Risan je grad koji kontinuirano živi mnogo vjekova unazad. Logično je da se ispod sadašnjeg naselja nalaze ostaci starijeg, što ne predstavlja devastaciju, već nam ukazuje na njegovo trajanje i činjenicu da savremeni Risan predstavlja još jedan kulturni horizont koji obogaćuje istoriju Risna i ukazuje na to da ljudi i dalje žele da borave na istom prostoru. To samo potvrđuje njegov povoljan položaj i pronicljiv izbor mjesta za život koji su odredili Iliri - kazao je za Portal Analitika dr Dejan Gazivoda, vođa projekta istraživanja u Risnu.
Višegodišnja arheološka istraživanja u Risnu, na lokalitetima Carine i Gradina do sada su dala veoma značajne rezultate. Istraživanja su vršena na lokalitetima Gradina (gdje je pronađeno arheološko blago kraljice Teute) i Carine gdje su pronađeni ostaci ilirskog grada iz helenističkom i rimskog perioda. Prije nekoliko dana predstavljena je izložba ΣYNÉXEIA – CONTINUUM – TRAJANJE čiji je cilj da otkrije noba saznanja o Rizonu, odnosno, Risiniumu. Tim povodom razgovarali smo sa vođom projekta istraživanja u Risnu, dr Dejanom Gazivodom.
ANALITIKA: Šta je tačno otkriveno u Risnu na lokalitetima Carine i Gradina?
GAZIVODA: U naučnim krugovima od ranije su poznati arheološki potencijal i vrijednost Risna kao jedne antičke urbane naseobine. Neophodno je napomenuti da su istraživači zainteresovani za proučavanje istorije Risna već od kraja XIX vijeka i da su arheološka istraživanja sprovođena sa prekidima sve do početka XXI vijeka, kada otpočinju sistematska arheološka istraživanja koja u kontinuitetu traju već punih osamnaest godina u okviru međunarodnog projekta Risinium prijestonica kraljice Teute.
Subjekti saradnje u ovom projektu u periodu od 2001–2011. godine bili su nekadašnji Regionalni zavod za zaštitu spomenika kulture iz Kotora i Centar za arheološka istraživanja jugoistočne Evrope Novae Univerziteta iz Varšave. Nakon transformacija institucija u oblasti zaštite kulturnog nasljeđa u Crnoj Gori tokom 2011. godine, istraživanja je preuzeo J.U. Centar za konzervaciju i arheologiju Crne Gore. Projekat se od 2012. godine finansira kroz „Program zaštite i očuvanja kulturnih dobara“ Ministarstva kulture, kao i od strane Univerziteta u Varšavi od početka njegove realizacije.
Na Carinama su otkriveni ostaci ilirskog grada iz helenističkog i rimskog perioda, odnosno, podgrađa, dok se na Gradini nalazila akropola, što predstavlja uobičajenu šemu gradova u doba helenizma. Takođe, na Gradini se nalaze ostaci fortifikacije iz srednjeg vijeka, koja je bila aktivna tokom mletačke i turske vladavine sve do kraja Drugog svjetskog rata.
ANALITIKA: O kakvom se arheološkom nalazištu radi i iz kojeg perioda?
GAZIVODA: Kao što smo već napomenuli, možemo izdvojiti više kulturnih slojeva, od helenističkog, preko rimskog, srednjovjekovnog do recentnog. Ostaci privatnih i javnih objekata, palatâ, ulicâ i bedema na Carinama ukazuju na veoma razvijeno naselje u antici.
Položaj grada, koji se nalazi duboko u zalivu, sa Gradinom iznad, sa koje je lako kontrolisati prolaz brodova kroz Verige, uslovio je njegov razvoj u jedan od najbitnijih trgovačkih centara, a potom i formiranje ilirske prijestonice u jednom trenutku helenističkog doba. U doba rimske vladavine, grad je najvjerovatnije imao status municipijuma, moguće i kolonije, što ukazuje da je i dalje imao visok stepen urbanizacije.
ANALITIKA: Šta ovakvo otkriće znači za arheologiju Crne Gore i da li je naša država konačno smještena na svjetskoj mapi arheoloških otkrića?
GAZIVODA: U Risnu se nalazi najbolje očuvana ilirska naseobina u Crnoj Gori, koja se može istraživati narednih nekoliko decenija i predstavlja jedan od naših najznačajnijih lokaliteta.
Veoma je važno napomenuti da država posljednjih godina ulaže značajna finansijska sredstva u veliki broj arheoloških istraživanja koja se sprovode u različitim djelovima Crne Gore. Takođe, određen broj projekata je međunarodnog karaktera koji predstavljaju primjer pozitivne saradnje kroz međusobnu razmjenu iskustava, načina rada, a ujedno i promociju crnogorske arheologije kroz prezentaciju rezultata istraživanja u međunarodnim stručnim časopisima.
ANALITIKA: Prije nekoliko dana ste imali izložbu ΣYNÉXEIA – CONTINUUM - TRAJANJE. Predmetni projekat podrazumijeva arheološka istraživanja u cilju otkrivanja novih saznanja o Rizonu odnosno Risiniumu. Koja su to nova otkrića na koja ste naišli?
GAZIVODA: Na izložbi su prezentovani rezultati istraživanja u posljednjih pet godina, odnosno, u periodu od 2014-2018. godine. Istraživanja su sprovedena na lokacijama Carine VI, Carine VIII i na Gradini. U proteklih pet godina na Carinama su pronađeni izvrsni arhitektonski ansambli, poput ostataka sistema podnog grijanja (hipokausta), dvije palate sa ulicama, kanalom i trotoarima.
Na Gradini otkriveni su ostaci cistijerne i dijela bedema iz srednjovjekovnog perioda, mletačke i turske vladavine. Takođe, pronađeno je preko 1.100 inventarskih nalaza i preko 7.800 fragmenata studijskog materijala. Ovaj podatak dovoljno govori o značaju navedenih lokaliteta. Prezentovan je dio bogatog pokretnog fonda, u cilju upoznavanja stručne i laičke javnosti sa rezultatima arheoloških istraživanja u posljednjih pet godina, što ujedno predstavlja i profesionalnu obavezu.
Cilj izložbe jeste podizanje istraživanja u Risnu na viši nivo. Obzirom na činjenicu da se već skoro dvije decenije postepeno otkriva urbana struktura jednog veoma značajnog antičkog grada, ovaj projekat zaslužuje izdizanje na državni nivo u vidu kapitalnog projekta. U skladu s tim bi multidisciplinarni tim koji bi činili arheolozi, arhitekte, hidroinženjeri, građevinski inženjeri, konzervatori i stručnjaci iz srodnih strukâ, trebao razraditi detaljan elaborat o eliminisanju devastirajućih faktora, konzervaciji, eventualnoj restauraciji, prezentaciji i konačno plan o formiranju arheološkog parka u cilju konačne valorizacije lokaliteta Carine i njegove turističke samoodrživosti.
Stoga, izložba, koja je svečano otvorena u Ministarstvu kulture na Cetinju krajem jula mjeseca, kao i prije par dana na Rimskim mozaicima u Risnu, do kraja godine biće predstavljena u više gradova širom Crne Gore, kako bi javnost bila upoznata sa najnovijim rezultatima sistematskih arheoloških istraživanja u Risnu.
ANALITIKA: Da li su ovi pronalasci povezani sa slučajnim otkrićem 1939. godine kada su radnici kopajući kanalizaciju za risansku bolnicu pronašli arhitektonske ostatke rimskog doba te kasnijim pronalascima arheologa dr Valenti?
GAZIVODA: Naravno. U periodu između dva svjetska rata, D. Vuksan otkriva temelje vile urbane (Vila Hipnosa), odnosno, hospitium-a, koji je izgrađen u drugoj polovini II vijeka i bio aktivan sve do IV vijeka. Tokom italijanske okupacije i aneksije Boke (1941–1943. godine) iskopavanja na Carinama vršio je dr Valenti i tom prilikom, nažalost, odnio veliki broj pokretnih arheoloških nalaza u Italiju.
ANALITIKA: Da li ovakvi pronalasci mogu promijeniti dosadašnja istorijska saznanja kada je taj dio Crne Gore u pitanju?
GAZIVODA: Cilj arheoloških istraživanja generalno jeste otkrivanje načina života u prošlosti i razumijevanje duhovne i materijalne kulture jedne civilizacije, kao i proučavanje njenog razvitka do najvišeg stupnja. Ovakvi pronalasci, naravno, dopunjuju naše znanje o Ilirima i ukazuju na visok nivo razvoja ilirske države.
ANALITIKA: Postoji li mogućnost da je ''moderni i izgrađeni'' Risan kućama i zgradama zatrpao druge djelove antičkih temelja nekadašnjeg grada?
GAZIVODA: Risan je grad koji kontinuirano živi mnogo vjekova unazad. Logično je da se ispod sadašnjeg naselja nalaze ostaci starijeg, što ne predstavlja devastaciju, već nam ukazuje na njegovo trajanje i činjenicu da savremeni Risan predstavlja još jedan kulturni horizont koji obogaćuje istoriju Risna i ukazuje na to da ljudi i dalje žele da borave na istom prostoru. To samo potvrđuje njegov povoljan položaj i pronicljiv izbor mjesta za život koji su odredili Iliri.
ANALITIKA: Šta je sljedeći korak, kako valorizovati i zaštititi ovakva otkrića?
GAZIVODA: Treba razmišljati da se u budućnosti na području Risna oformi naučno-istraživački centar sa muzejskom jedinicom u kojoj će konačno biti prezentovani svi pokretni nalazi, kojih ima sasvim dovoljno da na pravi način reprezentuju dosadašnje arheološke pronalaske.
U ovom naučno-istraživačkom centru stvorili bi se optimalni uslovi za funkcionisanje stručnog tima posvećenog istraživanju antičkog grada preko čitave godine, usmjeravajući svoju stručnost u punom kapacitetu prema sistematskom istraživanju antičkog Risna.
ANALITIKA: Da li su započeta neka nova istraživanja na kojim bi se još lokalitetima u Crnoj Gori mogla naći slična ovako senzacionalna otkrića?
GAZIVODA: Kada se govori o arheologiji i lokalitetima koji se istražuju, ne treba se voditi senzacionalizmom, iako vaše kolege često koriste tu i slične riječi kada izvještavaju o arheološkim rezultatima. Već je navedeno da se posljednjih godina istražuje veliki broj lokaliteta sa izvrsnim rezultatima, između ostalih i oni koji spadaju u red najznačajnijih, poput Duklje, Crvene Stijene, Municipiuma S…, Svača i dr. Javnost se redovno informiše o rezultatima sa tih istraživanja, tako da možemo reći, kako su arheološka istraživanja veoma dobro medijski zastupljena u Crnoj Gori.
