Përveç kësaj, ecuria e përfshirjes sociale të fëmijëve RAE në vendet e Bashkimit Evropian nuk është e kënaqshme, ndërsa politikat e caktuara të BE-së, si depërtimi i dhunshëm i disa familjeve rome në vendet e tyre të origjinës, kanë efekt të kundërt në përshtatjen e këtyre fëmijëve në sistemet e reja arsimore.
Progresi në kapitujt e bisedimeve kontribuoi në miratimin e politikave reformuese në fushën e arsimimit të komunitetit RAE malazias. Meqenëseështë në pyetje arsimimi, logjike do te ishte qe pjesën me te madhe ta ketë kapitulli 26 - Arsimimi dhe kultura, megjithatë, meproblemet në fushën e arsimimit të fëmijëve të komunitetit RAE, më se shumti merret kapitulli 23 dheatë me anë të segmentit i cili është zakonisht shpesh i harruar dhe ne media me pak i përmendur: të drejtat themelore.Legjislacioni i BE-së i përfshinë të gjitha të drejtat themelore të mbrojtura nga Karta e Bashkimit Evropian për të Drejtat e Njeriut, e cila është një pjesë integrale e Traktatit të Lisbonës.Kur është në pyetje edukimi i popullsisë së margjinalizuar siç janë fëmijët e komunitetit RAE, të drejtat themelore që duhet të mbrohen kanë të bëjnë me luftën kundër diskriminimit, mbrojtjes së pakicave kombëtare dhe të drejtat e fëmijës.
Këto fusha janë të mbuluara në traktatet ndërkombëtare për të cilat Mali i Zi është palë kontraktuese, të tilla si Konventa për të Drejtat e Fëmijës, Konventa për Eliminimin e të Gjitha Formave të Diskriminimit Racor, Pakti Ndërkombëtare për të Drejtat Ekonomike, Sociale dhe Kulturore; Konventa Kundër Diskriminimit në Arsim, Konventa Evropiane për të Drejtat e Njeriut dhe Konventa Kornizë për Mbrojtjen e Pakicave Kombëtare.
Të gjitha vendet që aspirojnë për anëtarësim në BE duhet të jenë nënshkruese të këtyre konventave dhe ligjet e tyre nuk duhet të bien në kundërshtim me pikat e këtyre dokumenteve. Ndër të tjera, supremacinë e traktateve ndërkombëtare mbi të drejtën e brendshme e përcakton Kushtetuta e Malit të Zi në nenin 9. Përveç kapitujve 23 dhe 26, arsimimin e komunitetit RAE dhe fëmijëvete tjerë, drejtpërdrejtë e prekin dhe Kapitulli 18 - Statistikat, 19 - Politika sociale dhe punësimi dhe 24 - Drejtësia, liria dhe siguria.
Prandaj, mund të themi se rruga drejtë BE-së ka lehtësuar miratimin e normave ligjore, zbatimiiqëndrueshëm i te cilave do të siguronte barazinë e fëmijëve RAE me bashkëmoshatarët e tjerë, kur është në pyetje arsimimi parashkollore dhe fillor. Përveç ligjeve kornizë që rregullojnë këtë fushë, siç është Ligji për arsimin dhe edukimin e përgjithshëm, Ligji për arsim dhe edukim fillor, Ligji për ndalimin e diskriminimit, Ligji për mbrojtësin e të drejtave dhe lirive të njeriut, Ligji për të Drejtat dhe Liritë e Pakicave, Ligji për arsim dhe edukim të fëmijëve me nevoja të veçanta arsimore dhe Ligji për Familjen (me ndryshimet e fundit dhe amendamentet), tre dokumente strategjike momentalisht trajtojnë nga afër vendosjen dhe përmbushjen e qëllimeve për përmirësimin e pozitës së fëmijëve RAE në sistemin arsimor të Malit të Zi: Plani Nacional i veprimit për fëmijët 2013-2017, Strategjia për përmirësimin e pozitës se romëve, egjiptianëve 2012-2016 dhe Strategjia për përfshirjen sociale të romëve dhe egjiptianëve në Mal të Zi 2016-2020 si dhe pjesë të Planit të Veprimit për kapitullin 23, i cili në mënyrë periodike plotësohet.
Analiza e situatës së arsimit gjithëpërfshirës në Mal të Zi tregon përparim të qartë cilësor. Kur vjen puna për edukimin parashkollorë në vitin 2012, 13,87% të fëmijëve RAE në Mal të Zi janë regjistruar në arsimin parashkollor, në krahasim me 26.65% të fëmijëve në nivel shtetëror. Në fillim të vitit shkollor 2015/2016, kjo përqindje është rritur në 21.5%, me vetëm 2.2% të abstenimit (e ashtuquajtur drop-out). Sa i përket arsimit fillor, numri i fëmijëve të komunitetit RAE të përfshirë në sistemin arsimor është shumë më i madh dhe ka shënuar rritje të vazhdueshme që nga viti 2001-2011, nga 536 në 1582. Megjithatë, në periudhën 2014-2016, ky numër ka rënë në 1438, që shpjegohet me migrimin aktual. Megjithatë, ky numër përfaqëson 76% të numrit të përgjithshëm të fëmijëve RAE, shoqëruar për fat të keq nga norma e abstenimit prej 11%. Është shumë i rëndësishëm edhe reduktimi i ndarjes në shkollat fillore, që po zbatohet duke hequrgradualisht paralelet qëpërfshijnëvetëm fëmijët e komunitetit RAE (momentalisht janë 2, planifikohet te hiqen edhe ato në vitin e ardhshëm shkollor). Një nga përparimet domethënëse drejt përfshirjes më të mirë tëkomunitetit RAE në sistemin arsimor është hapi drejt sistematizimittë gjuhës rome dhe publikimi i fjalorit në gjuhën malazeze-rome dhe rome-malazeze, gjëqë e bën më të lehtë për fëmijët kapërcimin e barrieravegjuhësore ku ato ekzistojnë
Të gjitha dokumentet strategjike janë në përputhje jo vetëm me standardet ligjore evropiane, por edhe me dokumentet strategjike të Komisionit Evropian, kryesisht me Kornizën e BE-së për Strategjitë Kombëtare për Integrimin e Romëve, e cila është planifikuar të zbatohet deri në vitin 2020. Në këtë strategji vëmendje e madhe i ështëdhënëpërfshirjes në sistemin arsimor e cila reflektohet në përpjekjet e Malit të Zi për të definuar më mirë masat dhe politikat e veta në këtë fushë. Integrimi në BE i Malit të Zi ka lehtësuar rrjedhjen e ndihmës financiare për zbatimin e projekteve, direkt përmes fondeve të ERDF dhe IPA, edhe pse shumica e projekteve janë të financuara nga organizata tashmë jashtë BE-së, të tilla si REF, UNDP, UNHCR dhe HELP. Megjithatë, në raportimin e zbatimit të strategjive kombëtare për integrimin e romëve nga vendet që tashmë janë anëtare të BE-së, njihen problemedhe sfida të shumta. Raporti i Komisionit Evropian për vitin 2015, rezulton se në shtetet anëtare, ndarja e fëmijëve RAE në sistemin arsimor është e pranishme nëmënyrëdomethënëse, madje edhe më shumë se në Mal të Zi (Sllovaki 58%, Hungari 45%, Greqi 35%, Francë 33%). Sipas anketave, në shumë vende të BE-së, pjesa më e madhe e popullsisë ka një mendim shumë të pafavorshme për romët si popull (Italia 85%, Franca 66%, Greqia 53%, Britania e Madhe 50%). Vihet re dhe shpesh detyrimi i fëmijëve REA te regjistrohen ne programet parashkollore dhe fillore qe u janë dedikuar fëmijëve që kanë të meta në zhvillim apo kanë të meta intelektuale.
Një nga ndikimet më negative i integrimit në BE, për përfshirjen e fëmijëve RAE në sistemin e arsimit, është detyrimi për nënshkrimin e marrëveshjeve të riatdhesimit. Sipas kësaj marrëveshjeje Mali i Zi është i detyruar për të luftuar migrimin e pakontrolluar nëpërmjet dëbimit dhe ekstradimit të emigrantëve të paligjshëm në vendet e origjinës së tyre, si dhe të pranojë përsëri persona nga Mali i Zi te cilët kanë emigruar ilegalisht në vendet e BE-së. Në mesin e këtyre emigrantëve është një përqindje e papërfillshme e familjeve rome, fëmijët e të cilëve vuajnë më shumë në këtë proces, për shkak të vështirësive në përdorimin e një gjuhe dhe sistemi të ri. Këshilli iRomëve vë në dukje se ende nuk ka të dhëna të sakta për numrin e emigrantëve të cilët tashmë kanë ardhur në Mal të Zi, sepse shumë prej tyre vullnetarisht kanë ndërprerë qëndrimin e përkohshëm dhe braktisin vetë vendet e BE-së ku kishin banuar për dekada të tëra, për të shmangur komplikime të tilla si burgun e emigracionit. Sipas gjetjeve të Këshillit të Romëve, numri i familjeve të komunitetit RAE të cilët në 6 vitet e fundit janë deportuar nga vendet e BE-së,sillet nga 200-250 vetëm në Podgoricë, kryesisht nga Gjermania. Gjithashtu, kriza ekonomike dhe rënia e besimit në BE ka çuar në zgjerimin ekstrem dhe lëvizjet ksenofobe armiqësore për popullatën e komunitetit RAE, e cila reflektohet shpesh në vetë fëmijët. Erozioni i vetëbesimit dhe ndjenjësse sigurisë në mesin e fëmijëve të tillë të margjinalizuar ndikon dëmshëm nëcilësinë e arsimimit dhe përvojën e shkollimit të fëmijës.
Sigurisht, pranimi i Malit të Zi në Bashkimin Evropian ka sjellë më shumë dobi ndaj komunitetit RAE dhe anëtarëve te saj më të rinj. Rritja e standardeve të jetesës, demokratizimi i shoqërisë, sundimi i ligjit, rritja e ndërgjegjësimit në lidhje me tolerancën dhe pranimin e diversitetit, detyrimi për respektimin e rregullave të koduara ndërkombëtare dhe rritjes së mundësive të financimit, këmbimi i mendimeve dhe komunikimit te cilin procesi i integrimit evropian e përfshinë, tashmë kanë përmirësuar ose janë potencial i fortë për të përmirësuar ndjeshëm gjendjen e romëve dhe egjiptianëve në Mal të Zi. Pavarësisht nga kjo, hapësira për përparim është e madhe dhe në këtë rrugë ka sfida dhe pengesa me të cilat përballen edhe vet shtetet anëtare të BE-së. madje në segmente te caktuara me më pak sukses se Mali i Zi.
Foto: Tanjug/AP
