Mitropolit crnogorsko–primorski SPC Amfilohije osveštao je krajem jula ove godine novoizgrađenu riznicu manastira Svetog Arhangela Mihaila na Prevlaci kod Tivta i najavio da će do 2020. taj manastir biti obnovljen u punoj mjeri. Amflohije je sve u istom tonu najavio i proslavu 800-te godišnjice uspostavljanja Srpske pravoslavne crkve i Zetske episkopije.
„Iz ove riznice će polako da izrasta i hram Svetih Arhangela i nadamo se da ćemo do 2020.godine postaviti zlatni krst na ovoj drevnoj svetinji. Ova svetinja nije samo gomila kamenja koja je ostala. Ima nešto što se vaznijelo na nebesa i ugradiilo u vjećni božiji grad Jerusalim, zajedno sa onima koji su se ovdje podvizivali i krštavali i vjenčavali kroz vjekove i onima koji su ovdje mučenički postradali“, kazao je tada mitropolit Amfilohije.
Liturgiji su pored ostalih, prisustvovali i srpski član Predsjedništva BiH Mladen Ivanić, te predsjednici Skupština Opština u Kotoru Dragica Perović i Budvi Đorđije Vujović, kao i konzul Srbije u Crnoj Gori Zoran Dojčinović. Uz bogat kulturno-umjetnički program, na Prevlaci je održan veliki Sabor pravoslavne omladine.
Da se sve to sprema na crnogorskom kulturnom dobru zakonom zaštićenom nije se moglo čuti ni prilikom ove proslave i najave. Nije po crkvenom master planu.
Kao i mnogo puta do sada predstavnici SPC u Crnoj Gori krenuli su u realizaciju svoga građevinskog master plana ne obazirući se na zakone i mišljenja struke koja su jasno iznesena – nema gradnje bez konzervatorskih uslova.
Međutim, kao što možete da se uvjerite na fotografijama građevinski radovi na kompleksu manastira Svetog Arhangela Mihaila na Prevlaci kod Tivta izvode se bez zastoja. Očigledno sa ili bez konzervatorskih uslova za SPC je svejedno. Hiljade kvadrata ugrađenih ukrasnih ploča, armature koje štrče na sve strane, material koji se gomila na sve strane oko ovog zaštićenog kulturnog dobra.
Kako je Portal Analitika već pisao, ovo razgrađivanje ostataka manastira Svetog Arhangela Mihaila na Prevlaci kod Tivta sprema se već odavno. Sada su iz SPC krenuli izgleda u finalnu realizaciju svog građevinskog master plana za Prevlaku. Naravno bez odobrenja nadležnih službi zaštite.
Očigledno se danas ostaci manastira Sv. arhanđеla Mihaila spremaju za još jednu građevinsku i vlasničku rekonstrukciju koje su ga izgleda pratile kroz vjekove.
Iako je bio Zakonom zaštićen spomenik kulture, ostaci manastira su 2002. godine volšebno promijenile vlasnika.
Tadašnji savezni ministar odbrane i funkcioner Socijalističke narodne partije Velimir Radojević, proslavio se pri kraju svog mandata darežljivošću na račun Crne Gore. Odlučio je, ni manje ni više, nego da Srpskoj pravoslavnoj crkvi ustupi Ostrvo cvijeća kod Tivta, zakonom zaštićeni kulturni spomenik. U stvari, riječ je bila o trampi, ali za bezvrijedno zemljište u vlasništvu SPC, na lokalitetu Prijevor u Grblju.
Tako su Vojska i Srpska crkva 12. decembra 2002., u Beogradu, sklopili ugovor po kome SPC postaje vlasnik jugo-zapadnog dijela Ostrva cvijeća, oko polovine ove atraktivne turističke destinacije, a zauzvrat dobija pustaru u zaleđu. Ugovor je sklopljen šest dana pošto je usaglašen konačan tekst Ustavne povelje nove državne zajednice Crne Gore i Srbije.
Tako da je čim je stekla vlasništvo MCP SPC pored ostataka manastira Sv. arhanđеla Mihaila na vrhu Ostrva cvijeća dogradila objekat, konak, od preko 500 kvadrata.
Ali izgleda da se crkveni master plan dogradnje na ovom zaštićenom kulturnom dobru tu neće zaustaviti.
Naime 2015. godine Ministarstvo održivog razvoja i turizma (MORT) izdalo je Mitropoliji crnogorsko-primorskoj (MCP SPC) urbanističko-tehničke uslove (UTU) za izgradnju manastirskog kompleksa na Prevlaci kod Tivta. Kako se moglo pročitati izdavanje UTU je bio prvi korak za dobijanje građevinske dozvole za veliki manastirski kompleks, koji MCP SPC želi da napravi na četvrtini ukupne površine Prevlake, na zapadnom dijelu ostrva.
Danas na linku može se naći obavještenje i dokumentacija kojom se ta gradnja finalizuje. Predviđena je dogradnja i rekonstrukcija na sačuvannim temeljima manastirskog kompleksa na Prevlaci. Na kulturnom dobru čija se istorija može pratiti milenijumima unazad.
U dokumentaciji se može pročitati da je “NOSILAC PROJEKTA: SPC, MITROPOLIJA CRNOGORSKO PRIMORSKA, CETINJE”, da je “NAZIV PROJEKTA: „Rekonstrukcija i obnova manastira Sv. Arhangela Mihaila na poluostrvu Prevlaka“”,da je -“Manastir trenutno u ruševinama, a na ostacima konaka sa jugozapadne strane podignuti su u 19 i 20 vijeku manastirski konaci u kojima se trenutno odvija manastirski život. Velika crkva iz VI-VII vijeka je sačuvana samo u temeljima, a bogosluženja se odvijaju u maloj crkvi Sv. Trojice koja se nalazi izvan užeg kruga originalnog manastira. Prostor lokacije projekta je teren na kome se nalaze ostaci stare crkve, čija je rekonstrukcija planirana uz dogradnju konaka koji se već nalazi na lokaciji. Manastirski kompleks je u neposrednom susjedstvu sa zonom turizma visoke kategorije.”
- Arheološki lokalitet je izložen kako spoljašnjim uticajima, tako i nebrigom držaoca... Na kulturnom dobru su u dva perioda vršeni radovi bez saglasnosti nadležnih institucija. Ne dozvoljavaju se bilo kakve aktivnosti kojima se mogu devalvirati naslijeđene kulturne vrijednosti. Nakon dobijenih rezultata arheoloških i konzervatorskih istraživanja i dokumentacije, uraditi konzervatorski projekat koji obavezno podrazumijeva konzervaciju, dok će se ostale konzervatorske mjere definisati na onosvu istraživanja... – navodi se, između ostalog, u studiji Ministarstva održivog razvoja i turizma, koje je krajem 2015. godine izdalo Mitropoliji urbanističko tehničke uslove za izgradnju manastirskog kompleksa.
I stručna komisija koju je formiralo Ministarstvo kulture je u decembru 2017. bila je mišljenja da će nepostojanje studije zaštite, po svemu sudeći, prolongirati rokove za davanje uslova za izradu konzervatorskog projekta nepokretnog kulturnog dobra ostataka Manastira Sv. Arhanđela Mihaila, koje je u februaru 2016. zatražila Mitropolija crnogorsko-primorska.
Pobjeda je objavila u februaru ove godine da Studija zaštite arheološkog lokaliteta „Prevlaka sa ostacima Manastira i Crkve Sv. Arhanđela Mihaila“, koja bi precizno definisala šta se i na koji način može graditi na tom prostoru, nikada nije urađena. To je u decembru konstatovla stručna komisija Ministarstva kulture, na čijem čelu je bio istoričar umjetnosti prof. dr Aleksandar Čilikov.
- S obzirom na njegov izuzetan značaj, ne samo u kontekstu crnogorske kulturne baštine, ovaj podatak smatramo frapantnim- navodi se u izvještaju komisije, koji je Pobjeda objavila.
- Neosporna je činjenica da bilo kakva intervencija - rekonstrukcija, konzervacija, restauracija, primjena anastiloze... na arheološkom lokalitetu ostataka Manastira i Crkve Sv. Arhanđela Mihaila mora biti obavljena uz prethodno pribavljenu saglasnost Uprave za zaštitu kulturnih dobara, što povlači izdavanje konzervatorskih uslova – navodi se u izvještaju stručne komisije.
Međutim ko danas pogleda lokalitet ostataka Manastira i Crkve Sv. Arhanđela Mihaila, može se uvjeriti da crkveni master plan ne može da čeka saglasnost Uprave za zaštitu kulturnih dobara, što povlači izdavanje konzervatorskih uslova. Jer bliži se proslava, a čime to bolje obilježiti nego novim objektom. Novim na starom zakonom zaštićenom kulturnom dobru.
Kako to izgleda kada SPC rekonstruše zaštićeno kulturno dobro po svom građevinskom master planu bez konzervatorskih uslova mogli smo se uvjeriti na bezbroj primjera.
Jedan od drastičnih primjera izvođenja tih radova desio se na crkvama i manastirima u basenu Skadarskog jezera. Primjer, koji je rezultirao sa konačnim gubitkom lokaliteta i šanse da se istraži rijetki očuvani hram u temeljima iz vremena Vojislavljevića, jeste crkva posvećena Sv. Bogorodici na ostrvu Beška.
Manju crkvu na ostrvu Beška, posvećenu Bogorodici podigla je za svoj mauzolej Jelena Balšić, žena Đurđa II Stracimirovića – Balšića 1440. godine, kako stoji uklesano iznad vrata.
Crkva je malih dimenzija, jednobrodne osnove sa blago prelomljenim svodom, što su odlike hramova podignutih u vrijeme Crnojevića. U crkvi se nalazi i grob Jelene Balšić.
Kako je pisao konzervator Zdravko Gagović istraživanja obavljena od strane Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture 1970. godine pokazali su da je Jelenina crkva podignuta na temeljima starije trobrodne bazilike, prema nalazima brojne plastike, romanskih karakteristika – po svemu sudeći iz XII vijeka, doba Vojislavljevića. Zidovi centralnog broda iskorišćeni su za zidove Jelenine crkve, a bočni brodovi bazilike pretvoreni su kapele za sahranjivanje, što je u to vrijeme bilo uobičajeno za hramove na Skadarskom jezeru.
Bogorodična crkva je sagrađena kao jednobrodna građevina pravougaone osnove sa polukružnom oltarskom apsidom i zvonikom na preslicu sa jednim otvorom. Zidana je dobro obrađenim tesanim kvaderima kamena slaganim u vodoravne redove. Iznad središnje niše postavljena su dva kružna medaljona sa isklesanim Hristovim monogramima u plitkom reljefu, dok se ispod njih nalaze dva medaljona sa cvijetnim motivima.Ispod zvonika na preslicu ugrađena je kamena rozeta u obliku krsta. Prozori su skromnih dimenzija, pravougaonog oblika sa polukružnim završetkom profilisanim kamenim okvirima.
Unutrašnji prostor Crkve zasveden je podužnim svodom, koji se oslanja na par pilastara i ojačavajući luk između njih. Od nekadašnjeg živopisa danas su sačuvani fragmenti, u oltarskoj apsidi, na kojima se ne razaznaje sadržaj. U Crkvi se nalazi novi kameni ikonostas. Crkva je nekada imala po jedan izduženi paraklis sa apsidama uz bočne zidove, od kojih je južni bio otvoren.Ispred Crkve nalazio se i otvoreni trijem, dograđen kasnije.
U novije vrijeme, izuzev izgradnje zgrada konaka, dograđeni su i bočni paraklisi, s tim što je južni potpuno zatvoren, a nekadašnji trijem je dobio oblik priprate.
Crkva Sv. Bogorodice je u potpunosti obnovljena, bez saglasnosti RZZSK/UZKD, a izvedeni radovi devalvirali su kulturne vrijednosti kulturnog dobra, i to:
- Novodograđeni izduženi paraklisi sa apsidama uz bočne zidove i nova priprata urađeni u kamenu i prekrivene bakarnim pokrivačem
- Na zapadnoj fasadi Crkve, iznad ulaznog portala postoje tri lunete sa ostacima originalnog fresko maltera
- Na zvoniku Crkve stari kameni krst je zamjenjen novim
- Nova ulazna vrata i prozori su od drveta i u dobrom su stanju
- U polukaloti apside sačuvani dio fresko dekoracije je konzerviran. Na zidovima u unutrašnjosti okačene su ikone novijeg datuma.
- Postavljen je novi kameni Ikonostas sa ikonama novijeg datuma bez umjetničke vrijednosti - reprodukcije. U dobrom je stanju iako stilski i materijalom nije u saglasnosti sa vremenom iz kojeg Crkva potiče.
I da dodamo, dovedeni do neprepoznavanja ostaci starijeg hrama iz vremena Vojislavljevića. Zahvaljujući crkvenom master planu.
