Sada već daleke 1974. godine, donijeta je odluka o podizanju Spomen doma u Nikšiću, kasnije nazvanog Dom revolucije, u čast učesnika i palih u Narodnoosloboličakoj borbi 1941-1945. Prema idejnom rješenju koje je sačinio poznati slovenački arhitekta Marko Mušič, površina Doma trebalo je da iznosi cca. 10,000m2. Međutim, u toku realizacije projekta značajno se odstupilo od prvobitne zamisli njegovog autora, pa je Dom vremenom narastao na današnjih 22,000m2. Socioekonomska i politička kriza koja će, u konačnom, dovesti do raspada bivše Jugoslavije, za posljedicu je imala postepeno usporavanje, i krajem osamdesetih godina prošlog vijeka potpuno zaustavljanje izgradnje Doma revolucije, u koji je, do tog trenutka, uloženo preko 40 miliona njemačkih maraka. U kasnijem periodu njegovo nedovršeno zdanje postaće simbol kolapsa jednog društvenog sistema. Zamišljen kao “plavi dijamant” (M. Mušič), nikšićki dom vremenom je dobio i epitet “plave grobnice”, zbog 16 ljudi koji su u njemu tragično izgubili život.
Nova šansa: Nakon gotovo tri decenije od obustavljanja radova, priča o izgradnji Doma revolucije konačno je pomjerena s mrtve tačke. O tome najbolje svjedoči izložba devet radova pristiglih na Konkurs za idejno rješenje adaptacije i rekonstrukcije tog objekta, koja je nedavno održana u Nikšiću. Matija Vuković, član biroa HHF arhitekti (Bazel, Švajcarska), koji je kao dio međunarodnog konzorcijuma dobio prvu nagradu na pomenutom konkursu, kazao je za Portal Analitika da je Dom revolucije dobio šansu da konačno bude dovršen i stavljen na raspolaganje stanovnicima Nikšića.
“Na konkursu raspisanom od strane Ministarstva odrzivog razvoja i turizma, novembra 2015. godine, konzorcijum predvođen biroima Sadar+Vuga iz Ljubljane i HHF arhitekti iz Bazela, a u saradnji sa lokalnim konsultantom, preduzećem Arhicon i njemackom konzervatorkom dr. Luise Rellensmann, osvojio je prvu nagradu s projektom pod nazivom “Dom postaje natkriveni javni prostor siguran za korišćenje”. Ovo je, ujedno, bio jedan od prvih arhitektonskih konkursa u Crnoj Gori, u kom je cijeli postupak praćen tenderskom procedurom, što bi trebalo da garantuje realizaciju nagrađenog rada. Na ovaj način se, stvaraju uslovi da arhitekte u još vecoj mjeri utiču na izgled nasih gradova”, rekao je Vuković.
On ističe da ovaj pristup takođe govori o ozbiljnoj namjeri države da se konačno riješi pitanje Doma revolucije. Tender će, kako ističe, biti uskoro završen, a nakon toga će biti nastavljena izrada projekta.
"Naš projekat predviđa završetak Doma revolucije u fizičkom smislu, odnosno natkrivanje i zaštitu od daljeg propadanja i garantuje bezbjednost budućih korisnika. Za početak, u okviru deset odsto od ukupne površine, renovirano zdanje ponudiće sadržaje koji odgovaraju trenutnim potrebama stanovnika Nikšića, poput prostora za rekreaciju i edukaciju, kafe-baraova i drugih komercijalnih sadržaja, kao i poslovnih prostora pogodnih za izdavanje NVO sektoru, mladim preduzetnicima i umjetnicima. Ova intervencija će, sigurni smo, privući mnoge potencijalne korisnike, ali i nove klijente i ljude sa dobrim idejama koji će dodatno valorizovati prostor Doma", rekao je Vuković.
Transformacija: U pogledu šireg konteksta, a polazeci od lokacije Doma, Vuković navodi da pobjedničko rjesenje transformiše ovo zdanje u savremenu kapiju grada Nikšića, stvaranjem urbanog čvorišta na presjeku dvije zone – zone centralnog javnog gradskog prostora, u kojoj preovladava pješački saobraćaj i zone poslijeratnog stanovanja, sa automobilom kao primarnim sredstvom transporta.
“Realizacijom našeg projekta nastaje pulsirajući javni prostor siguran za korišćenje. Na taj način se objekatu potpunosti aktivira i tone u smislu konvencionalne zgrade, već kao natkriveni javni proctor, koji s okolnim platoom čini jedinstven i fluidan gradski pejzaž. On, istovremeno, svojim budućim korisnicima nudi nove sadržaje i programe koji nedostaju gradu, i predstavlja veliki razvojni potencijal koji će neminovno transformisati karakter objekta. Takođe, našim projektom obezbijeđen je kontinuitet zelenog pojasa koji se pruža od bolnice do Filozofskog fakulteta, pa Nikšićani tako dobijaju pravi gradski park na platou oko Doma revolucije. Smatrali smo da suštinu adaptacije i rekonstrukcije ne treba tražiti u nastojanju za reinkarnacijom onoga sto je originalno trebalo da bude funkcija Doma revolucije, već redefinisanju Doma kao savremenog gradskog pejzaža i urbanog čvorišta”, objašnjava Vuković.
On naglašava da je osnovno pitanje prilikom koncepta adaptacije objekta bilo: kako bi zgrada mogla da služi gradu i građanima?
“Našim projektom težimo nadomjestiti sve onošto je potrebno građanima i posjetiocima Nikšića, a što smo tokom analize identifikovali kao infrastrukturne i funkcionalne nedostatke objekta i grada. S tom idejom, serijom otvora kroz objekat i uvođenjem promenada u dva pravca (između Skadarske i Njegoševe ulice, odnosno ulice Radoja Dakića i Bulevara Nika Miljanića), stvorili smo mogućnost transformacije do tog trenutka ograđene i nepristupačne structure, koja je imala karakter svojevrsnog monolita veličine gradskog bloka, i na taj način ga u potpunosti reintegrisali u gradsko tkivo. Predloženi servisni (infrastrukturni) sadržaji, koji obuhvataju parking garažu sa 240 mjesta, benzinsku stanicu i transportnu platformu sa različitim vidovima saobraćaja, koja čini integralni dio novonastalog park/trga, sasvim sigurno će udahnuti novi život ruiniranom zdanju, ali i platou koji ga okružuje”, smatra naš sagovornik.
Bezbjednost korisnika kao jedan od prioriteta: Prilikom adaptacije samog objekta, kako navodi, primijenjena je tzv.strategija10/20/70, kojom su definisali tri tipa prostora.
“Sedamdeset odsto intervencije se odnosi na najveći problem – bezbjednost korišćenja Doma. Za početak, sedamdeset odsto prostora bi bilo osigurano minimalnim intervencijama, odnosno sačuvano u gotovo izvornom obliku i kao takvo omogućilo budućim korisnicima jedno autentično iskustvo. Neki od ovih prostora bi bili stalno dostupni, neki samo u posebnim prilikama, dok bi pojedini, poput najvećeg dijela podzemnih etaža, ostali nedostupni iz razloga bezbjednosti. Dvadeset odsto intervencije čine komunikacije – promenade i prostori koji zajedno kreiraju adaptirani pejzaž Doma revolucije. Njihova funkcija bi se mijenjala u zavisnosti od trenutnih potreba korisnika prostora, pa bi se tako mogle koristiti za predstave, izložbe, performanse i slične aktivnosti. Ove komunikacije predstavljaće vezu s platoom i parkom i sredstvo integracije unutrašnjosti i spoljašnjosti u jedinstvenu cjelinu”, kazao je Vuković.
On ističe da oko deset odsto intervencije predstavljaju plugin-ovi, odnosno prostori sa definisanom namjenom koji bi svojim arhitektonskim izrazom i materijalizacijom predstavljali nezavisne cjeline unutar prostora Doma, a koji su klimatski kontrolisani. Na ovaj način se izbjegavaju troškovi klimatizacije prostora koji nijesu u stalnoj upotrebi. To je ujedno bio i odgovor na jedan od najvećih nedostataka i prijetnji po održivost ovog objekta - njegovu razuđenost i velike zapremine prostora kojima raspolaže.
“Naš projekat predstavlja tzv. princip minimalne intervencije kao aktivatora prostora. U najkraćem: na jedan pragmatičan način, imajući u vidu sigurnost korisnika i ekonomičnost i fleksibilnost rješenja, uspjeli smo da natkrijemo objekat i zaštitimo ga od daljeg propadanja, zatim iskoristimo sve prednosti i kvalitete postojeće strukture, a da pritom izbjegnemo njeno rušenje, ili je, pak, modifikujemo vodeći računa o tome da sačuvamo njenu istorijsku vrijednost. Uz sve pomenuto, racionalnan pristup, koji nudi mogućnost faznog izvođenja projekta je, po mišljenju žirija, naš tim dodatno preporučio za prvu nagradu”, dodaje on.
Renomirane firme: Prema riječim Vukovića, Sadar+Vuga i HHF arhitekti su jedni od najuspješnijih, višestruko nagrađivanih i svjetski poznatih arhitektonskih biroa.
“HHF arhitekti su osnovani 2003. godine, od strane Simona Hartmanna, Tila Herlacha i Simona Frommenwilera, koji su takođe veoma prisutni i u akademskom svijetu, pa su kao predavači i gostujuci profesori bili angazovani na više evropskih i svjetskih univerziteta ,poput Insbruka, Friburga, meksičkog UIA, bostonskog MIT i mnogih drugih. Njihov opus broji više od 120 projekata raznih profila - od projekata individualnih objekata, do velikih urbanističkih planova, poput masterplana za čuvenu La Defans oblast u Parizu. Neki od ovih projekata su realizovani čak na četiri kontinenta, odnosno u zemljama poput Kine, Meksika, SAD, Francuske, Njemačke i Švajcarske", kazao je naš sagovornik.
Vuković navodi da je projekat adaptacije i rekonstrukcije Doma revolucije treći projekat na kom će HHF i Sadar+Vuga sarađivati.
Sadar+Vuga ove godine obijeležava svoju dvadesetu godišnjicu kao, kako Vuković ističe, po mnogima najbolji slovenački arhitekturni studio.
“Njegovi osnivaci Bostjan Vuga i Jurij Sadar u svojim biografijama takođe bilježe akademski angažman na prestiznim univerzitetima u Barseloni, Roterdamu, Njemačkoj i Sloveniji, kao i mentorski rad na raznim internacionalnim arhitektonskim radionicama. Vuga predsjedava nadzornim odborom Muzeja arhitekture i dizajna u Ljubljani. Iako s sjedištem u Ljubljani, Sadar+Vuga predstavlja svojevrsnu evropsku praksu: u prilog tome ide njihov bogat opus, uključujući nekoliko njihovih najpoznatnijih radova – Privredna komora, Nacionalna galerija i Sportski park Stožice u Ljubljani, kao i novi projekat fakulteta u univerzitetskom kampusu u Gentu”, navodi Vuković.
Budući da Dom Revolucije arhitekte Mušića, zbog svoje nedovršenosti i ekspresivne arhitektoneske forme izaziva konstantno divljenje, kao i fascinaciju do nivoa fetišizacije u međunarodnoj arhitektonskoj zajednici, možemo reći da on predstavlja jedan od temelja arhitektonskog identiteta Crne Gore.
“Iz tog razloga, rad na projektu adaptacije i rekonstrukcije Doma revolucije za naš tim u prvom redu predstavlja veliku čast i profesionalni izazov. O tome najbolje svjedoči stepen senzibiliteta u našem pristupu i nastojanje da objekat sačuvamo u najvećoj mogućoj mjeri, a da građani Nikšića, pri tom, dobiju moderno, svjetski poznato zdanje koje ce sa ponosom isticati i u čijoj gradnji su i sami učestvovali”, poručuje Vuković.
Balša KNEŽEVIĆ
