Polovinom mjeseca jula ove godine izašla je iz štampe monografija Crnogorska ampelografija, autora Svetozara Savića, u izdanju CANU-a. Promocija ove vrijednog naučnog djela upriličena je u utorak (13. septembra) u 12 h, u prostorijama Akademije.
Na gotovo 600 strana Crnogorska ampelografija obuhvata podatke prikupljene i analizirane u dvadeset petogodišnjem naučno-istraživačkom radu dr Savića. U ovom periodu fokus istraživanja bio je usmjeren na ampelografska, vinogradarska i vinarska obilježja crnogorskog vinogradarskog rejona. Tekst u monografiji praćen je izvanrednim fotografijama koje ukazuju i na estetsku i gotovo ikonografsku stranu vinove loze.
Tokom rada u izradi ove monografije korišćena je savremena naučno-istraživačka metodologija, propisana od strane OIV-a. Recenziju za ovu monografiju potpisuju prof. dr Dragoljub Žunić (Beograd) i prof. dr Bernard Kozina (Zagreb) u septembru 2015. godine.
Sistematskim botaničkim opisom crnogorskog loznog sortimenta, prije svega: vrha mladog lastara, zrelog lista i grozda, kao i jednog broja značajnih starih i introdukovanih vinskih i sotnih sorti, korišćenjem OIV liste deskriptora loznih sorti i Vitis vrsta, omogućeno je uključenje u međunarodni ampelografski registar i postizanje kvalitetnije komunikacije prilikom ampelografske razmjene podataka ovih i sorti iz drugih područja,
Rejonizacija vinogradarstva: Za one koji slabije poznaju ovu tematiku, naziv ampelografija potiče od grčkih riječi ampelos – loza i grafia – opisivati. Ampelografija, međutim, ne podrazumijeva samo botaničko opisivanje neke sorte ili lozne vrste. Ona obuhvata niz važnih istraživanja kojima se pored botaničkih utvrđuje agrobiološke i privredno-tehnološke karakteristike sortimenta na jednom području, njegovu prilagodljivost postojećim agro-klimaskim karakteristikama, otpornost na bolesti i klimatske ekstreme, vinski potencijal, te mogućnosti za umnožavanje preporučenih i dozvoljenih sorti i rejonizaciju vinogradarstva.
Kratak istorijat vinogradarstva i vinarstva, Rejonizaciju vinogradarstva, Crnogorske lokalne i manje poznate sorte, Lozne podloge, Preporučene i dozvoljene sorte i podloge, Uticaj kulturne prakse na kvalitet grožđa i vina, i Probleme proizvođača prilikom plasmana vina, neki su od podnaslova koji se nalaze u ovoj monografiji. U spisku korišćene literature navodi se preko dvije stotine autora.
Obrađeni meteorološki podaci za 55 godina: U cilju što temeljnijeg pristupa ovoj tako važnoj temi za crnogorsko vinogradarstvo, dr Savić je, za najznačajnije vinogradarske lokacije u Crnoj Gori, obradio niz meteoroloških podataka za period od 55 godina (1950-2004). Analizirajući klimatski i zemljišni uticaj, faktore koji najznačajnije utiču na kvalitet grožđa i vina, Savić je dodatno obradio i uticaj čovjeka i tehnologiju koja se koristi u pojedinim vinogorjima. Na osnovu dobijenih rezultata iznio je predlog za novu vinogradarsku rejonizaciju sa podrejonima i vinogorjima, kao i manje poznatim vinogradarskim lokalitetima Crne Gore. Vinogradarski lokaliteti iscrtani su i na geografskoj mapi, koja je neophodan prilog ovoj knjizi, radi preciznijeg praćenja teksta.
Iako naš zakon još nije regulisao pitanje korišćenja različitog loznog sortimenta, Savić je za svako crnogorsko vinogorje i za dominantne tipove zemljišta, od primorja pa sve do različitih nadmorskih visina u kontinentalnom dijelu, gdje se vinova loza može eksploatisati u komercijalnim zasadima, dao detaljnu preporuku za gajenje dozvoljenih i preporučenih vinskih i stonih sorti, i loznih podloga. Ovakav pristup značajno olakšava proizvodnju grožđa i vina u crnogorskom vinogradarskom rejonu.
Takođe, značajan je Savićev osvrt na temu autohtonosti vinove loze, koja je nedvosmisleno povezana s ampelografijom. Tačnije utvrđivanje identiteta, analiza i upoređivanje sinonima, posebno ako su geografski udaljeni, pomaže da razriješimo puteve transporta i razmnožavanja vinove loze i, donekle, rasvijetlimo istorijat vinogradarstva. Veoma je teško zalaziti u dalju prošlost i, ujedno, osigurati naučnu istinu.
Nauka postala interesantna laičkoj javnosti: Današnja je ampelografija, kao nauka, dodatno postala interesantna i laičkoj javnosti kada je korišćenjem savremene metodologije – mapiranja gena, utvrđen pedigre nekoliko kosmopolitskih sorti vinove loze. Tako danas znamo da je kaberne sovinjon nastao spontanim ukrštanjem kaberne frana i sovinjona, isto kao i šardone ukrštanjem pino noa i gvi blana, a sirak ukrštanjem manje poznatih sorti, dureza i mendez blanš, itd. Korišćenjem iste metodologije u Crnoj Gori imamo i nagovještaje o novim/starim sortama koje su dio ukupnog crnogorskog vinogradarskog nasljeđa.
Autor se u radu rukovodio principom da svoja istraživanja usmjeri samo na sorte i podloge koje se nalaze u aktivnoj proizvodnji, kao i na divlje vrste u slobodnoj prirodi.
Među onima koje su opisane, nalazi se deset, do sada potpuno nepoznatih u Crnoj Gori, koje je autor prema Negruljovom modelu, autor klasifikovao na orijentalne i balkanske. Tako su orijentalne uglavnom rasprostranjene u južnom dijelu Crne Gore, u okolini Bara i Ulcinja, dok je grupa balkanskih sorti uglavnom raštrkana i nalazi se u basenu Skadarskog jezera. Negdje su pronađena samo po jedan ili dva čokota, dok se na nekim lokacijama gaji veći broj čokota, gdje proizvođači vjeruju da je u pitanju neka od lokalnih loznih sorti. Čak se od grožđa pojedinih čokota spravljaju i kvalitetna vina, za koje autor smatra da su američkog porijekla. Na osnovu lokaliteta na kojem su pojedini čokoti pronađeni ili na osnovu tradicionalnog naziva, autor ih je sa kolegama spontano imenovao.
Pronađeni i opisani primjerci divlje vrste (Vitis sylvestris G.) na sjeveru Crne Gore, na lokalitetima: Bijelo Polje, Mojkovac, Šćepan polje i Nikšić, između 600 i 800 metara nadmorske visine, sigurno su najznačajniji doprinos ovog djela i Savićevog rada na ukupnom razumijevanju vinogradarske problematike u Crnoj Gori. Ovo otkriće u mnogome mijenja shvatanje da je loza oduvijek bila privilegija južnih crnogorskih krajeva, iako autor u knjizi opisuje i divlje forme loze koje je pronašao oko Skadarskog jezera. Ali je sasvim prirodno, naglašava Savić, da očekujete i pronađete divlju lozu oko Skadarskog jezera. To nije poseban uspjeh!
Podsticaj da krene u planine, kako navodi autor, bio je jedan broj pronađenih artefakata koji ukazuju na intenzivne vinogradarske aktivnosti u tom području, zatim veliki broj stećaka koji u svom reljefu prikazuju loznu ornamentiku, kao i toponima (Vinogradine, Vinjage, Loza, Loznica, Lozište, Vinicka i dr.) na sjeveru Crne Gore, koji imaju funkciju imenovanja i označavanja. A imenovanje se ne vrši po onome čega je puno, ističe Savić, već po onome što je netipično i razlikovano. Ovi toponimi su sigurna potvrda o biljnim pokrovima i oni su nastali možda i tokom slovenske kolonizacije ovih prostora.
Posebno je značajan toponim Vinogradine, koji u prvom dijelu sadrži – vino, očiglednu posuđenicu, ali u drugom dijelu sadrži – grad, u značenju u kojem je i rusko ogorod ili ograđeno mjesto, vrt. Zatim – Vinjage, baltičko-slovenska složenica od vino i jagoda. Loza, Loznica, Lozište su, takođe, praslovenski termini za prut, izdanak, granu, mjesto gdje su se nalazili vinogradi.
Dakle, očigledno je da je uzgoj loze i proizvodnja grožđa i vina u ovim područjima postojala, makar u nekoj rudimentiranoj ali organizovanoj formi, u poređenju sa današnjim poimanjem vinogradarske proizvodnje u Crno Gori. Na osnovu istraživanja autor smatra da je prostor od Berana, Bijelog Polja, Mojkovca, Gornje Morače, Banjana do Pive prepun ovakvih loznih vrsta koje su svoje stanište, nakon posljednjeg ledenog doba, pronašli na Mediteranu. Neki od pravaca rasprostranjenja različitih loznih formi upućuju prema području Pljevalja, a neki prema Žabljaku. Autor se zahvaljuje lokalnom stanovništvu koje mu je mnogo pomoglo oko ovoga nimalo lakog posla, posebo porodici Halilović. Naime ove lozne vrste nalaze se gotovo u nepristupačnoj šumi do kojih je trebalo prići gotovo planinarskim metodama.
Najvažnije operacije u vinogradarskoj praksi: U poglavlju „Uticaj kulturne prakse na kvalitet grožđa i vina“, Savić na jednostavan način prikazuje najvažnije operacije, koje se primjenjuju u našoj vinogradarskoj-vinarskoj praksi, a koje na značajan način utiču na agrobiološka i privredno-tehnološka svojstva grožđa i vina naših lokalnih (vranac, krsatošija i dr.), introdukovanih vinskih (kaberne sovinjon, šardone i dr.) i stonih (kardinal, ribijer i dr.) sorti.
U posljednjem poglavlju (Problemi proizvođača prilikom plasmana vina) Savić zaokružuje priču o vinovoj lozi, analizom proizvodnje i plasmana stonog grožđa i vina kod nas. Posebno je interesantna analiza nedostataka i nedoumica crnogorske nove generacije proizvođača vina, procesa koji utiču na kreiranje vinskog brenda, pitanje prodaje vina posebno kod malih i srednjih proizvođača i koja je, konačno, za njih svrha proizvodnje vina, te mogućnosti održavanja prepoznatljivosti i medijske prisutnosti pojedinih vinskih etiketa u Crnoj Gori i regionu.
Dr Svetozar Savić, zaposlen je u Plantaže, u crnogorskoj i široj javnosti prepoznat je kao autor nekoliko monografija i udžbenika o vinovoj lozi i vinu, od kojih su pojedine prevedene na ruski i engleski jezik. Koautor je nekoliko knjiga i istraživaja o poljoprivredi i turizmu Crne Gore. Za knjigu Stotinu jedanaest vina iz crnogorskih porodičnih vinarija, u izadnju Matice crnogorske, dobio je od OIV-a svjetsko priznaje, koje mu je uručeno u Parizu, 2014. godine.
P.Z.
