Piše: Miroslav ĆOSOVIĆ
Ovu bajku o Crnogorcima kao takozvanom "pokosovskom zbijegu" izmislio je Sima Milutinović Sarajlija koji je u Crnu Goru došao nepozvan u jesen 1827. i zbog nedostatka stručnog kadra u Crnoj Gori nametnuo se Petru I - i kao sekretar, i kao učitelj mladom Radu Tomovu. Jedina svrha dolaska u Crnu Goru Simi Sarajliji je bila - širenje srbstva - novoformirane (veliko)srpske političke ideologije.
Najveći uticaj na Njegoša imao je Sarajlija: Prije Sarajlijinog dolaska u Crnu Goru, niko nije ni pomenuo da su Crnogorci potomci poraženih Srba sa Kosova i o tome sam uz obilje dokumenata objavio tekst 8. decembra 2015. Sima Sarajlija je i prije dolaska u C. Goru, još 1826. godine u svom spjevu "Serbianka" pjevao: "Crna Goro naš Olimpe pravi, / Crna Goro, ubježište Srba!... / I malo vas, al' možete mnogo... / Crnogorci! Otci Serbov pravi..."
Prema tome, autor bajke koja kaže da su preci Crnogoraca dobjegli na ovu teritoriju poslije bitke na Kosovu 1389. je - Sima Milutinović Sarajlija. Ovu bajku Sarajlija je prenio svom učeniku Radu Tomovu, kasnijem Petru II Petroviću Njegošu. Niko na Njegoša nije izvršio toliki uticaj, ni približno, kao Sima Milutinović Sarajlija. Istoričar književnosti Miodrag Popović za Sarajliju kaže da je bio Njegoševo "duhovno oko", piše:
"Kao pesnički učitelj Milutinović je bio mladom Njegošu duhovno oko kojim je ovaj sagledao daljine prostranije od onih koje su se videle sa Lovćena." (Miodrag Popović,Bonik Cetinjski, Oktoih, Podgorica, 1996, str 6)
Preci Crnogoraca nijesu učestvovali u bitki na Kosovu 1389. i to je nepodijeljeno mišljenje najboljih srpskih medievista, o tome možete pročitati tekst: "Bajke o crnogorskom učešću" (Portal Analitika, 26. jun 2013)
Preci Crnogoraca predvođeni Stefanicom Crnojevićem su u nekoliko bitaka sredinom 15. vijeka porazili vojske srpskog despota Đurđa Brankovića i tako su Crnojevići zavladali Zetom. Provjerite u tekstu "Zećani prije 563 godine porazili vojsku srpskog despota Đurđa Brankovića" (Portal Analitika, 14. septembar 2015)
Crnojevići i Crnogorci Lazara nijesu poštovali kao sveca: U bitki na Kosovu 28. juna 1389. hrišćansku koaliciju je predvodio knez Lazar Hrebeljanović i u njoj izgubio život. Na turskoj strani poginuo je sultan Murat i njegov sin Jakub, ali bitku je za Turke ipak uspješno priveo kraju - drugi Muratov sin, Bajazit.
Brzo poslije bitke Srpska crkva je Lazara proglasila za svetitelja, a za sami kler Srpske crkve on je danas jedan od nekoliko najpoštovanijih svetaca.
Međutim, naši preci na čelu sa Crnojevićima Lazara Hrebeljanovića nijesu priznavali za svetitelja. To nam dokazuje crkveni kalendar Đurđa Crnojevića za 1494. godinu. Kalendar je objavio Boško Mijanović u knjizi "Pashalni ciklus Đurđa Crnojevića" (Matica Crnogorska, Cetinje, 1994). U kalendaru za jun mjesec nema sv. Lazara.
Svještenici SPC i razni publicisti okupljeni oko SPC, često ushićeno govore kako su Crnojevići i Crnogorci slavili Svetog Savu. Međutim, kad predstavnici SPC kažu da su Crnojevići proslavljali sv. Savu - ne kažu da im je Sava bio jedan od običnih svetaca, samo jedan među stotinama svetaca u godini. Da prema sv. Savi Crnojevići nijesu imali nikakvo posebno poštovanje, takođe nam pokazuje crkveni kalendar Crnojevića za 1494. godinu. Sava se po starom kalendaru obilježavao 14. januara i obilježen je crnim slovima (prvo slovo crvenim), dok je npr. Veliki Antonije obilježen crvenim slovima i to ponosno na svom sajtu reklamira i mitropolija gospodina Amfilohija Radovića, možete pogledati na linku. Vidimo, Crnojevićima i Crnogorcima Veliki Antonije je bio važniji od sv. Save. Za Velikog Antonija danas u Crnoj Gori zna samo grupica teologa, a za Savu, šćeli ne šćeli, svi moramo da znamo, toliko nam ga SPC agresivno nameće.
U istom kalendaru Crnojevića za 1494. crvenim slovima je označen Nemanja, osnivač dinastije Nemanjića, ali u kalendaru takođe nema još nekih velikih svetaca Srpske crkve, npr nema Stefana Prvovenčanog i Milutina Nemanjića. Nepoštovanje velikih svetitelja Srpske crkve kao što su bili kralj Stefan Prvovenčani, kralj Milutin, knez Lazar, jasno nam kazuje da Crnojevići nijesu sebe smatrali nastavljačima Srpske crkve. Da su Crnojevići svoju crkvu smatrali za nasljednicu Srpske crkve, sve bi srpske svetitelje obilježavali, a Savu crvenim slovima.
Vidovdan, umjetni "narodni" praznik: Moramo znati, za Kosovsku bitku, priču o junačkoj smrti kneza Lazara, priču o izdaji Vuka Brankovića... Crnogorci su znali sigurno od početka 18. vijeka ili i ranije, jer je tu storiju u svojoj knjizi "Kraljevstvo Slovena" zapisao dubrovački pisac Mavro Orbini početkom 17. vijeka, a Crnogorcima su je prenosila svještena lica. No, sami Vidovdan - datum 28. jun (15. jun po starom kalendaru), počeo je da se proslavlja tek krajem 19. vijeka. Slovenački etnolog i antropolog Božidar Jezernik piše: 
"Srpski crkveni i nacionalni praznik Vidovdan kreacija je novijeg datuma. Kao crkveni praznik prihvaćen je u kalendaru 1892. godine. Tek u Šematizmu 1864, umesto proroka Amosa i kneza Lazara, dana 15. juna prvi put je zabeležen kao Vidovdan. Iako je šezdesetih godina devetnaestog veka središte revolucionarnog srpstva bilo u Novom Sadu, u Omladinskom kalendaru koji je promovisao Ujedinje omladine srpske, godine 1868. na dan 15. juna zapisano je: "car Lazar, patrijarh Jefrem II, Jona mitr. Moskv. Amos pr. Vit muč". "Vid. d." Vidovdan je još u vreme Omladine postao simbol oružanog otpora protiv Turaka, ali uprkos tome srpski su kalendari ime tog praznika u drugoj polovini devetnaestog veka pisali crnim a ne crvenim slovima, što znači da Vidovdan još nije bio ni nacionalni ni crkveni praznik. Postao je to tek posle proslave 500. godišnjice Kosovske bitke 1889. (Popović, 2007: 157-58, Zirojević, 2002: 251). Pa ipak je još početkom dvadesetog veka bilo kolebanja da li Vidovdan treba proglasiti zvaničnim nacionalnim i crkvenim praznikom. Crvenim slovima označen je tek u Prosvetnom kalendaru za 1914. godinu, štampanom 1913. posle pobedonosne bitke kod Kumanova. Iste godine Vidovdan je prihvaćen u kalendaru Kraljevine Srbije kao jedan od devet praznika koji se zvanično proslavljaju svake godine. . . Vidovdan se, dakle, porodio tek u umetničkoj poeziji devetnaestog veka. Oduševljeni istorijskom i umetničkom prošlošću, opčinjeni junacima natprirodnih sposobnosti, vilama, demonima, romantičarski pesnici su, poput nekadašnjih narodnih pesnika povezali mit i istoriju. Kosovski mit je dobio na značaju i izvan poezije. Prihvatili su ga političari, naučnici, učitelji, umetnici, sveštenici, trgovci, a naročito studenti i đaci. S vremenom postao je sastavni deo njihove nacionalne ideologije (Popović, 2007: 164). Tako se u dvadesetom veku razvio vidovdanski kult koji, prema Miodragu Popoviću, predstavlja završetak nacionalno-političkog procesa, čiji početak seže u vreme romantizma. U devetnaestom veku, romantičarski pesnici i ideolozi srpske nacije prihvatili su kosovski mit i dodelili mu izuzetno mesto u duhovnom životu srpskog naroda, postao je "sama srž nacionalnog mita" povezanog novom krilaticom - "Za krst časni i slobodu zlatnu" (Popović, 2007: 160)." (Božidar Jezernik, "Vidovdan - sporan nacionalni praznik", knjiga "O identitetu", zbornik radova sa naučnog skupa održanog u Podgorici 11. i 12. aprila 2013, CANU, Podgorica, 2015, str 193 i 194)
Mnogo puta sam pisao da je sadašnja srpska nacija običan devetnaestovjekovni konstrukt elite pravoslavaca iz Beograda, Novog Sada i sa Cetinja. Današnji Srbi su mješavina više naroda i etničkih grupa, preci 90% današnjih Srba do prije 200-300 godina nijesu nosili srpsko narodno ime. Vuk Karadžić, otac Novosrba, živio je u Beču od 1813. do 1864. godine i samo je oponašao ono što su druge nacionalne elite (njemačka, talijanska...) radile u to vrijeme. U Evropi su se u 19. vijeku pravile savremene nacije; narodi i etničke grupe slične istorije, jezika i kulture su se ujedinjavali. Da bi te savremene nacije bolje, jače i čvršće spojili - elite Njemaca, Talijana, Srba, Hrvata, Čeha... počele su da pletu istoriju, zapravo uglavnom - mitove, koji su "dokazivali" zajedničko porijeklo, istoriju, kulturu tih budućih nacija.
U tekstu "Kako je kult Svetog Save importovan u Crnu Goru 1856. godine"pokazao sam da slavljenje sv. Save nije poteklo iz naroda, pravoslavni narod još polovinom 19. vijeka o sv. Savi nije znao ništa - ni u Srbiji, a u Crnoj Gori još i manje.
Isto tako - i Vidovdan je nenarodni praznik, kako je pokazao Jezernik. Vidovdan je narodu nametnut od pjesnika, pisaca, političara... Za razliku od nenarodnih kultova sv. Save i Vidovdana kult Ivana Crnojevića kod Crnogoraca bio je narodni kult, nije ga ispromovisala bilo kakva elita, već je Ivan Crnojević vjekovima živio u kolektivnoj svijesti crnogorskog naroda.
Kao što smo viđeli, svega stotinak godina poslije Kosovskog boja 1389. godine, Lazar Hrebeljanović, centralna ličnost Kosovskog mita i jedan od stubova srpskog nacionalizma, našim precima Zećanima (mi smo srednjovjekovni Zećani) - nije značio ništa.
