Oko 90% svjetskog teretnog prevoza obavlja se u kontejnerima natovarenim na sve gabaritnije teretne brodove. Većina kontejnera i njihovog sadržaja ne prolaze neposrednu fizičku kontrolu od strane carinskih službenika zbog velikog broja kontejnera koji su u upotrebi, što otvara mogućnost za nelegalne aktivnosti, kao što su izbjegavanje plaćanja carinskih dažbina ili krijumčarenje droga, kao i širok spektar drugih krijumčarenih materijala uključujući oružje i nuklearne materijale, povrede prava intelektualne svojine itd.
Luka Bar, po svjetskim standardima, spada u kategoriju luka sa manjim prometom kontejnera. Kontejneri u Luku Bar dopremaju se iz luka Marsaxlokk na Malti ili Gioia Tauro-Italija. U tim tranzitnim lukama pošiljke upućene u Luku Bar već prolaze kroz jednu fazu analize rizika i bivaju kontrolisane skenerom ili fizički.
Operater Slobodne zone je A.D. Luka Bar, dok je koncesionar kompanija “Port of Adria" u statusu korisnika slobodne zone, u čijoj je nadležnosti kontejnerski promet.
Kontrolišu se podaci o svakoj robnoj pošiljci
Sagovornici Portala Analitika iz Uprave carina ističu da je uvođenje kontejnera bila jedna od najznačajnijih inovacija 20. vijeka koja je napravila revoluciju u teretnom prevozu i koja je za rezultat imala ogroman napredak u pogledu lučke manipulativne efikasnosti, dovela do smanjenja cijena i troškova utovara, i dovela do porasta trgovinskog prometa.
Danas je opšte prihvaćeno mišljenje, konkretizovano kroz smjernice Svjetske carinske organizacije, da je jedini racionalan i efikasan način kontrole kontejnerskog tereta uz korišćenje analize rizika na osnovu raspoloživih tehnologija i informacija, sa naglašenim fokusom na korišćenje informatičkih sistema za upravljanje rizikom i u skladu s tim targetiranju pošiljki određenog nivoa rizika.
“Obzirom da se carinske deklaracije podnose elektronskim putem, svi podaci o robnim pošiljkama prolaze kroz podešene parametre elektronskog Sistema za upravljanje rizikom Uprave carina. Na taj način kontrolišu se podaci o svakoj robnoj pošiljci, i u skladu sa podešenim parametrima, sistem daje pošiljci određeni nivo rizika. Carinski službenik dužan je da postupi po nalogu koji dobije u obliku crvenog, žutog ili zelenog kanala (koji sadrži opis rizika i upustvo za intervenciju) za konkretnu pošiljku”, pojašnjavaju naši sagovornici.
Obzirom da je elektronski sistem već izvršio kontrolu svih podataka i selekciju pošiljki prema riziku, carinska fizička neposredna kontrola može se usmjeriti na pošiljke visokog rizika (ciljane kontrole), uz istovremeno pojednostavljenje i ubrzanje postupka za sve učesnike koji u skladu sa parametrima sistema predstavljaju nizak rizik (zeleni kanal).
“Važno je naglasiti da su parametri za selekciju rizičnih pošiljki postavljeni u skladu sa smjernicama Svjetske carinske organizacije i najboljom praksom u zemljama Evropske unije, pri čemu Uprava carina za ovu svrhu u kontinuitetu obezbjeđuje tehničku podršku eksperata WCO i TAIEX-a”, podvukli su iz Uprave carina.
Tim uprava carina i policije kontroliše kontejnerski transport
U Luci Bar, Uprava carina kontroliše oko 12% kontejnerskih robnih pošiljki, što je trenutno znatno više od uporednih pokazatelja u lukama Evropske unije.
“Rezultati kontrola, koji su prepoznati od strane WCO i drugih organizacija i partnera Uprave carina, potvrđuju ispravnost naših napora u oblasti osavremenjavanja i jačanja efikasnosti carinskih kontrola”, naglašavaju iz Uprave carina.
U 2017 godini u Luku Bar dopremljeno je 14.977 kontejnera sa robom, a otpremljeno 4.974 kontejnera sa robom. Takođe je otpremljeno i prihvaćeno 12.343 prazna kontejnera.
“U okviru UNODC programa Kontrola keontejnerskog transporta, juna 2015. godine kapaciteti Carinske službe u Luci Bar prošireni su formiranjem zajedničkog tima Uprave Carina i Uprave Policije za kontrolu kontejnerskog transporta. Ovaj tim čine tri službenika Uprave Carina, dva službenika iz sektora kriminalističke policije i dva službenika iz sektora granične policije, koji zajednički funkcionišu na osnovu usvojenih standardnih operativnih procedura. Pripadnici zajedničkog tima su od 2012. godine obučavani od strane eksperata kancelarije pri Ujedinjenim nacijama za borbu protiv droge i kriminala (UNODC) u zemlji i inostranstvu za rad na polju analize rizika i targetiranja rizičnih pošiljki vezano naročito za krijumčarenje narkotika, pravilnog fizičkog pregleda kontejnera, rip off kontrole i sprovođenja zakonskih procedura u slučaju otkrića krijumčarene robe u kontejneru”, precizirali su iz Uprave carina.
Sistemska i lokalna analiza rizikaAnaliza rizika u Luci Bar vrši se na sistemskom (centralnom) i lokalnom nivou.
Sistemska analiza rizika predstavlja najnapredniji dio carinskog sistema i kroz nju prolazi svaka pošiljka u svim postupcima koje carinski službenik obrađuje.
Funkcioniše po sistemu Crvenog (detaljni pregled sa smjernicama), Žutog (pregled dokumentacije sa smjernicama), i Zelenog (bez intervencije) kanala. Takođe je dodata i slučajna kontrola (crveni kanal), koja joj dodaje na nepredvidljivosti i ima dobar preventivni efekat.
“Lokalnu analizu rizika sprovodi CI SZ Bar u saradnji sa timom za kontrolu kontejnera na osnovu informacija prije prispjeća broda (teretnica i Manifesta) dostavljenih od strane lokalnih agencija. U ovoj fazi cijeni se postojanje parametara koji bi mogli ukazivati na rizične pošiljke i takve pošiljke određuju se za pregled skenerom ili fizičku kontrolu. Lokalnu analizu rizika vrši i službenik u postupku, koji ispred sebe ima kompletnu dokumentaciju za sprovođenje carinskog postupka. U ovoj fazi moguće je, na osnovu predefinisanih parametara, određenu pošiljku odrediti za pregled, odnosno staviti u crveni kanal”, naveli su naši sagovornici iz carinske službe u Luci Bar.
Besplatan pregled skenerom u Luci BarPregled skenerom spada u kategoriju neinvazivnih tipova pregleda robe jer se pošiljka ne istovara i omogućava efikasan pregled bez izazivanja dodatnih troškova po primaoca. Za razliku od nekih luka u okruženju i inostranstvu pregled skenerom je u Luci Bar besplatan.
Mobilni skener koji Uprava Carina koristi u Luci Bar, proizvod je nove generacije x-ray uređaja sa naprednim mogućnostima detekcije različitih materijala, kao i otkrivanja izvora zračenja u pošiljci koja se skenira.
Ukoliko se analizom slike dobijene skeniranjem utvrdi da pošiljka nije sumnjiva nastavlja se redovna carinska procedura. Ukoliko se analizom slike ustanovi da je pošiljka sumnjiva nalaže se podnosiocu da obezbijedi fizički pregled robe.
“Lice koje upravlja prevoznim sredstvom, prema kome se primjenjuju mjere carinskog nadzora i kontrole - pregleda robe, prevoznog i prenosnog sredstva dužno je da prevozno sredstvo zaustavi na mjestu nadzora koje odredi ovlašćeni carinski službenik, omogući nesmetan pregled i pretres prevoznog sredstva i pruži sve potrebne podatke i informacije, kao i da preda robu i prateće dokumente na uvid i omogući pregled robe. Tom prilikom carinski službenik, može uz prisustvo vlasnika ili njegovog ovlašćenog zastupnikada pregleda, izmjeri, analizira ili testira robu, i u tu svrhu može da otvori ili naloži da se otvore svi paketi i posude u kojima se roba nalazi, na koji način je i postupila Carinska ispostava Slobodna Zona Bar, dana 14.06.2018.godine, kada je prilikom pregleda kontejnera sa bananama otkrila skrivenu pošiljku za koju se sumnjalo da se radi o opojnoj drogi kokain”, istakli su službenici Uprave carina.
Ukoliko se fizičkim pregledom pošiljke utvrdi da postoji sumnja u pogledu krijumčarenja narkotika ili oružja, carinski službenici dužni su da postupe u skladu sa svojim ovlašćenjima.
Specijalni modusi operandi kojima carinska služba u Luci Bar posvećuje posebnu pažnju, naročito od početka implementacije programa za kontrolu kontejnera su tzv. Rip Off i krađa identiteta.
Rip Off
"Rip off" je metodologija prikrivanja gdje se legalna pošiljka iskorišćava za krijumčarenje (obično opojnih droga) iz zemlje porijekla ili luke prekrcaja do zemlje odredišta. Ni pošiljalac, ni primalac(oci) nisu svjesni da je njihova pošiljka kontaminirana radi krijumčarenja nelegalnog tereta.
“Modalitet "rip off" često koriste krijumčari kokaina. S obzirom da je vrijeme ključni element kako bi se izbjeglo otkrivanje tokom postavljanja ili uklanjanja, krijumčarena roba generalno nije dobro skrivena, obično je smještena u blizini vrata kontejnera. Ponekad krijumčarena roba nije skrivena uopšte i jednostavno se postavlja na vrh legalnog tereta odmah iza vrata, kao što je bio slučaj prilikom zaplijene kokaina u Luci Bar decembra 2015 godine. U nekoliko slučajeva krijumčarena roba je pronađena sakrivena u četvrtom i petom redu legalnog tereta. Bilo je i slučajeva kad su krijumčari koristili mehaničke sklopove kontejnera sa rashladnim uređajem, kao što je to bio slučaj za zadnjom zaplijenom kokaina u Luci Bar od 14.06.2018. godine. Ova relativno mala površina je uvijek pristupačna bez obzira na to da li je kontejner utovaren ili istovaren”, napominju službenici Uprave carina u barskoj luci.
Kako dodaju, često se i nova plomba sa brojem originalne plombe koja je dodijeljena kontejneru, a istaknuta u komercijalnim ispravama, prikači na jednu od vreća u kojoj se nalazi krijumčarena roba. Kada krijumčarena roba dođe do zemlje odredišta ili prekrcajne luke, jedan od članova lokalne kriminalne organizacije lomi originalnu plombu, otvara vrata, uzima krijumčarenu robu, zatvara vrata i kači duplikat plombe na kontejner. Ne krade se legalni teret i originalni broj plombe je na kontejneru. U nekim slučajevima originalna slomljena plomba se "popravlja" i ponovo kači na vrata kontejnera.
“Kontaminacija legalnog tereta pomoću ove vrste metodologije prikrivanja je ozbiljna povreda bezbjednosti lanca nabavke koja bi mogla dovesti do toga da takav teret bude zaplijenjen i/ili da kasni, a uz značajni finansijski trošak. Carinska služba se u Luci Bar protiv ovakvog načina krijumčarenja bori redovnim provjerama integriteta plombe koja prati pošiljku i nasumičnim kontrolama rashladnih dijelova kontejnera odmah nakon njihovog prispijeća. Takođe je cijela površina Luke Bar pokrivena modernim sistemom za video nadzor tako da se kretanje lica i robe može pratiti i duži vremenski period unazad”, naglašavaju carinski službenici.
Krađa identiteta
Krađa identiteta (eng. identity high-jacking) je naziv modus operandija u kojem kriminalna organizacija (zlo)upotrebljava naziv legitimne kompanije kao pošiljaoca i/ili primaoca.
“Carinska služba se u Luci Bar protiv ovakvog načina krijumčarenja bori kontrolama na osnovu slučajnog uzorka koje su prisutne u svim fazama analize rizika i stalnom komunikacijom sa uvoznicima i lokalnim agentima kako bi se utvrdilo, ukoliko postoji sumnja, da li se radi o legitimnoj pošiljci ili ne. Kriminalne organizacije su manje ili više svjesne toga da službenici organa za sprovođenje zakona vrše selekcije na osnovu analize rizika i indikatora rizika. Oni su vrlo dobro svjesni toga da legitimne kompanije koje učestvuju u međunarodnoj trgovini određeni vremenski period nisu predmet interesovanja carine i da su šanse da njihove pošiljke budu fizički pregledane prilično male”, pojašnjavaju carinici barske luke.
