano 11 stećaka porijeklom iz opštine Nikšić i područja Pljevalja. Radi se o sljemenjacima, sandcima i pločama sa lokaliteta koji su decenijama izloženi devastaciji.
Tada je odlučeno da će Lapidarijum funkcionisati kao organizaciona jedinica novoosnovanog Arheološkog muzeja Crne Gore.
Štampan je i katalog sa pratećim tekstovima i većim brojem ilustracija, a prikazan je i dokumentarni film o stećcima u trajanju od 20 minuta.
STEĆCI UGROŽENI: Odluka da se proslava Dana evropske kulturne baštine, u Crnoj Gori, posveti te godine baš stećcima, svoje uporište imala je u činjenici da je njihova kulturna vrijednost znatno ugrožena, zbog različitih faktora i da su često devastirani. Tada je rečeno da će posjetioci Biljarde moći da vide stećke koji su bili najugroženiji i koje je, Narodni muzej u saradnji sa Ministarstvom kulture, dopremio na Cetinje kako bi tu bili adekvatno štićeni i fizički i administrativno.
Pravdajući svrsishodnost tog dislociranja tada je rečeno da Zakon o zaštiti kulturnih dobara sve institucije koje se bave kulturnom baštinom obavezuje na tzv. preventivne mjere, koje će pružiti zaštitu i očuvanje ugroženih kulturnih dobara, bilo da već imaju taj status ili da imaju prepoznate kulturne vrijednosti koje ga za taj status preporučuju.
Stećci su srednjovjekovni nadgrobni monolitni kameni spomenici, koje, od tankih kamenih ploča do gorostasnih kamenih blokova, srijećemo na području današnje Bosne i Hercegovine, Srbije, Hrvatske i Crne Gore.
Tada je iskazana zrelost u poimanju značaja interkonfesionalnosti stećaka, biljega, biliga, belega, kama, kamenova, mramora, ..., kako god ih nazivali na tim prostorima.
Cijeneći argumente nauke i struke, ministri kulture četiri države - Bosne i Hercegovine, Srbije, Hrvatske i Crne Gore, potpisali su u Sarajevu 2009. godine, Pismo namjere o uspostavljanju saradnje na pripremi i realizaciji zajedničkog projekta „Nominacija stećaka – srednjevjekovnih nadgrobnih spomenika za upis na Listu svjetske baštine UNESCO“.
TENTATIVNA LISTA: U projektu valorizacije stećaka, urađena je tada zajednička UNESCO Tentativna lista reprezentativnih nekropola stećaka iz četiri dražave, na kojoj se nalaze tri nekropole iz Crne Gore, Žugića Bare i Grčko groblje, Novakovići, Opština Žabljak, sa 349 registrovanih stećaka i Grčko groblje, Zagrađe, Opština Plužine, sa 16 registrovanih stećaka, kao i urađeni elaborati o kulturnoj vrijednosti nominovanih nekropola.
Rezultat tih radova krunisan je odlukom Komiteta za svjetsku baštinu UNESCO, koji je na zasijedanju u Istanbulu od 10-20. jula 2016 godine, donio odluku o upisu stećaka - srednjevjekovnih nadgrobnih spomenika na UNESCO listu svjetske baštine.
Upis stećaka, kulturnog fenomena karakterističnog za područja Bosne i Hercegovine, Hrvatske, Srbije i Crne Gore, kao zajednička serijska nominacija četiri države koje uspješno sarađuju od 2009. godine je odobrena.
Status mjesta svjetske baštine dobilo je 28 lokaliteta sa područja 4 države, od čega tri nekropole stećaka sa područja Crne Gore.
Grčko groblje u Plužinama, te Bare Žugica i Grčko groblje na Žabljaku, od danas imaju status UNESCO mjesta svjetske baštine.
"Crna Gora je ovim upisom obezbijedila međunarodnu prepoznatljivost i prestižni UNESCO status za još jedan lokalitet, pored do sada upisanih Kulturno-istorijskog područja Kotora i Nacionalnog parka Durmitor", saopšteno je tada iz Ministarstva kulture.
NEBRIGA: Međutim, svjesni lošeg stanja u kojem se nalazi veliki broj stećaka i bojazni od njihovog trajnog nestajanja, izazvanih različitim faktorima, zubom vremena, nebrigom i neadekvatnom zaštitom, nestručnim i nesavjesnim odnosom prilikom izvođenja infrastrukturnih radova, vandalizmima i sl., uporedo sa procesima normativne i dokumentacione zaštite, otpočeo je proces njihove fizičke zaštite.
Tako da je odlučeno da Ministarstvo kulture i Narodni muzej Crne Gore za obilježavanje manifestacije Dani evropske baštine 2012, realiziju aktivnosti na dislociranju dijela najugroženijih reprezentativnih primjeraka od daljih devastacija u Narodni muzej Crne Gore, gdje će, institucionalnom zaštitom, kontinuiranim konzervatorskim mjerama i nadzorom, biti trajno sačuvan dio kulturne baštine.
“Prezentacija stećaka iz Počekovića, Klenka i Riječana, Opština Nikšić i Stolova, Maoča, Marine šume, Vrulje i Molike, Opština Pljevlja, u atrijumu Biljarde, označiće početak formiranja Lapidarijuma Arheološkog muzeja Crne Gore, u kojem će, nakon sprovedenih mnogobrojnih arheoloških istraživanja i saradnje sa drugim institucijama, biti trajno smješteni, čuvani i prezentovani reprezentativni primjerci kamene plastike sa svih važnijih arheoloških lokaliteta u Crnoj Gori, a Narodni muzej, mjesto sjećanja i kolektivnog identiteta, sačuvaće poruke prošlosti da budu prenesene u budućnost kao potvrda bitisanja raznovrsnih kulturnih identiteta u višemilenijumsoj istoriji Crne Gore.” – rečeno je tada.
OBILAZAK: Međutim, danas kada krenete u obilazak tih prezentovanih reprezentativnih primjeraka kamene plastike u Lapidarijumu pored Biljarde morate se spremiti na nekoliko neophodnih koraka.
Iako na tabli ispred ulaza u Njegošev muzej Biljarda piše da je omogućeno i pregledanje Lapidarijuma kao i Reljefne karte Crne Gore to ipak mnogi posjetioci jednostavno – ne vide.
Pored toga što je uredno navedeno i u flajeru kao i u Vodiču kroz muzej da možete pogledati Lapidarijum do njega ćete ipak stići samo ako – izrazite želju da vidite “prezentovane reprezentativne primjerke kamene plastike”.
Naime posjetilac koji uzme kartu od tri eura može obići samo Njegošev muzej Biljardu a za obilazak i ostala dva sadržaja moraće uzeti kartu od pet eura kojom najzad može pogledati i sadržaj Lapidarijuma.
Interesovanje za Reljefnu kartu Crne Gore je očigledno puno veće jer da pogledate Lapidarijum imaćete i tu privilegiju da vam – otključaju dvorišna vrata.
Tako da se ova posjeta može promovisati po onom čuvenom naslovu iz filma – Sam u Lapidarijumu.
Kada konačno uđete u dvorišni dio Biljarde vidite da tekst iz Vodiča kroz muzeje potpuno odgovara sadržaju. Tamo piše: “U drugom, sjeveroistočnom dvorištu posjetioci mogu uživati u ljepoti ovog kamenog zdanja u kojem je prezentirano 11 stećaka. Sljemenjaci, sanduci i ploče sa lokaliteta područja opština Nikšić i Pljevlja, konačno su sačuvani od dalje devastacije, a specifičnost klesanja dostupna je radoznalim pogledima brojnih posjetilaca.”
Taj dan brojni posjetioci su očigledno bili na pauzi, tako da se sadržaj Lapidarijuma mogao pogledati bez gužve i vike.
ZAŠTO SPOMENIK BOSANASKOJ VILI: Odmah na ulazu stoji spomenik Bosanskoj vili tako da tek kad prođete pored njega možete vidjeti zbilja neprolaznu ljepotu vještine rada u kamenu. Stiče se utisak da kameni monolog Cetinja i Biljarde još više daje na ljepoti i utisku koji ovi kameni spomenici ostavljaju na posjetioca.
Ambijent, prostor i spomenici koje svakako treba preporučiti svakom posjetiocu Cetinja da pogleda.
Zamjerki ima, ali sa malo napora popadali stećci bi pokazali svoju kamenu otpornost, zarđali top kao dodatak ovoj lokaciji bi mogao promijeniti svoje mjesto bivstvovanja negdje gdje bi bilo prikladnije. Kao i razni građevinski i kameni otpad koji je zaostao tu.
Pa da se omogući da Lapidarijum bude još funkcionalniji sedam godina nakon osnivanja.
