Tako simplifikovana i banalizovana slika prošlosti i pored svih radara istorijske profesije veoma lako i u velikim količinama nalazi mjesto na tržištu. Oni koji u ovom slučaju proizvode i stavljaju u promet takvu istoriju nijesu ništa drugo do obični dileri koji zavodeći korisnike, zapravo zarađuju i zadovoljavaju svoje, što bi Žižek rekao – superegopolitičke motive.
BEZOČNO MIJEŠANJE
Prethodnih je dana bilo puno riječi o istoriji. Vlada Srbije bezobzirno se i bezočno umiješala u unutrašnja pitanja Vlade Crne Gore, držeći pritom Crnogorcima čas istorije. Srpske istorije. Tačnije – svoje verzije srpske istorije.
Tu verziju srpskeistorije, taj fantastični scenario za rat i velikodržavni zigurat ozidan imperijalnom opekom od gline sa svih srpskih zemalja, sjajno je kritički profiltrirao možda i ponajbolji savremeni srpski književnik Svetisav Basara u svojoj zbirci eseja – Atlas pseudomitologije.
Basara se u tim tekstovima rva s mitovima koji koče Srbiju da izađe iz političke zaostalosti – pomeđu ostalogato su: mit o Kosovu, mit o Svetosavlju, mit o Vuku Karadžiću i mit o vječnoj zavjeri protiv Srba. I zbilja je čudno kako tako velika nacija kakvi su Srbi, koja je iznjedrila toliko vrsnih naučnika i umjetnika, može proizvesti toliko lošu i štetnu verziju svoje istorije – verziju koja joj je na vratu posadila žednog vampira koji već vijek siše njene najbolje sokove.
Zbog te verzije porođene su teške nacionalne frustracije, a Srbija se polako vraća u granice koje je imala taman prije nego su njeniideolozi osmislili pandržavni i vaskolikosrpski program ujedinjenja “srpskih” zemalja.
„SRPSKA“ ZEMLJA
Selakovićeva definicija Crne Gore kao “klasične srpske zemlje” najbolji je prikaz zaludnosti i neracionalnosti te vizije i te politike. Iako valjda ni sam ne bi znao definistati što to znači “klasična srpska zemlja”(da li se radi o nekoj srpskoj Atlantidi iz antičkih vremena ili o nekoj stilskoj akrobaciji?), Selaković ipak, kao one nepismene vidarke iz narodne pjesme ponavlja bajalicu naučenu iz psudomitološke filozofije vaskolikosti srpstva.
Nego, da ta verzija nije opijumska i da se od nje ne zarađuje, sigurno bi se nakon raspada Jugoslavije i ratova sa Slovenijom, Bosnom, Hrvatskom i Kosovom, preselila na marginu. Međutim, na srpsku i regionalnu žalost ona je nadživjela i Slobodana Miloševića i Ratka Mladića i Radovana Karadžića, i ne samo nadživjela, već posljednjih dana pokazala nevjerovatnu žilavost, budući da su se srpski zvaničnici, mediji i intelektualci smjenjivali kao na mađijskom recitalu i ponavljali iste magične riječi o srpskosti Crne Gore. Prateći njihove izjave, čovjek može pomisliti da oni nijesu svjesni onoga što izgovaraju, da su u stanju transa, da je njihova tijela zaposio zloduh koji progovara umjesto njih. I u pravu je Biling kad kaže:
„Što više tvrdimo da pamtimo prošlost - ili što više neka grupa tvrdi da poznaje svoju istoriju – to će se taj konstruisani opis bolje održati. Krajnji rezultat je individualno ili kolektivno zaboravljanje postignuto uz pomoć pamćenja učvršćenog u često ponavljanoj priči.“
Ta izmišljena i konstruisana prošlost po kojoj je svaki pedalj đe je zagazio neki Nemanjić tokom srednjovjekovlja oplemenjeno i svetorodno srpsko, pravoslavno tlo, funkcionalizovana u političkoj varijanti, a omeđena navedenim mitovima, postala je univerzalna filozofija u kojoj zakoni pandržavne logike (naizgled) perfektno funkcionišu budući da ne poznaju limite vremena i prostora.
MITOLOGIJA
Zgušnjavanjem i ubrzavanjem istorijskog vremena nanovo, remitologizuje se slika i dobija poželjna predstava. Po tom scenariju, veoma lako, savremenici, ili čak iste osobe mogu postati Sv. Petar Cetinjski i Amfilohije; Nikolaj Velimirović u čas postaje filosemita, a Dragoljub Mihailović heroj. Srpski političari, ali i mediji te favorizovana slika prošlosti u sistemu obrazovanja sabijeni u takav okvir nekako podśećaju na amaterske igrače karambola. Oćete onom glavnom kuglom da osvojite poen – cak - udarate u špondu Kosovo, kugla vam se ili vraća ili udara u drugu špondu – ugroženost i zavjera protiv Srbije.
I tako u nedogled,vječno vraćanje istog,sve bez rezultata, jer je srpska galaksija omeđena mitovima koje je opisao Basara. I zaista, nama iz Crne Gore takva slika ne bi predstavljala problem da nijesmo u komšiluku i da nemamo duboke veze sa Srbijom. No te duboke veze očas uz pomoć verzije istorije koju promovišu zvanična srpska istoriografija, srpska crkva, akdemija nauka i vlada, postanu bezgrešno začeće srpske Crne Gore, “klasične srpske zemlje”.
Glavni zarobljenik i promoter psudomitološke predstave srpske istorije u Crnoj Gori jeste Amfilohije Radović. Već trideset godina izmišlja kultove, svečeve i procesije koji se ovđe nikad nijesu slavili; farba ikonopise i freskopise, podučava istoriju. Njegova istorija izvire iz pomenutih mitova, s tim što joj je on udario svojevrsnu glazuru. Čisto etikete radi – crnogorskoprimorske etikete - srpske crkve. Kao ono čuveno: Kosovo je srce Crne Gore! Odveć je napisano sjajnih tekstova i analiza koje demontiraju Amfilohijevu sliku istorije, mada to nije tema ovoga teksta, tako da nećemo zalaziti u povijesne lavirinte čovjeka kojemu Njegoš ima odlike svjetitelja i koji u istoj rečenici slavi kralja Nikolu I i njegovo svrgavanje 1918. godine. Sabijen dominantno u mitovima o Kosovu i Svetosavlju, opterećen mračnim antikomunizmom i antievropejstvom, Amfilohije se počeo zaplitati u svojim ambicijama. Njegova vidna želja da bude patrijarh, arhipastir srpskoga naroda, analogna je željama srpske nacionalističke i velikodržavne ideologije o dominaciji na Balkanu. No kako vrijeme pokazuje, način na koji su pokušali ostvariti svoje ambicije nije se pokazao kao dobar. Iako imaju puno zagovornika i pristalica, i srpska velikodržavna politika i Amfilohije plaćaju ceh istoriji.
ZABLUDA
Da su se na vrijeme oslobodili neracionalnih bauljanja i nametanja identiteta drugima, moguće je da bi Srbija danas bila znatno veća, naprednija, da kažemo i poželjnija i prihvatljivija za neku vrstu unije, a moguće je da bi i Amfilohije postao patrijarh. Možda ne srpske, ali zasigurno crnogorske crkve. U jednom zasebnom vremenskom toku, nezavisnom od ovog našeg, Amfilohije je nakon neuspješne kandidature za patrijarha SPC poslije Pavlove smrti shvatio zabludu u kojoj je bio, odrekao se velikodržavnih grjehova i krenuo u obnovu crnogorske crkve. Da je tako uradio, zasigurno bi svojim autoritetom izmirio pravoslavce u Crnoj Gori i postao simbol ljubavi. A najvažnije od svega za njega – postao bi patrijarh. U našem vremenskom kontinuumu pak, Amfilohije je u činu mitropolita od Kupidona ukrao strijelu, umočio njen vrh u neki drevni mesopotamijski otrov i zasuo svaki kutak Crne Gore.
Posmatrano iz ugla države Crne Gore, otklon od velikosrpske politike skinuo je samar Kosova, Svetosavlja i svjetskih zavjera, otvorio zemlju Evropi i poslije vijeka doveo Crnu Goru u žižu međunarodnih zbivanja. Utemeljena na antifašizmu, građanskom Ustavu, izbjegavanjem etnokratije (jedinstven slučaj u postjugoslovenskoj stvarnosti), Crna Gora prolazi bolan proces modernizacije i emancipacije, koji Srbiju uveliko čeka.
Jedan od razloga za takvo stanje leži u spremnosti kritičkog sagledavanja prošlosti. Da je u Crnoj Gori ostala dominantna slika prošlosti koju danas forisiraju Amfilohije, velikosrpski krugovi u regionu i Crnoj Gori i poneki akademik CANU, ne samo da ne bi bila nezavisna, već bi veoma teško održala unutrašnju stabilnost. O tome da bi nam prozor u svijet i dalje bio Beograd i samo Beograd da i ne govorimo.
Donošenje Zakona o slobodi vjeroispovijesti nastavak je procesa započetog 2006. godine. U njemu možemo viđeti nastojanje države da zaokruži svoj suverenitet i zaštiti svoje kulturno blago.
TALAC
U više ravni on se kosi s velikodržavnom i nacionalističkom politikom nakalemljenoj na pseudomitološkoj svijesti – i zato tolika haranga. Manipulacijama i propagandnim strategijama srpska vlada i srpska crkva pokušavaju osujetiti taj čin. Pošto je prethodnih dana objavljeno više odličnih tekstova (od kojih posebno treba izdvojiti tekstove Aleksandra Radomana, Andreja Nikolaidisa, Vladimira Jovanovića, Dragutina Papovića, Milorada Pustahije i Darka Šukovića) u kojima se činjenicama polemisalo o pitanju crkve u Crnoj Gori, neću ponavljati ono što je svima sem velikosrpskim krugovima jasno – da Crna Gora ne vrši nikakvu otimačinu, ne ugrožava srpski narod niti osniva crkvu. Crna Gora vraća svoje kulturno dobro pod svoje okrilje i radi na obnovi, a ne osnivanju crnogorske crkve.
Crna Gora se jedino suočava s velikodržavnom ideologijom čiji je talac bila više decenija. Bezumno je tvrditi da neko pokušava osnovati privatnu crkvu od koje će zarađivati pošto je do sad sve već privatizovao, budući da Amfilohijeva crkva baš ovđe funkcionišekao privatna korporacija – ima svoje hotele, prodaje osveštanu vodu, ulje, čajeve, kalendare, svijeće, ikone, ima svoje novine, svoj radio i televiziju, svoje plastenike i farme, bogat i pozamašan vozni park, škole, političke partije i svim silama podriva državu u kojoj sve to ima.
Koliko je do sada SPC bila moćna u Crnoj Gori i koliko je ona važan instrument velikosrpske politike i afirmacije nacionalističke interpretacije istorije reći će i ovi podaci – u medijima možemo pronaći brojku da SPC u Srbiji na oko sedam i po miliona stanovnika ima nešto preko 2.000 sveštenika, dok u Crnoj Gori na oko 650.000 stanovnika ima više od 1.000. Je li vam sad jasno zašto se osinjak usplahirio? (Autor je istoričar i predavač na Fakultetu za crnogorski jezik i književnost)
