Antička Doclea podignuta je na prostranom ravnom platou nepravilnog oblika i sa tri strane je omeđena koritima rijeka Zete, Morače i Širalije. Razlog podizanja grada na ovom mjestu bio je prvenstveno strategijski, jer je bio nepristupačan, zaštićen rijekama sa tri strane i okomitim liticama.
Grad je bio utvrđen moćnim bedemima, kulama i bastionima koji su se pružali duž platoa na kojem se grad nalazio. Najmoćniji bedemi i kule nalazili su se na strani koja je bila prirodno nezaštićena i koja je osim bedema imala i odbrambeni rov.
Možemo reći da je imala odbrambeni rov dok se nisu pojavili savremeni devastatori, koji su postavljajući savremenu infrastrukturu, prenebregavajući istorijsku važnost lokaliteta, nasuli asfalt preko njega.
Dokleja je najznačajniji antički lokalitet u Crnoj Gori, najveći urbani centar iz vremena Rima. Dukleja spada u red najbolje očuvanih i najbolje istraženih rimskih arheoloških lokaliteta na teritoriji Crne Gore, o čemu govori veliki broj naučnih radova i rasprava, te samim tim ima ogroman istorijski značaj za Crnu Goru i širi region.
Sačuvani fortifikacioni i materijalni ostaci iz vremena od prvog do šestog vijeka naše ere i pohranjena stratigrafija su od izuzetnog arheološkog značaja.
Lokalitet Dokleja je počeo da se istražuje 1890. godine, za vrijeme knjaza Nikole, a sistematska istraživanja počela su 1955. godine. Za očuvanje ovog arheološkog bisera pored domaće javnosti, veliko interesovanje odavno pokazuje i svjetska arheološka javnost. Neki izvanredni nalazi sa ovog lokaliteta danas se nalaze u mnogim svjetskim i domaćim muzejima.
Ipak, današnja Dokleja, nadomak Podgorice, pored sve brige, izgleda i dalje zapušteno. Ne samo zbog elementarnih nepogoda, zemljotresa, koji su je vjekovima pogađali; kao i “samozvanih istraživača” koji su često odnosili vrijedne nalaze, nego i zbog odnosa savremenih „infrastrukturnih“ devastatora - lokalne i državne vlasti prema ovom značajnom arheološkom nalazištu.
Arheološka istraživanja pod pokroviteljstvom države nijesu rađena u kontinuitetu jer je, kao po pravilu, uvijek nedostajalo novca. Očigledno nije izrađena i osmišljena državna strategija kojom bi se ovaj najvrjedniji arheološki lokalitet stavio pod potrebnu brigu i pažnju. Od iskopavanja do iskopavanja prolazile su decenije…
U međuvremenu, sa Dokleje se samo odnosilo. Kapiteli i drugi arhitektonski ukrasi ugrađivani su u privatne kuće od Rogama do Stare Varoši a kamenje sa dukljanskih hramova korišćeno je čak i za izgradnju nasipa na pruzi Podgorica –Nikšić. Na obodima Dokleje danas je već niklo cijelo novo naselje, koje je već počelo da pritiska lokalitet sa svih strana.
Istini za volju, lokalitet Dokleja je devastiran prije nego što će biti zaštićen i proglašen spomenikom kulture – još tokom 1947. godine, kada je započela izgradnja pruge Nikšić – Podgorica. Tada je 500 metara pruge trasirano preko lokaliteta, i urađen nasip za šine koji je dijelom prekrio ostatke arhitekture. Time je, prema tadašnjoj procjeni Zavoda za zaštitu kulturnih dobara – “pričinjena šteta i gruba povreda ovog lokaliteta”.
No, devastiranje Dokleje nastavljeno je i tokom šezdesetih i sedamdesetih godina prošlog vijeka, pa sve do danas, neplanskom urbanizacijom, prostije rečeno – divljom gradnjom.
Danas se na lokalitetu Dokleja, unutar gradskih bedema, pored antičkih ostataka nalaze i savremeni objekti: elektrificirana pruga sa pružnim prelazom, lokalni asfaltni put, zgrada osnovne škole, dva stambena objekta, montažna kuća za rad i smještaj istraživačkih ekipa, objekatsazidan od kamena koji se koristi za deponovanje arheološkog materijala,manji zidani objekat za potrebe vodovoda koji je instaliran uz nasip željezničke pruge.
Sa sjeverne strane, uz bedeme, se nalaze betonski stubovi za rasvjetu...
Još od 1949. godine traju inicijative objedinjavanja teritorije Dokleje, ali do danas to nije sprovedeno. Naprotiv, 2020. godine reprezentativni dio Dokleje, po kojoj smo svjetski prepoznati, još uvijek nije stavljen pod stručnu i svaku drugu pažnju crnogorskih institucija zaduženih za brigu o crnogorskoj kulturnoj baštini .
Zato se, zbog takve ,,brige”, taj dio arheološkog lokaliteta Dokleja vodi u katastru kao poklonjen MCP SPC, koja se vodi kao vlasnik i korisnik, zamislite - „neplodnog zemljišta“.
Zavod za zaštitu spomenika kulture Crne Gore, odmah poslije osnivanja, donio je rješenje (28. jula 1949. godine) br. 496 kojim se čitav arheološki lokalitet Dokleja stavlja pod zaštitu zakona. Tada je bilo konstatovano da se veliki dio arheološkog lokaliteta Dokleja nalazi u privatnoj svojini i da bi ga trebalo objediniti u jednu cjelinu…
Dakle, još od 1949. godine traju inicijative objedinjavanja, ali kao što vidimo - do danas to nije sprovedeno.
Od šezdesetih godina prošlog vijeka i sve državne službe navode u svom radu potrebu stvaranja i upisivanja zaštićene zone kulturnih dobara. Kao što vidimo to nije ni do danas realizovano.
Samo od sebe se nameće pitanje: Kako je moguće da 2020. reprezentativni dio Dokleje još nije stavljen pod stručnu i svaku drugu pažnju crnogorskih institucija zaduženih za brigu o crnogorskoj kulturnoj baštini?
Tako da danas na početku 21. vijeka opet prisustvujemo scenama asfaltiranja i elektrifikacije zaštićene crnogorske kulturne baštine. Današnjom ubrzanom urbanizacijom prigradskog naselja i nebrigom gradskih i državnih organa ponovno se mijenja pejzaž Dokleje ali ovog puta negirajući njene ostatke i nastavljajući sa tradicijom razgradnje i pustošenja ovog lokaliteta. Očigledno devastacija nekada velikog rimskog grada Doclea nije prekinuta ni u 21. vijeku.
Kako se može pročitati u literaturi idealni uslovi ravne nizije u današnjem naselju Rogami, iznad mjesta gdje se rijeka Zeta pridružuje Morači, bili su većim dijelom razlog da se s početka prvog vijeka n.e. na tom mjestu obrazuje rimski grad Dokleja. Njegovo gradsko područje, i pored toga što je prirodno zaštićeno rijekama koje ga okružuju sa tri strane dubokim i širokim koritima, bilo je utvrđeno jakim bedemima.
Od objave Stikotijeve “Die römische Stadt Doclea in Montenegro” 1913. nije učinjen veliki pomak u sagledavanju vremena izgradnje te građevinskih karakteristika gradskog bedema Dokleje. Dobijeni osnovni fortifikacioni plan je često preuziman iz pomenutog djela bez provjera ili prikupljanja novih podataka. Zidanje odbrambenog sistema predstavlja značajnu etapu u životu Dokleje i spoznaje dobijene ovim radom, iako neznatne, daju smjernice za dalja proučavanja na tom planu. Ili su mogle davati smjernice.
Prvi plan grada objavio je 1882. F. Saski i time udario temelje topografskih prikaza antičke Dokleje. Na planu je ucrtao osnovne gabarite bedema, rov ispred njegovog sjeveroistočnog dijela, tragove bastiona kod ušća potoka Širalije u Zetu, nekoliko urušenih objekata unutar grada.
Znači od prvog objavljenog plana grada postojala su saznanja o odbrambenom rovu ispred sjeveroistočnog dijela Dokleje kao njegovog sastavnog dijela. I postojao je do prije mjesec dana kada su gradske vlasti i državne službe odlučile da više – ne postoji.
Danas na njegovom mjestu možete vidjeti na fotografijama postoji asfaltirani put, koji tu nije postojao, kao i uredno nanizani stubovi za struju.
Kako se može pročitati Stikotijev plan je prerađivan i dopunjavan, i kao takav korišćen. Dijelom je na planimetriji rađeno 2007. kada se radilo na istraživanju reljefa Dokleje iz čega je proizašao plan kombinovan sa satelitskim snimcima.
Nezaobilazno je na ovom mjestu istaći značaj Stikotijevog plana koji je utoliko veći kad se sagleda da su u periodu od njegovog objavljivanja do danas pojedini podaci, uslijed sistematske devastacije Dokleje, zauvjek izgubljeni.
Sjeveroistočni dio grada je sve do Morače bio jedini direkno povezan sa ravnicom i bez prepreka izložen, te je to bio očito povod za zidanje najšireg i najmonumentalnijeg zida gradskog bedema Dokleje. Tu se nalazi pukotina u zidu kroz koju danas prolazi asfaltni put.
Pukotina, zabilježena u vremenu prvih istraživanja Doklejeje na pravom mjestu odakle treba očekivati drugu glavnu konunikaciju u gradu – cardo. U bedemu postoji još manjih otvora. Pored izgradnje stambenih objekata uz ili unutar bedema devastacija je vršena razgradnjom zida koji je korišćen kao majdan. Praksa je izgleda bila da se vade tesanici iz lica zidova te su danas zidna platna ogoljena.
Bedem je mjestimično sačuvan a duboki dupli rov označen kod Stikotija danas je ispreturan, zatrpan, sa sagrađenim kućama, asfaltiranom ulicom i stubovima za struju. Tako da se i sa ovim vrijednim svjedocima milenijumskog izgleda rimske odbrambene arhitekture možemo pozdraviti. Nema ih, pisaće se – nestali početkom 21. vijeka.
Uprkos zakonima, organima zaštite, raznim opštinskim i državnim službama koje su primale platu da se to - ne desi.
Uprkos tome što kako se može pročitati da Crna Gora svaki mjesec izdvaja dvije hiljade plata ljudima koji bi trebalo da se pobrinu da se ovo ne dešava crnogorskoj kulturnoj baštini. Dvije hiljade plata na državnom i lokalnom nivou, stručnjacima koji su uveliko doprinijeli ovom nezahvalnom stanju u kojem se crnogorska kulturna baština danas nalazi.
Tekst je kreiran uz pomoć sredstava za pluralizam medija Ministarstva kulture i medija dodijeljenjih Portalu Analitika za teme po projektu za konkurs
