Nego, da krenemo redom. Podgorica je i zvanično postala Titograd 1. avgusta 1946. godine.
“Kolateralna šteta”: Tada, grad je bio samo ruševina do ruševine, nakon bombardovanja okupacionih, ali i savezničkih snaga, nije to neka tajna, bombe su se izručivale po Ćemovskom polju, a izraz “kolateralna šteta” koji će na regionalnom prostoru biti plasiran nekih pet decenija kasnije, svoje porijeklo bi mogao da vodi upravo sa ove teritorije. U svakom slučaju, Podgorica je bombardovana više od 70 puta, možda i više nego Varšava, ali bila je tek varoš za koju je malo ko znao. Sve ostale kolateralne štete samo su čekale svoj trenutak.
Tek, Titograd je ubrzo postao veliko gradilište.
Najznačajnija gradska posljeratna građevina je, bez sumnje, bio hotel Crna Gora. Zvanični dio, o kojem se sve zna, da je počeo da se gradi 1949. i da je završen 1953. godine, za ovu priču i nije naročito važan. Jer, tada se u Titogradu više pričalo o tome kako je arhitekta hotela emigrirao, no kako hotel izgleda. Ali, Titograđani su voljelji taj hotel. Nešto kasnije, jedan od glavnih gradskih orjentira je postao onaj, ispred hotela Crna Gora – “kod crvenija trafika”.
Baš kao i onaj preko puta, kod Pošte – “naći ćemo se kod plakata”.
A jedan od onih rođenih u Titogradu, isključiv je u svom zaključku o imenima ovdašnjih ulica.
“Ne zanima me kako se koja ulica zove, neću to ni da znam, ne interesuje me, neću to da učim niti da prihvatim. Ovdje se vazda znalo kako se koje mjesto zove i đe je što.”
Uz opasku, da mu ne pada na pamet da taksisti kaže da ga vozi u Ulicu bratstva i jedinstva, na taj i taj broj, već fino do “Lepe Kate” i završena misija. A može i u Drpe Mandića, neće pobrkat’.
“Zadah smrti”: U stvari, na toj relaciji, Ulici bratstva i jedinstva, ima još nekoliko pravih titogradskih orjentira. Prvi je, svakako, Kino Kultura. Zadah smrti na ovoj adresi je prilično svjež i zna da ojadi svakog poštenog Titograđanina. Nema to veze sa nostalgijom, niti sa nekakvim patetičnim kazivanjem. To samo tako stvari stoje, a svi oni iz Titograda mogu tek da potvrde. Ova adresa se, vjerovatno iz bunta koji ne prihvata neka umiranja, nikada neće promijeniti. Pravac, Kino kultura.
Adresa jedne od tranzicionih banaka pomjerila je jednu od čuvenijih adresa - “kod stare vatrogasne”. Ali, to je ta Ulica bratstva i jedinstva. Plus, zgrada “Ei Niš”. Tek se od te adrese ni dan danas ne odustaje.
Ili one u komšiluku, zgrada Pištolja, preko puta zgrada “Ateksa”, onda Pejton. A zgrada iznad Velike pijace je samo zgrada “Galenike” i nijedna druga. Ili sve te zgrade sa tim imenima poput Limuna, Narandže, Napolitanke, Pidžame. U povratku ka centru, čak i danas neko prođe pored “Metalke”.
U pravcu Zabjela, vjerovatno ima onih koji pobrkaju pa im izleti “znam čovjeka, živi u Petra Matovića”. I sasvim je moguće da taj čovjek o kome se priča zaista još živi u ulici sa tim imenom, koja je samo kasnije preimenovana. I ne odustaje.
Sljedeći titogradski orjentir, bar na Zabjelu, su Tarine garaže. Spominjanje naziva ulica u tom naselju, dovodi do otkrića totalnog nepoznavanja novonastalog gradiva. Tanka priča, to sa tim nazivima ulica.
“Kolektivne zgrade” na Zabjelu više nema. Samo orjentir. Zna se đe je to. Možete da rušite koliko hoćete. Jer, neke stvari su, ukratko, nesrušive.
”The Untouchables”: Promjene su posebno obilježile dio grada Preko Morače. Nekada, vrlo dobro se znalo da je jedan od elementarnih orjentira “kod Jugotona preko Morače”. Ili “zgrada Vračara preko Morače”. Kako ko pamti. Tek poslije je uvedeno ono kod “Granda”. U svakom slučaju, taj Grand” niko više ne pominje. Ali se za “Vračar” preko Morače (uz onaj preko puta Sahat kule), dobro zna. Baš kao i za “Sonjinu zgradu”. Zapravo zgradu u Ulici Ivana Vujoševića, đe se nalazi burekdžinica-poslastičarna pod imenom “Sonja”. U nastavku, biće da je kod “Duklje”. Jer, neka preimenovanja ne idu baš nikako. A onda povratak na drugu stranu, čisto da se ne zaboravi “zgrada Lordova”. Ili onaj ćošak kod “Omniauta”. Ovaj sadašnji, zaista, nije bio u Titogradu.
I tako sve do Čičkovog polja. Zapravo, Bloka pet. Ili ima mjesta da u to stane i Blok šest?
Svejedno, ove mrvice podsjećanja završavaju baš tamo negdje na adresi sa početka teksta, jedne neprimjerene inicijative o preimenovanju, uz dio Tološke šumice, blizina hrvatske ambasade, Ulice Vlada Ćetkovića.
Neke stvari, zaista, valja ostaviti na miru. A neke su samo nepromjenljive. I nedodirljive.
Titograd je preimenovan u Podgoricu na referendumu od 2. aprila 1992. godine.
Pa šta…
Željko VUKMIROVIĆ
