U emisiji su Paštrovići nazvani "staro srpsko pleme", mada, bilo je i nagovještaja da učesnici emisije Paštroviće Srbima smatraju samo zato što su od vremena Nemanjića ušli u sastav Srpske crkve. Ako se Paštrovići smatraju Srbima u vjerskom smislu, zato što velika većina njih pripada Srpskoj crkvi tu nema nekih zamjerki, ali u etničkom pogledu i što se tiče istorijske nauke Paštrovići ne mogu biti Srbi, a svako, naravno, ima pravo da se izjašnjava kako mu je volja. Nauke i ośećaji, u ovom slučaju nacionalni ośećaji, to su različite stvari. Dakle, u RTS-ovoj emisiji rečeno je kako su Paštrovići "srpsko pleme", međutim, to ne može nikako biti istina, jer plemena ne postoje kod Srba, niti su ikada postojala. Jagoš Vešović prenosi pisanje, kod Srba mnogopoštovanog Jovana Cvijića:
"Cvijić je konstatovao da izvan oblasti Stare Crne Gore, 'Sedmoro Brda' i crnogorske Hercegovine plemenska organizacija ne postoji nigdje više na Balkanskom poluostrvu." (Jagoš Vešović, Pleme Vasojevići, Andrijevica - Podgorica 1998, str 73)
Dakle, izvan crnogorske nacije plemena ne postoje, pa tako Paštrovići ne mogu biti srpsko pleme, jer da Srbi imaju plemena, onda bi tih plemena trebalo biti na Kosovu, u Vojvodini, u Mačvi, u istočnoj Srbiji, u Šumadiji... Kad neko kaže "srpska plemena" onda taj kaže besmislicu, isto kao kad bi rekao "engleska plemena" misleći na škotske gorštačke klanove.
No, kad se jedna besmislica ponovi hiljadu puta kao neka mudrost, tada i besmislica postaje mudrost, za dobar dio ljudi.
Paštrovići su starośedioci, nijesu Sloveni, samim tim ni Srbi: Profesor Beogradskog univerziteta i akademik SANU Ivan Božić, kaže: "Samo ime Paštrovići vezuje se za neki romanski oblik latinske riječi pastores." (Istorija Crne Gore, knjiga druga, tom drugi, Titograd, 1970, str 170)A najveći srpski istoričar specijalizovan za srednji vijek bio je akademik SANU Sima Ćirković (1929—2009) i to - prema mišljenju njegovih kolega, takođe vrhunskih istoričara. U januaru 2013. sam na Analitici objavio tekst "Neugodno razbijanje velikosrpskih iluzija", tu možete pročitati samo dio onoga što su o Ćirkoviću govorile njegove kolege.
E taj čuveni Sima Ćirković je za Paštroviće u knjizi "Srbi u srednjem veku" (Beograd, 1985) napisao da su vlaškog etničkog porijekla: "U izvorima kasnog srednjeg veka opažaju se oni koji potiču od Vlaha, a primili su jezik, društvenu organizaciju i način života slovenske okoline, kao što je bio slučaj sa Paštrovićima, plemićkom opštinom blizu Budve. Uporedo sa njima žive aktuelni Vlasi u katunskoj organizaciji, jezički prilagođeni. Popisi domaćina u poveljama i ranim turskim defterima pokazuju jezičku nestabilnost, znatno preuzimanje slovenskih imena uz ona iz svog jezika." (str 89)
Bespredmetno bi bilo da ja sada poslije Sime Ćirkovića dajem neke dodatne dokaze kako su Paštrovići vlaškog porijekla, Ćirković je pretresao sve moguće srednjovjekovne izvore koji su poznati istoričarima - a koji se tiču Ilirika (zapadnog Balkana). Paštrovići su Morlaci, dinarski Vlasi po svom korijenu, a današnjim nacionalnim Crnogorcima je glavna etnička komponenta morlačka/vlaška, to sam mnogo puta ponovio i davnodokazao.
Paštrovići su iz Stare Crne Gore prešli na sadašnju teritoriju, dokumenta ne varaju: Kao i ogromna većina današnjih Crnogoraca i Paštrovići su srednjovjekovni Zećani, o tome sam već pisao u tekstu "Crnogorska plemena se prije 560 godina dobrovoljno stavila pod okrilje Venecije"
Paštrovići se, kao prezime, prvi put pominju sredinom 14. vijeka. Postoji u arhivu Venecije dokument koji pokazuje da su Paštrovići na sadašnju teritoriju doselili iz Stare Crne Gore, dakle, samo su prešli preko planine i naselili brdoviti kraj uz more. U knjizi "Postanak i razvitak brdskih, crnogorskih i hercegovačkih plemena" (Titograd, 1984, str. 197) akademik SANU Branislav Đurđev piše:
„Paštrovići su zaista sišli sa masiva Crne Gore. ‘Nos enim, ex forma pacis, habere debemus, omnes pastrouichios et Reseuichios qui descenderunt de Monte Zarnagore, vnde descenderund omnes pastrouichij, reseuchij et Catunj de la stua (Lastva – B. Đ.), et alie ville, que ad suorum pastrouichiorum se congregant’ kaže se u pismu mletačkog senata upućenom Nikoli Memo za despota Đurđa 1435. godine.” ,
Akademik SANU Momčilo Spremić u knjizi „Despot Đurađ Branković i njegovo doba” (Clio, Beograd, 1999) isto navodi, kao i Ivan Božić u ediciji "Istorija Crne Gore".
Mlečani su u ugovor sa srpskim despotom iz 1435. unijeli da su Paštovići dio Crne Gore, a despot Đurađ Branković je prihvatio ove argumente Venecijanaca, te tako, imamo pouzdan istorijski dokaz da su Paštrovići i npr Cetinjani (pleme Cetinje) iz istog korijena.
Paštrovići su tvrdili i dokazali da su starośedioci: Paštrovići su se stavili pod okrilje Mletačke republike 4. aprila 1423. godine i u njenom sastavu ostali sve dok je Mletačka republika trajala, do 1797. godine. O uslovima pristupanja Veneciji sam već pisao u tekstu "Paštrovići prije 593 godine od Venecije tražili da ih zaštiti od Srba i Turaka. Te 1423. Paštrovići su kao neprijatelje u istu ravan stavili Srbe despota Stefana Lazarevića i Turke.
Za ovo je znao i vladika Vasilije Petrović Njegoš koji je pisao: "Paštrovići su izdali despota Stefana Lazarevića kada je ratovao s Venecijom i zbog toga je nahija Paštrovska kao nevjerna gospodi srpskoj priješla dobrovoljno pod Veneciju, godine 6720." (knjigaVladika Vasilije, priredio Božidar Šekularac, Obod, Cetinje, 1996, str 94)
Dok su bili pod okriljem Venecije Paštrovići su imali svoju knjigu privilegija koju im je Mletačka republika potvrdila. Jedan primjerak te knjige nalazi se u Arhivu Crne Gore i rad o toj knjizi paštrovskih privilegija 1959. je objavio akademik CANU Slavko Mijušković, koji predstavlja:
"Kao prvu u ovom pregledu Paštrovići navode privilegiju koju im je navodno dao car Dioklecijan. Ovako u prevodu glasi zapis o njoj: »Godine Isusa Hrista, spasitelja našeg tristote. Dioklecijan, Dalmatinac po narodnosti, rimski car, za vrijeme svoje trogodišnje residencije u Baru dade podići iznad Bara grad nazvan Dioklea, i tada oslobodi Paštroviće svih tereta u čitavom svom carstvu."
Zapisi iz knjige privilegija dalje kažu kako su Paštrovićima 350. godine car Konstantin i 530. godine car Justinijan potvrdili privilegiju koju im je dao Dioklecijan.
Iako je napisao da je Dioklecijan "navodno" dao Paštrovićima privilegiju, Mijušković odmah zatim daje za pravo starim Paštrovićima, komentariše:
"Bez svake je sumnje da su Paštrovići, i to kao organizovano upravno tijelo, prilikom sklapanja ugovora o stupanju u mletačko podanstvo 4. aprila 1423. godine nastupali sa dokazivanjem svojih starih povlastica. To potpuno jasno proističe iz samog ovog ugovora o kome će kasnije biti više govora, a u čiju autentičnost se ne može posumnjati. Za ta svoja dokazivanja Paštrovići su svakako morali imati neku dokumentaciju koja je potvrđivala njihove navode iz gornjeg pregleda, koji navodi nama uglavnom ostavljaju utisak fantastičnosti i izmišljenosti. Dokumentaciju za starije vrijeme sigurno nijesu sačinjavale neke falsifikovane isprave Dioklecijana, Konstantina itd. Ali dok su Paštrovići tvrdili da su takve isprave postojale morali su imati o tome i zvaničnu dokumentaciju. Tu zvaničnu dokumentaciju vjerovatno su pretstavljale isprave izdate od posljednjih vladara za koje se sa sigurnošću zna da su vladali i paštrovskim krajem, a u tim ispravama se sigurno, kao i u pregledu, govori o potvrđivanu ranijih, pa i najstarijih, paštrovskih povlastica. Jedino tako se može shvatiti uvjerenje mletačkih vlasti u tačnost navoda Paštrovića o njihovim starim povlasticama i njihovom starom plemstvu. Na osnovu samih priča, pa i falsifikovanih isprava, Paštrovići ne bi uspjeli da uvjere svoje nove gospodare u tačnost svojih navoda. A da su Mlečani povjerovali u ova tvrđenja Paštrovića, uz mletačko priznavanje njihovog starog plemstva i njihovog starog privilegovanog upravnog položaja, dokazuje i jedan pasus iz izvještaja iz 1533. godine Ivana Krstitelja Justinijanija, mletačkog sindika za Dalmaciju, iz koga se vidi da Justinijan govori o starim, pa i najstarijim paštrovskim povlasticama, bez ikakve sumnje u njihovu vjerodostojnost." (Slavko Mijušković: Knjiga Paštrovskih privilegija, "Istoriski zapisi", godina XII, knjiga XV, sveska 2, Titograd, 1959, str 472. 473 i 474)
Dakle, i Mijušković, koji je inače Crnogorce smatrao dijelom takozvanog srpskog korpusa, ozbiljno shvata tvrdnje samih Paštrovića. Da je Paštrovićima Dioklecijan dao privilegije priča i Stjepan Mitrov Ljubiša u pripovijetki Kanjoš Macedonović:
„Naš su starostavnik priznali devet careva rimskijeh i carigradskijeh, od Dukljana do Kostadina.” (Stjepan Mitrov Ljubiša, Pripovijesti crnogorske i primorske, Nolit, Beograd, 1968, str 24)
Paštrovići su se pozivali na onog omrznutog progonitelja hrišćana, strašnoga cara Dioklecijana, kod nas poznatog kao Dukljanin, istog onog od kojeg se mitropolit Amfilohije zgražava i sa užasom ga pominje. I još - u Paštrovićima postoji lokalitet koji se zove Dukljan brijeg!
Nema nikakve sumnje da su Paštrovići sebe smatrali starośediocima sve dok (novo)srpska etnofantazija nije počela da se širi ovim prostorima, od druge četvrtine 19. vijeka.
Paštrovske isprave, Srba nema: Paštrovići i Grbljani su po teritorijalnoj organizaciji Mletačke republike pribrajani u Bokelje. Poznati naučnici priredili su tri knjige "Paštrovskih isprava", sadržane su od dokumenata nastalih u Paštrovićima ili su u vezi sa Paštrovićima. Dokumenta su od 14. do 19. vijeka, tu ima raznih kupoprodajnih ugovora, testamenata, umira krvi, odluka zbora (suda) paštrovskog i drugih isprava.
- Prvi tom pod nazivom "Paštrovske isprave XVI - XVIII vijeka" su 1959. na Cetinju objavili Ivan Božić, Branko Pavićević i Ilija Sindik. Tu su sabrana 303, uglavnom ćirilična dokumenta, na nekih 228 strana, riječi Srbin i Srbi ne postoje. Knjigu možete čitati na linku.
- Drugu knjigu Paštrovskih isprava (Budva, 1990) priredili su Jovan Bojović, Miroslav Luketić i Božidar Šekularac. Sadrži 117 dokumenata od početka 17. do pred kraj 19. vijeka. Riječi Srbi, Srbin, srpski narod - nema. Knjigu možete čitati na linku.
- Treću knjigu Paštrovskih isprava (Petrovac, 1999) priredio je dr Božidar Šekularac. Sadrži 144 dokumenta, od 14. do početka 20. vijeka. Na strani 44 u dokumentu iz 1598. godine koji je pisao mletački providur u Kotoru, pominju se "pretti Serviani" (srpski svještenici), što je još jedan odličan dokaz da je termin Srbin u Crnoj Gori i šire na Balkanu do polovine 19. vijeka (a među običnim narodom i kasnije) bio konfesionalni/vjerski termin, za to ima puno dokaza. U 19. vijeku elita pravoslavaca na zapadnom Balkanu odlučila je da krene sa propagandom kako su svi ljudi na zapadnom Balkanu koji govore jednim jezikom, zapravo, po narodnosti - Srbi. Još na par mjesta u knjizi pridjev srpski je vezan za konfesiju, pominje se "rito serviano" - srpski obred, što je tačna konstatacija, pravoslavlje nam je stiglo od srpske - Savine crkve. Knjigu možete čitati na linku.
Srpska narodnost je u Paštrovićima izmišljena kad i u Crnoj Gori: Paštrovići su prema teritorijalnoj podjeli Mletačke republike (i kasnije) pripadali Boki Kotorskoj, a u tekstu "Istorijski izvori kažu - prije 19. vijeka nema Srba u Boki" je dokazano da su Srbi u Boki Kotorskoj izmišljeni u 19. vijeku. Tokom vjekova dosta puta su se sukobljavali sa crnogorskim plemenima (zbog ispaša, izvora, krvne osvete...), isto kao što su se i matična crnogorska plemena često sukobljavala između sebe. No, Paštrovići su se zajednički sa Crnogorcima mnogo puta borili i protiv Turaka, a takođe su sa Crnogorcima išli u zajedničke pljačkaške pohode. Paštroviće je 1785. godine strašno poharao Mahmut paša Bušatlija, ali su mu Crnogorci skršili vojsku i ubili ga na Krusima, 1796. godine.
Paštrovići su tipični Morlaci, tipični dinarski Vlasi koji pripadaju crnogorskoj naciji, nema praktično nikakve razlike između nekog pripadnika Cetinjskog plemena (ili npr Ćeklića ili Njeguša) i nekog Paštrovića. Potpuno su istog etničkog porijekla, isti su im običaji, jezik, istorije su im skoro identične, imaju zajedničku kultnu ličnost (Ivana Crnojevića), mentalitet im je isti - vrlo ratoborni.
Dvije Engleskinje su poslije smrti knjaza Danila boravile u Crnoj Gori i okolnim krajevima, pa su zapisale: "Narod po selima između Bara i Dalmacije sasvim je čisto slovenski i poglavito ga čini junačko jedno pleme koje se zove Paštrovići, koje se dugo borilo protiv Turaka, a poreklom, verom i simpatijama savršeno je jedno isto sa Crnogorcima." (Putovanje po Slovenskim zemljama Turske u Evropi gđica G. Mjur Makenzijeve i P. Irbijeve, Beograd, 1868, str 407)
Dakle, Paštrovići su proglašeni Srbima kad i Crnogorci, u 19. vijeku. Nikada nijesam vidio nijedan dokument prije 19. vijeka (ili prije polovine 19. vijeka), iz kojeg se može viđeti da su Paštrovići Srbi, možda čak i postoji neki koji Paštroviće asocijativno pribraja Srbima, a moramo imati na umu, dokumenata o Paštrovićima ima mnogo, jer su Paštrovići vjekovima bili sastavni dio Mletačke države, tako da su mnoga dokumenta o njima ostala sačuvana, u Kotoru, Zadru, Veneciji...
Srpska narodnost je u Paštrovićima iznova izmišljena devedesetih godina prošlog vijeka, zahvaljujući natčovječanskim naporima svještenstva SPC kojem je u Crnoj Gori zadatak svih zadataka - posrbiti Crnogorce.
Srpski istoričar crnogorskog porijekla Gligor Stanojević, predstavlja (knjiga Crna Gora pred stvaranje države, Beograd, 1962 godine, strana 68), što su Paštrovići govorili 1782. godine: "Paštrovići su govorili da »oni ne mogu živjeti bez Crnogoraca, pa moraju s njima dijeliti svaku sudbinu«."
Miroslav ĆOSOVIĆ
