Mitropolit Amfilohije i SPC ga koriste za svoje velikodržavne ciljeve, često se na skupovima njemu posvećenim ponavlja da je on bio Srbin, iako ne postoje bilo kakvi dokazi za tako nešto, jer se u 17. vijeku, kad je on živio, u Hercegovini narodnosni Srbi ne pominju.
I Milan Knežević, predśednik Demokratske narodne partije je nedavno izjavio - da neko ko je iz takozvane Stare Hercegovine, može biti isključivo Srbin, CdM je 8. IX prenio: "Prema riječima Kneževića istorijski gledano Miško Vuković iz Pive zajedno sa svojim bratanićem gradonačelnikom Podgorice, isključivo može biti Srbin, jer to područje poznato kao Stara Hercegovina ulazi u sastav Crne Gore tek krajem 19-og a neki gradovi u 20-om vijeku."
Gospodin Knežević i svi trebaju da znaju da su Srbi u Hercegovini izmišljeni tek pošto su izmišljeni u Staroj Crnoj Gori, jer je graditeljima srpske nacije bilo važnije da svoju nacionalnu misao šire na Cetinju i u Crnoj Gori, među slobodnim i naoružanim Crnogorcima, nego u Hercegovini. Znamo da je 1827. godine u Crnu Goru nepozvan i neželjen došao Sima Milutinović Sarajlija i postao učitelj Radu Tomovu, kasnijem Petru II Petroviću Njegošu, kome je usvijestio srpsku nacionalnu misao, zapravo njegovu i Vukovu srpsku nacionalnu ideju. Na Rada Tomova prenio je svoju vlastitu ljubav prema Obiliću, Karađorđu i Dušanu. Svi omiljeni istorijski likovi Sime Sarajlije postali su i Njegoševi, a kasnije su postali i omiljeni likovi generacijama Crnogoraca. O tome sam pisao mnogo puta i u vezi sa tim pokazao mnogo istorijskih izvora.
Kad su Avari i Sloveni u 6. i 7. vijeku prodrli na Ilirik iz ravnica su proćerali starośedioce u planine, krševita područja, primorske gradove. Starośedioci, koje su Rimljani zvali zbirnim imenom Iliri (iako je među njima bilo različitih etničkih grupa), u srednjem vijeku su se u dokumentima pojavili pod nazivom Vlasi i Arbanasi, premda je i među Vlasima i Arbanasima bilo i drugih etničkih primjesa. S vremenom, tokom vjekova došlo je do zbližavanja i saradnje starośedioca i Slovena. Iz istorijskih izvora iz vremena Nemanjića može se razumjeti da su, uglavnom i dalje Vlasi i Arbanasi živjeli u planinama a Sloveni u ravnicama, pa je takva bila i podjela poslova - Sloveni su se bavili zemljoradnjom, a Vlasi i Arbanasi ekstenzivnim stočarstvom, uz to Vlasi su pružali i transportne usluge, prenosili su širom Ilirika sve vrste robe kojom se trgovalo; to je podrazumijevalo da su se Vlasi intenzivno bavili uzgojem konja, što je opet za sobom povlačilo da su davali veliki broj ratnika za ofanzivno ratovanje. Nemanjići su desetinama godina osvajali komad po komad vizantijske teritorije i u vojsci Nemanjića bilo je puno Vlaha, a i Arbanasa. O Slovenima u državi Nemanjića (ali i o Vlasima i Arbanasima u istoj državi) sam pisao na Analitici prije više od 5 godina, link.
Od kad su naselili na Ilirik do pred kraj srednjeg vijeka Sloveni su imali političku ili brojčanu nadmoć, svakako i kulturnu, jer su Ćirilo i Metodije za Slovene napravili pismo koje je upotrijebljeno da se Sveto pismo prevede na slovenski jezik. Vlasi (i Arbanasi) nijesu u srednjem vijeku imali svoje pismo, Vlasi su u ranom srednjem vijeku i kasnije govorili vulgarnim latinskim koji je bio daleko od književnog latinskog, pa su bez nekih otpora primali slovenski jezik, naročito ako su bili pripadnici Pravoslavne crkve, koja je bogosluženje imala isključivo na slovenskom jeziku.
Postoji još razloga zašto je većina Vlaha širom Dinarskih planina tokom srednjeg vijeka jezički poslovenjena, ali nemam prostora o tome svemu da pišem u jednom tekstu.
Na teritoriji današnje Hercegovine i takozvane Stare Hercegovine u ranom srednjem vijeku su se nalazile slovenske kneževine Travunija i Zahumlje. Sloveni su na tom prostoru naselili plodne ravnice i župe, možemo sa velikom sigurnošću tvrditi da su svuđe onamo đe kraj nosi naziv župa (Pivska, Nikšićka, župa Grbalj...) živjeli Sloveni, jer su župe predjeli između brda - sa blažom klimom, pogodne za poljoprivredu. U brdima i planinama Hercegovine od proljeća do pred zimu na svojim katunima su boravili Vlasi, a zimi su silazili sa stadima u ravnice, u krajeve sa blažom klimom.
Turci su iz Azije vjekovima nadirali ka Evropi malo po malo lomeći Vizantiju. U 14. vijeku počeli su da se sukobljavaju i sa evropskim državama Bugarskom, Srbijom... i uglavnom su odnosili pobjede sve dok na kraju nijesu osvojili cio zapadni Balkan. Osmanlijama su prvo na udaru bili Sloveni u ravnicama i župama, mnogo teže su uspijevali da nanesu ozbiljnije gubitke Vlasima i Arbanasima u planinama. Turci su još u 14. i 15. vijeku etnički ispretumbali Balkan, praktično su još u srednjem vijeku razbili Slovene/Srbe u državi Nemanjića i šire, dio su pobili, dio su odveli u roblje, dio se razbježao na śever, śeverozapad, śeveroistok i preko mora - u Italiju. O tome sam na Analitici pisao prije više od 5 godina, u tekstu "Kako je etnički preoblikovan Balkan" (link)
Vlasi u Staroj Hercegovini, a ne Srbi: Istorijski institut iz Podgorice je 26. i 27. maja 1997. organizovao naučni skup i kao rezultat rada tog skupa objavljen je 1999. zbornik "Srednjovjekovna istorija Crne Gore kao polje istraživanja". U zborniku se nalazi i rad profesorice Đurđice Petrović "Srednjovekovni Vlasi na teritoriji današnje Crne Gore - primer Riđani". Između ostaloga, profesorica je napisala o Kosačama: "Funkcija kneza kod srednjovekovnih Riđana svedoči da su oni imali značajno mesto u društvenim i političkim zbivanjima u oblastima Kosača, Sandalja Hranića i hercega Stjepana Vukčića, čije poreklo je takođe bilo vlaško." (strana 241)
Petrovićka se u fusnoti pozvala na rad Mihaila Dinića koji je citirao jedan srednjevjekovni dokument u kom se Kosače tretiraju kao Vlasi.
Kosače su bili moćni srednjovjekovni velikaši među kojima se ističu: Vlatko Vuković (umro 1392), koji je učestvovao u Kosovskom boju 1389. godine, zatim Sandalj Hranić i Stjepan/Stefan Vukčić. Kosače su dobile taj naziv po jednom selu koje se nalazi na 14 km od Goražda - jugozapadno. Sama Hercegovina je dobila naziv hercegu -Stjepanu/Stefanu Vukčiću Kosači, to jest po njegovoj tituli.
Đurđica Petrović o Banjanima, Drobnjacima, Nikšićima, piše: "O Vlasima sadašnje Crne Gore dubrovački spomenici obaveštavaju o Drobnjacima, Banjanima, Matarugama, zatim o Riđanima, Vlasima Onogošta i Nikšića, manje o Kričima, a koji su se nalazili na teritoriji Hercegovine XV veka. . . Pojedinačne informacije postoje i za katune u Zeti. . . Među tim Vlasima najbrojniji su bili Banjani i Drobnjaci. Prema turskom popisu hercegovčakih Vlaha iz 1477. Banjani su sa Pivom imali 19 katuna sa 623 kuće, a Drobnjaci 18 katuna sa 641 domom. Vlasi Nikšića i Onogošta zajedno, a koji su u kasnijim vekovima postali vrlo značajni, u vreme popisa imali su tri katuna i pet delova katuna sa 138 kuća. Od svih hercegovačkih Vlaha XV veka najmanje se pažnje do sada obraćalo na Riđane, crnogorsko pleme kasnijih vremena, a koje je nestajalo tokom prve polovine XVII veka". (strane 229 i 230 i 231)
Akademik SANU Sima Ćirković piše: "Balkanski Vlasi, čije se jedno krilo može pratiti na širokom prostoru od Crne Gore do Istre, nisu imali trajnu političku organizaciju i to je, svakako, doprinelo njihovom osipanju i gubljenju, makoliko da su brojčano rasle i razgranjavale se njihove katunske zajednice. Individualni katuni, pa ni grupe katuna kakvi su bili Drobnjaci, Banjani ili Hrabreni, nisu raspolagali kohezivnim snagama kojima bi se oduprli odvajanju ne samo pojedinca, već i porodica i čitavih zajednica. Jezičko prilagođavanje, čiji su rezultati prepoznatljivi u ličnim i porodičnim imenima, srušilo je prve pregrade..." (Sima M. Ćirković, Rabotnici, duhovnici, vojnici - Društva srednjovekovnog Balkana, Equilibrium, Beograd, 1997, str 177 i 178)
Nikšići su Zetsko pleme, a ne hercegovačko: Grad Nikšić je u starijoj u prošlosti nosio ime Anagast (od gotskog muškog imena), pa je vjekovima (poslovenjeno) nazivan Onogošt, od kasnog srednjeg vijeka (ili kasnije) - Nikšić. Imena za grad – Onogošt i Nikšić, paralelno su vjekovima bila u upotrebi, sve do kraja 19. vijeka, a onda je prevladalo ime Nikšić. Nikšić je dobio ime po plemenu Nikšići. Istoričar književnosti Risto Kovijanić koji je istraživao srednjevjekovna dokumenta u Kotorskom arhivu, predstavlja: "Ime plemena Nikšići, mjesto župe Onogošt, javlja se krajem XIV vijeka. U pismu Dubrovčana od 6. avgusta 1399, upućeno Jeleni Balšić pominju se nikšićki stočari ("vlasi nikšiki"). Iz toga vremena, kao što ćemo vidjeti, imamo i u kotorskim istorijskim izvorima pomen Nikšića (Nichsich de Zenta)." (Risto Kovijanić, Pomeni crnogorskih plemena u kotorskim spomenicima XIV-XVI vijek, knjiga II, Titograd, 1974, str 142)
No, izgleda da Kovijanić nije dobro razumio dobro đe su se Nikšići nalazili te 1399. godine. Nikšići se između ostalih družina/plemena pominju u ugovoru Zetskog zbora i Venecije od 6. septembra 1455. godine, ugovor možete pročitati na linku. Upravo akademik SANU Branislav Đurđev smatra da je pleme Nikšići 1455. prebivalo neđe blizu Podgorice, ovako piše: "Po podatku iz kotorskih knjiga iz 1399. godine i svedočanstva ugovora sa Mlečanima iz 1455. godine, Nikšići u Zeti su prebivali negde kod Podgorice" (knjiga "Postanak i razvitak brdskih, crnogorskih i hercegovačkih plemena", Titograd, 1984, strana 102, link).
Dakle, kako Đurđev, tj vrhunska srpska nauka smatra – izvorno su Nikšići zetsko pleme, a ne hercegovačko, sami termin Hercegovina su Turci odomaćili, nastao je u vrijeme vladavine Turaka.
Sljedeći pasus akademika Nedima Filipovića potvrđuju stradanje Slovena/Srba koje se desilo u kasnom srednjem vijeku: “Kako vidimo, najveći dio opustošenih sela i mezri nalazi se na prostoru Donjih vlaha ili u krajevima uz njihov teritorij. Iz zabilježaka se vidi da su stradale zemlje župskih seljaka koje su označene sa »sirf yerleri«: srpske zemlje, kao i župska sela koja su označena sa »sirf yurdi«. . . Pri tome je moglo doći do pustošenja i od strane neprijatelja Turaka, kao što pokazuje primjer nahije Onogošte na istoku sandžaka. U toj nahiji zabilježeni su 12 praznih sela i 1 pusta mezra. Za ta sela se kaže da su najprije bila pusta, pa nijesu nikome dodijeljena nego su postala mevkuf. Docnije su ta sela oživljena, ali ih je potom uništio (vurmiş) Çirnioğli, to jest Crnojević (misli se na Ivana Crnojevića), a to je moglo biti 1476. godine. Zahvaljujući vlasima pomenuta mezra, po imenu Miločani, je oživljena.” (Nedim Filipović, Vlasi i uspostava timarskog sistema u Hercegovini, Godišnjak, knjiga XII, Centar za balkanološka ispitivanja, knjiga 10, Akademija nauka BiH, Sarajevo, 1974, str 161 link)
Ovi retci akademika Filipovića nam ukazaju da su se Nikšićki Vlasi, koji su polovinom 15. vijeka obitavali u okolini Podgorice, preselili, vjerovatno u etapama, u okolinu Onogošta na ispražnjena srpska staništa i to je ono što nam istorijska nauka preko istorijskih izvora može pružiti.
Nema Srba u Hercegovini u vijeku kad je Sv. Vasilije živio: Srbin Goran Komar iz Herceg Novog, istraživao je dubrovački i arhive u Boki Kotorskoj i šire. Iz arhiva je ispisao hiljade ćiriličnih dokumenata i objavio ih u više knjiga. Po svemu sudeći Komar je ovaj posao pošteno obavio i tako je vječno zadužio crnogorsku istoriografiju. Komar je objavio mnogo arhivskih dokumenata koja se odnose na teritoriju koja se u 16, 17, 18, i do duboko u 19. vijek voljom Osmanlija nazivala Hercegovina. Moramo imati na umu, radi se o ćiriličnim dokumentima, koja su dakle pisali naši ljudi, a ne stranci, pisma koja je Komar objavio odražavaju stanje svijesti predaka današnjih Hercegnovljana, Bokelja, Hercegovaca i Crnogoraca. To su prvoklasni istorijski izvori. Evo nekih citata iz dokumenata.
U pismu dubrovačkom knezu i vlasteli od 10. marta 1648. godine Miho Kuveljić piše: “... s koijem se združi rečeni Sefer i pođe, koji bješe digo glas da će otuda iz vlaške zemlje nedomak (!) Sarajeva uputiti se hoditi u Ocinj.“ (Goran Komar, Pisma Miha Kuveljića dubrovačkoj vladi – Kandijski rat 1646. do 1662. godine, Herceg Novi, 2010, strana 34)
Na istoj strani Kuveljić u još par rečenica ovo isto ponavlja, pominje vlašku zemlju, kao neko opštepoznato geografsko područje, a to je zapravo cijela Hercegovina i šire.
Na strani 46 iste knjige Kuveljić 4. jula 1648. godine piše: “... činiše Turci svu njih(ovu) čeljad aliti familje iz gradova izvesti i poslati ih u Vlahe na njihove baštine da stoje.“
Na strani 58 iste knjige je pismo Kuveljića Dubrovčanima od 26. avgusta 1648. godine, đe kaže: “I tako jošte stvar osta dokle dođe Ali beg Begzadić kapetan Novski s Ljubomira i ostale age iz Vlaha...“
Ljubomir je selo pored Trebinja. Pa 15. novembra iste 1648. Kuveljić piše: “Isto je po Trebinju i na ina mjesta po Vlasima...“ (strana 76)
Kuveljić je dakle Trebinje definisao kao vlaško mjesto, a selo Mrkonjići đe je Sveti Vasilije rođen, je i danas u opštini Trebinje. Te 1648. godine Sv. Vasilije Ostroški je imao 38 godina.
Knezu i vlasteli dubrovačkoj 15. avgusta 1651. godine Miho Kuveljić piše: “... što se minutijeh godišta čas učini kadiji u ono doba kada se dolu prid gradom ubii jedan Vlah od Banjana...“ (Goran Komar, Pisma Miha Kuveljića dubrovačkoj vladi – Kandijski rat 1646. do 1662. godine, Herceg Novi, 2010, strana 117)
Banjani su tada spadali u Hercegovinu, kao i u drugim dokumentima, u Banjanima se uvijek navode Vlasi, sve dok po prirodnom istorijskom toku stvari nijesu pripojeni Crnoj Gori.
Goran Komar je 2011. u Herceg Novom objavio knjigu “Ćirilična dokumenta Dubrovačkog arhiva: Prilog istoriji svakodnevnog života na tromeđi Dubrovnika, Trebinja i Novog 1504. – 1795.” Ima mnogo pomena Vlaha, npr. u pismu dubrovačkoj Vladi od 8. decembra 1697. godine koje je vjerovatno pisao Niko Kuveljić (sin Miha) kaže se: “Vlasi ovdišnji i gornji, opeta svikolici na prešu spra(v)ljaju imabašadure njihove u Mletke...“ (strana 133)
Donji Vlasi su Vlasi koji žive u Hercegovini bliže Jadranu, a Gornji Vlasi su Vlasi śevernih planinskih djelova – Drobnjaci, Vlasi Polimlja, Romanije... U istom pismu, malo kasnije, kaže se: “Reče mi jedan prijatelj ne od male krije, jere bez znanja đeneralova učinio je pijenu Burović po sebi da ne davaju panduri pasavati u Konavle Nikšićem i druzijem Vlasima vaše intrade uzimati...“ (ista knjiga, strana 133)
Nikšići su mnogo puta u arhivskim dokumentima nazivani Vlasima, pa tako i ovđe. Devetog marta 1676. godine Miho Kuveljić piše knezu i vlasteli dubrovačkoj: “I opet podmeću Vlahe iz ove Dračevice...“ (ista knjiga, strana 344)
Dračevica je bila nahija koja je obuhvatala područje od Herceg Novog do Risna i sva sela uz taj pojas obale i sela u zaleđu. Nema tamo Srba tada, samo Vlasi. Osmog aprila 1697. Niko Kuveljić piše vlastima dubrovačkim: “I kako nije ovdi beškota bokuna u fundikuV lasi plaćeni koji su na Trebinju i po druzijema postima i u Popovu pisali su jedne oštre knjige...“ (ista knjiga, strana 467)
Dana 7. XI 1697. god. Niko Kuveljić je pisao vlastima dubrovačkim. Opis pisma dao je Goran Komar i nema potrebe citirati iz pisma, pored ovog Komarevog opisa: “Niko Kuveljić knezu i vlasteli dubrovačkoj o radosti ovdašnjih Vlaha povodom uspjeha carske armije u Bosni, što dijele i žitelji Brda, Crne Gore i Albanije.“ (ista knjiga, strane 473 i 474)
Niko Kuveljić je 25. marta 1698. pisao Dubrovčanima: “Njeki Vlasi iz Gacka dođoše“ (ista knjiga, strana 479).
I u Gackom su Vlasi, naravno. Pa pismo od 3. avgusta 1698. istoga Nika Kuveljića: “Zato je u velikoj smutnji i žalosti neizrečenoj za koga se harvu i u favor mu daju knjige Peraštani, Paštrovići, Budljani, Vlasi od Grahova i od (d)rugdje inđe.“ (ista knjiga, strana 480).
Sva ova prvoklasna dokumenta su dakle iz 17. vijeka, istoga vijeka u kom je živio Sv. Vasilije Ostroški i među ovim dokumentima nema nijedan jedini Srba. Ima još mnogo dokumenata koja na isti na čin kao i ova pokazuju etničku sliku zaleđa Boke i Hercegovine. Vjerovatno postoje pomeni Srba i Slovena u 17. i 18. vijeku u Hercegovini ali u nekim drugorazrednim izvorima, npr moguće je da su neki katolički sveštenici iz Dalmacije u svojim izvještajima navodno prepoznavali Srbe u tim krajevima, na osnovu informacija koje su dobili iz starih srednjevjekovnih dokumenata i knjiga u kojima se taj kraj zove Srbija a stanovnici Sloveni/Srbi. Takođe je sigurno da neki katolički sveštenici u 17. vijeku i kasnije pod terminom Srbi smatraju ljude koji upražnjavaju pravoslavni obred koji je potekao od Srpske crkve, to nam jasno pokazuju neka arhivska dokumenta. Na terenu Hercegovine i šire, od kraja srednjeg vijeka Srba kao cjeline, kao homogene grupe, više nema i to konstatuju najbolji mogući izvori - ćirilična pisma.
Sv. Vasilije nije mogao biti Srbin: Povodom jedne čuvene rasprave o etnogenezi Crnogoraca koju su organizovale vlasti socijalističke Crne Gore, akademik SANU Branislav Đurđev koji nije učestvovao u toj raspravi, dao je svoje komentare u časopisu Istorijski zapisi. Dosta toga je zanimljivog napisao, a između ostalog:
"Zar je teško naučno objasniti zašto su danas Pivljani Crnogorci, a zašto, recimo Ličani Srbi i Ličani Hrvati nijesu, iako spadaju po svojim osnovnim odlikama, u onu 'etničku formaciju', koju Kulišić hoće da utvrdi za Crnogorce, onu 'etničku formaciju', koju sam, kratkoće radi nazvao starinskim nazivom Morlaci." (Dr Branislav Đurđev, Ponovo o postanku crnogorskog naroda (Poslije rasprave o etnogenezi Crnogoraca), Istorijski zapisi, Titograd, 1981. sveska I, strane 156 i 157, link)
Ako u najkredibilnijim dokumentima iz 17. vijeka ne nalazimo Srbe u Hercegovini, već Vlahe, to znači da ni – Sveti Vasilije Ostroški nije bio Srbin, zašto bi on bio Srbin u kraju đe se vjekovima Srbi ne pominju? To što je u 19. vijeku u ovim krajevima izmišljena srpska narodnost, to u priči o narodnosti Sv. Vasilija ne igra nikakvu ulogu. Ne postoje nikakavi dokazi da je od kraja srednjeg vijeka do 19. vijeka postojala srpska narodnost u Hercegovini.
Srpsku nacionalnu ideju na teritoriju današnje Crne Gore i Hercegovine donijeli su lično dva najveća srpska nacionalista u istoriji - Sima Milutinović Sarajlija i Vuk Karadžić, prije njih srpstvo u ovim krajevima niko nije organizovano i sistematično propagirao iako je i prije njihovog dolaska kod pravoslavnog sveštenstva na Cetinju bilo neke srpske ideje jer su se školovali u srpskim manastirima, išli na hirotoniju u Srbiju, čitali stare crkvene knjige koje su slavile Nemanjiće...
Mnogo puta sam pisao o Vlasima, davao citate akademikâ Radovana Samardžića i Sime Ćirkovića o tome ko su balkanski Vlasi, pokazivao sam i kako je u 19. vijeku vlaško narodno ime u dinarskim krajevima zamijenjivano srpskim - link 2.
Istoričar Živko Andrijašević je jednom rekao, misleći na istoričare iz regiona, parafraziram: "Mi kada falsifikujemo ne radimo to po malo, mi krečimo sve”.
Primjer sa Dinarskim Vlasima izuzetno potvrđuje ove riječi. U bezbrojnim dokumentima širom dinarskog masiva prije i tokom 19. vijeka navode se Vlasi/Morlaci. Kad uzmete da čitate istoričare koji se bave istorijom - do 19. vijeka, nema niti jednog koji ne citira pomene Vlaha u arhivima, koji ne razmatra pitanje Vlaha i ne piše o njima, jer to je neizbježno. No, od svega toga pisanja o Vlasima potom u udžbenicima i u medijima, nema ništa, baš ništa. Muk. Jednostavno je "prekrečeno". Mislim da se taj kreč može oprati, ako se ima volje. Ako ne, onda će gospodin Milan Knežević i gospodin Amfilohije da pričaju o Srbima u Hercegovini i neko, mnogi će im povjerovati, iako Srba prije 19. vijeka tamo nema, tek u 19. vijeku je u Drobnjacima, Banjanima, Pivi, Nikšiću, Grahovu... izmišljena i propagirana srpska narodnost.
