Savezničko bombardovanje je jedna od omiljenih tema lokalnih revizionista. Jedan u nizu događaja, koji se izvučen iz istorijskog konteksta Drugog svjetskog rata, pokušava tumačiti iz vizure savremenosti.
Čudnom i iskrivljenom percepcijom prošlosti, koja podrazumjeva isključivo crne ili bijele likove, pravi se podjela na žrtve i zločince. Oblikuje se narativ o navodnom prikrivanju istorijske istine, vječitim prijateljima i neprijateljima. Posvećeni ideji da takva istorijska konstrukcija, može biti dobra platforma za savremeno političko djelovanje, zaboravljaju da će ih u tom naumu istorijska istina uvjek pratiti kao sjenka.
Zloupotreba istorije: Skoro da nema godine, kada nas početkom maja, baštinici ravnogorske istorijske istine ne podsjete na stradanje civila širom Crne Gore od savezničkih aviona u Drugom svjetskom ratu. I zaista, u tom činu ne bi bilo ništa sporno, pošto stradanje oko 2.000 civila ne samo da obavezuje cijelo društvo na empatiju, već su takvi događaji uvjek dobra prilika za ozbiljno i kritičko preispitivanje i razumijevanje okolnosti u kojima nedužni građani dođu u poziciju kolateralne štete.
Takav pristup prošlosti, zahtjeva veliku ozbiljnost, posvećenost, složen i multiperspektivan doživljaj prošlosti. Umjesto toga, posljednjih nekoliko godina, savezničko bombardovanje Crne Gore 1943. i 1944. godine, postalo je predmet brutalnog istorijskog revizionizma, selektivnosti i naučne površnosti.
Iako su pokušaji istorijske revizije savezničkog bombardovanja prisutni više od 30 godina, u Crnoj Gori su postali aktuelni neposredno pred ulazak Crne Gore u NATO.
U djelu desničarskog i klerikalnog političkog spektra, tada je afirmisan narativ o “NATO zločincima” koji nas navodno konstantno zlostavljaju i ugrožavaju. Počeli su to da rade tokom 1943. i 1944. godine ubijajući nedužno stanovništvo crnogorskih gradova, a nastavili 55 godina kasnije intervencijom NATO snaga na Saveznu republiku Jugoslaviju. Priča o zločincima koji ubijaju nevino stanovništvo, dobila je na aktuelnosti nakon pokretanja inicijative da se u Podgorici podigne spomenik Josipu Brozu Titu. To je bila idealna šansa da se cijela priča upotpuni i glavnim krivcem, koji je navodno direktno navodio savezničke bombardere na civilne ciljeve širom Crne Gore.
Ključni cilj akcije: Koordinisana medijska i politička akcija ovih struktura imala je jasan cilj. Bilo je neophodno pronaći dovoljno argumenata o tome da se istorija navodno ponavlja, da su zločinci uvjek isti i da dolaze sa istih adresa.
U cjelu priču uklopili su se najznačajniji zvaničnici crnogorske države, koji su navodno kao i Tito, pristali da navode savezničke bombe na civilne ciljeve. Romantičarska i pojednostavljena predstava prošlosti imala je sve elemente istorijske konstrukcije, osim onog najvažnijeg. U cijeloj priči je nedostajala istorijska istina pošto je cijela konstrukcija formirana na poluinformacijama, selektivnom izboru činjenica i potunom izostavljanju šireg istorijskog konteksta u kome se cijele priča odvijala.
Ipak, za razumijevanje modela po kome funkcioniše ova i njoj slične istorijske fantazije, vjerujemo da je neophodno detaljno objasniti njene elemente i način oblikovanja.
Polazna tačka revizionističke interpretacije je teza da je tema savezničkog bombardovanja, navodno bila decenijama skrivana i da je za vrijeme socijalizma, svaki njen pomen bio zabranjen. Cijela konstrukcija se dodatno jača pričom da su pojavili i neki novi dokumenti, po pravilu iz stranih arhiva, kojima se dodatno pojačava osjećaj tajnovitosti i novog saznanja koji nam oni navodno prezentuju.
Naravno, niti novi dokumenti postoje, niti je ova tema bila nepoznata i sakrivena. O savezničkom bombardovanju postoji na desetine knjiga, naučnih članaka i zbornika dokumenata, među kojima su i dokumenti iz stranih arhiva, koji su bilii dostupni i prije 30 godina.
Teze revizionizma: Ključni elementi, revizionističkog narativa o savezničkom bombardovanju Crne Gore oblikovani su kroz nekoliko teza. Njih dominantno u javnom prostoru afirmišu pripadnici desničarsko-klerikalnog političkog spektra. Karakteriše ga izrazito negativan odnos prema saveznicima koji su, kako oni tvrde, bez ikakvog razloga ubijali civilno stanovništvo širom Crne Gore.
Već na sledećem koraku, isti ti saveznici i događaji iz 1944. godine, poistovjećuju se sa NATO alijansom i vojnom akcijom iz 1999. godine. Pokušava se stvoriti slika o navodnom ponavljanju istorije, po kome su iste države koje su 1944. godine bombardovale nevino stanovništvo Crne Gore, to isto ponovile 55 godina kasnije, samo pod drugim izgovorom i drugim imenom. U tom djelu dolazi i do izjednačavanja partizanskog pokreta i savremene crnogorske države, pa se na godišnjicama savezničkog bombardovanja moglo čuti i kako: “Ova sadašnja brozomorno-montenegrinska država nije ništa drugo nego nastavak po svom ponašanju i po svom djelanju i po svom opredjeljenju bratoubilaštva iz 1941. godine. Misli da će NATO bratoubilaštvo stvoriti novu, srećnu Crnu Goru”.
Kako bi cjela priča bila što uvjerljivija, uvodi se uloga domaćeg izdajnika, koji se navodno, suprotno interesima običnog naroda, stavio na stranu agresora.
Bajka o izdajniku: Za vrijeme Drugog svjetskog rata, taj domaći izdajnik je Josip Broz Tito koji je po tom tumačenju, sa saveznicima dogovarao bombardovanje Crne Gore.
Po istoj matrici, u čelnim ljudima crnogorske države prepoznati su isti takvi izdajnici, koji su za vrijeme NATO intervencije 1999. godine u dogovoru sa stranim agresorom dogovarali bombardovanje nedužnog stanovništva, kako bi na taj način dobili njihovu naklonost. Cijela konstrukcija obiluje nenaučnim tumačenjima, a aluzija na savremene političke procese i događaje je potpuno jasna, jer se pokušava stvoriti slika o navodnom ponavljanju istorije i lekcijama koje navodno nikako ne možemo da naučimo.
Činjenica da istorijskom imaginacijom možete stvoriti logičku konstrukciju, ne znači da je ona tačna. Zbog toga i površna kritička analiza ovih teza dekonstruiše kompletan narativ. Dodatni problem je svjesno izostavljanje činjenice koje pomažu razumjevanju šire istorijske slike tog vremena i prostora.
Tako u konstrukcijama ovih revizionista, nećete naći da su isti ti saveznici koje proglašavaju za agresore i zlotvore, od marta 1942. do novembra 1943. godine, sarađivali sa četničkim pokretom Draže Mihajlovića.
Nekoliko desetina dokumenata potvrđuju koordinaciju i saradnju četničkog pokreta i savezničke komande, uključujući i angažovanje savezničke avijacije. U njihovim interpretacijama, nikada nećete pročitati sa isti Mihailović 24. maja 1943. godine, od savezničke avijacije tražio bombardovanje aerodroma u Podgorici.
Ko je sve tražio bombardovanje: Nećete pročitati da jedan od komandanata Limsko-Sandžačkih četničkih odreda, Đorđije Lašić u izvještajima spominje “naše avione koji bombarduju Podgoricu”, i kako dogovara dolazak istih tih savezničkih aviona na aerodrom u Beranama kako bi dostavili vojnu pomoć četničkim snagama. Kada četnici sarađuju sa saveznicima, to je navodni dokaz njihovog antifašizma, a kada to rade partizani, to je čin izdaje?
Posebno zanimljiv detalj cijele priče je insistiranje na činjenici da su crnogorske gradove bombardovali avioni britanskog i amerčkog vazduhoplovstva. Naglašavanjem, i određenjem prema državama čiji su avioni učestvovali u savezničkom bombardovanju pokušava se uspostaviti kontinuitet sa događajima iz 1999. godine. Pojednostavljena istorijska predstava sugeriše da su Amerikanci i Britanci dva puta bombardovali nevine civile i rušili gradove, i da to mora biti važna činjenica u vrijednosnom određenju prema ovim narodima.
Kako je funkcija cijelog narativa, pa i ovog njegovog segmenta isključivo politička zloupotreba prošlosti, takođe nikada nećete čuti da su jugoslovenske gradove na istoku Srbije i na Kosovu, bombardovali avioni Crvene armije. Ta istorijska činjenica kvari ovu crno-bijelu podjelu uloga i ne uklapa se u priču da su za ubijanje nevinih građana zaduženi isključivo saveznički avioni iz Velike Britanije i Sjedinjenih Država.
Tito kao ,,glavni krivac”: Ništa manje imaginacije, nije upotrebljeno i u pokušaju lociranja najodgovornijeg pojedinca za stradanje civila u Crnoj Gori tokom savezničkog bombardovanja. Za cjeli spektar desničarsko-klerikalnih političkih krugova, tu nije bilo dileme. Jednoglasni su u ocjenama da je glavni krivac za stradanje civila Josip Broz Tito, koji je po njihovom tumačenju direktno usmjeravao bombe na civilno stanovništvo.
Kao i u svim prethodnim slučajevima, i kod ove teze, osnovni problem je činjenica da ona nema nikakve veze sa istorijskom istinom, pošto svi dokumenti ukazuju da je upravo Tito insistirao da se prilikom određivanja vojnih ciljeva minimalizuje moguća šteta po civilno stanovništvo, kao i da je isključivo njegovim zalaganjem, krajem 1944. godine savezničko bombardovanje i obustavljeno.
Više dokumenata ukazuje da je odmah nakon dogovora sa saveznicima oko bombardovanja njemačkih vojnih ciljeva, Tito u poruci upućenoj stanovništvu Jugoslavije tražio od njih da napuštaju sva naseljena mjesta u kojima se nalaze vojni objekti. Slična poruka upućena je i neposredno pred početak bombardovanja u aprilu i maju 1944. godine, kada je objašnjeno da se spremaju snažniji napadi savezničkih aviona na strateške vojne ciljeve koje kontrolišu njemačke trupe i da zbog toga stanovništvo treba da napusti sva mjesta u kojima ima njemačkih snaga.
Ko je brinuo o civilima: Da su partizanske snage razmišljale o civilnom stanovništvu i smanjenju svake mogućnosti njihovog stradanja govori i prepiska Josipa Broza sa vojnom komandom u Crnoj Gori sredinom aprila 1944. godine. Tito insistira da se vodi računa o izboru ciljeva za bombardovanja, naglašavajući da se predlažu samo “važni vojni objekti i mjesta gdje se grupišu neprijateljske snage”.
On to ponavlja i u jednom drugom dokumentu upućenom štabu Drugog korpusa u Crnoj Gori, tražeći od njih da budu posebno oprezni u selekciji vojnih ciljeva, objašnjavajući da eventualne žrtve on mora primiti na svoju dušu i da zbog toga za bombardovanje dolaze samo važni vojni objekti. Konačno, i samo bombardovanje savezničkog vazduhoplovstva okončano je upravo na insistiranje Josipa Broza. Tito je 19. oktobra 1944. godine preko britanske vojne komande tražio da se prekine sa bombardovanjem jer će partizani uskoro preuzeti kontrolu nad tim gradovima i da nema potrebe za njihovim daljim razaranjima.
Ček i ovako selektivan i ograničen izbor istorijskih izvora jasno ukazuje da mitologija i istorijski revizionizam nikada ne mogu zamjeniti naučna istoriografska znanja. Naravno, ni istorijsku istinu ne treba posmatrati kao zarobljenu, jednom za uvjek utvrđenu istinu koju niko ne može preispitivati.
Međutim razlika između preispitivanja postojećih istorijskih znanja i revizionizma je ogromna. Zbog toga se i stradanje crnogorskih civila od savezničkih bombardera ne može posmatrati izvan istorijskog konteksta i geopolitičkih procesa uzrokovanih nakon savezničkog iskrcavanja na Siciliji, planova o pomorskoj invaziji na Balkanu, kapitulaciji Italije i promjeni odnosa saveznika prema oslobodilačkom pokretu u Jugoslaviji i partizanima.
Razumjevanje ovih procesa objasniće nam zašto su njemačke vojne formacije u Crnoj Gori nakon italijanske kapitulacije bile skoncentrisane na primorju, Cetinju, Podgorici, Danilovgradu i Nikšiću. Samo na taj način možemo razumjeti zašto su gradovi koji su bombardovani i ciljevi u njima, po mišljenju partizanske i savezničke komande bili legitimna vojna meta. Svaki drugi pokušaj banalizacije prošlosti i dekontekstualizacije istorijske istine, nije ništa drugo nego bježanje od istine, koje je dosta slično bježanju od sopstvene sjenke.
