ISTRAGA I OPTUŽBA
Protiv grupe od 14 crnogorskih ustanika, patriota, suverenista i zelenaša sa Ljubotinja i Meteriza (Riječka nahija, okolina Cetinja), iz narodnog pokreta ZA PRAVO, ČAST I SLOBODU CRNE GORE, a koji su uhapšeni i držani u pritvoru iz političkih razloga, vođen je isljedni krivični postupak tokom 1919. i 1920. godine, pod optužbom Okružnog načelstva na Cetinju da su učestvovali kao pomagači („jataci“) ustaničke akcije („odmetničkog pokreta“) na cetinjskom području, koju je predvodio komandir Krsto Zrnov Popović, nakon dolaska, Petrovdana 1919. godine, njegove ekspedicije iz Italije, sastavljene od 130 oficira i vojnika. Tu ekspediciju poslali su u Crnu Goru: crnogorska Vlada i dvor iz Francuske i Komanda crnogorskih trupa u Gaeti (Italija), radi podizanja naroda na oružanu borbu protiv pravnog i političkog sistema KSHS i njenih vlasti na području Crne Gore.
Sreski načelnik Rijeke, Vlado Pejović je, 23. jula 1919. godine, dostavio akt cetinjskom okružnom načelstvu, u kojemu navodi da se na cetinjskom području pojavila oružana formacija „odmetnika“ u jačini od 150 ljudi[1]. Sreski načelnik izvještava da su komiti bili „u talijanskoj uniformi sa crnogorskim kapama i značkama. Među njima je bio po izgledu veliki broj oficira sa sabljama i grbovima. Među seljacima i drugima, koje su srijetali širili su glas da idu, da očiste dvorove Kralja Nikole, jer on dolazi“[2], pa dodaje da je, nedaleko od Obzovice, primjećena grupa od 50 komita, kojima su se, prema tom raportu, „pridružili Banovići i Vučkovići s Prekornice. Bratstva i oni iz Muževića takođe su pošli na poziv Nika Drecuna, biv. predsjednika opštine i njegova brata Andra“[3].
Vlasti su tvrdile da su se ustaničkim trupama pridružili kao pomagači 15 lica iz riječkih sela Prekornice i Meteriza i odlučile su da ih krivično gone i procesuiraju. Krivični proces je trajao više od jedne godine. Otpočeo je 1. avgusta 1919. godine, a završio se 29. septembra 1920. godine sudskom odlukom o prekidu istražnog krivičnog postupka, kojom su optuženi oglašeni nevinima.
Naime, cetinjskom Okružnom sudu KSHS, s pozivom na norme Krivičnog zakonika Knjaževine Crne Gore (iz 1906) Okružno načelstvo-Cetinje podnijelo je na dalji postupak dvije tužbe: 1 avgusta 1919. godine (broj 7833) i 9. avgusta 1919. godine (pov. broj 589), kojima optužuje: Nika Ilijina Vučkovića[4], Pera Nikolina Vučkovića[5], Blaža Jokova Vučkovića, Đura Perova Vučkovića, Vasa Mitrova Banovića[6], Marka Nikolina Banovića, Iliju Milova Banovića[7], Marka M. Pejakovića, Nika M. Drecuna, Andrije M. Drecuna, Špira Šoća, Mila Markišića, (svi su iz Ljubotinja), te: Sava Nikolina Vujanovića i Luku Jokova Vujanovića s Meteriza, kvalifikujući pomenuta lica da su krivci zato što su jatakovali „odmetnicima“. Sresko načelstvo s Rijeke Crnojevića nekolicinu od pomenutih lica je teretilo da su počinili krivično djelo iz člana 92 Krivičnog zakonika, a neke je optužilo da su počinili krivično djelo iz člana 93 K.Z. Optužuje ih da su počinili krivična djela „protivstajanja vlastima“, odnosno, da su počinioci djela „protiv zakona, vlasti i javnog poretka“, koje je normirao kao takve i za njih predvidio kazne Krivični zakonik Crne Gore iz 1906. godine.
Evidentni su politički razlozi i motivi u optužbi protiv pomenutih lica, crnogorskih rodoljuba, što ilustruje i njihova ideološko-politička pripadnost zelenaškom državotvornom ustaničkom pokretu i njihovo sudjelovanje u Božićnom ustanku crnogorskog naroda januara 1919. godine. Jedan dio optuženih (Niko Ilijin Vučković, barjaktar Pero Nikolin Vučković) su nakon sloma Božićnog ustanka uhapšeni i utamničeni u podgoričkoj „Jusovači“. I ostali su bili u pritvoru u istražnom postupku.
Grupa Riječana se, prema optužbi sreskog načelstva, priključila „odmetničkoj akciji“ u smislu podrške (pomaganja, jatakovanja), zbog čega je uhapšena, pritvorena i nad njom otvorena i sprovedena krivična istraga.
SUDSKA ODLUKA
Procesuiranu tužbu razmatrao je isljedni odbor cetinjskog Okružnog suda, koji nakon sprovedenog isljednog krivičnog postupka nije podigao optužnicu protiv okrivljenih, već je donio odluku u formi rješenja, s pozivom na paragrafe 27 (stav 3) i 155 Zakona o sudskom postupku u krivičnom djelima Crne Gore (iz 1910)[8], o prekidu postupka (isljeđenja), tako da do suđenja optuženim licima nije došlo. Radilo se o sudskoj odluci kojom se prekida isljeđenje protiv lica, koja su nakon izvjesnog vremena provedenog u pritvoru, na osnovu jemstva, puštena na slobodu do okončana isljednog postupka. Istražni krivični sudski postupak prekinut je odlukom isljednog sudije Toma Miloševića, a optuženi su odlukom isljednog odbora cetinjskog okružnog suda oglašeni nevinima za djelo koje im je imputirano.
Isljednik Tomo Milošević, u ime isljednog odbora Okružnog suda KSHS na Cetinju, donio je 29. septembra 1920. godine Rješenje o prekidu započetog isljeđenja nad optuženima[9]. Taj akt glasi u cjelosti: „Broj 1375, V-1919-81, Rješenje od 29. septembra 1920.g. Isljedni odbor Okr. Suda na Cetinju, doneseno po tužbi Okr. Načelstva Cetinjskog protivu Nika Vučkovića i dr. Zbog djela iz čl. 92 Kriv. Zakonika, Riješio je: Isljedni sudija, Tomo Milošević, djelovođa Ilija Kaluđerović. Isljedni Odbor po predmetu tužbe, saslušanju optuženih i svjedoka Rješava: Da se započeto isljeđenje nad: Nikom Ilijinim, Perom Nikolinim, Blažom Jokovim i Đurom Perovim Vučkovićima, Vasom Mitrovim, Markom Nikolinim i Ilijom Milovim Banovićima, Markom M. Pejakovićem, Nikom M. Drecunom, Andrijom M. Drecunom, Špirom Šoćom i Milom Markišićem, svi iz Ljubotinja, Savom Nikolinim i Lukom Jokovim Vujanovićima s Meteriza, -prekine, a predmet stavi u akta; i da se ovo rješenje saopšti optuženima, njihovim jemcima i Ok. Načlestvu na Cetinju.
Razlozi: Obje tužbe Okr. Načelstva na Cetinju (od 1. avgusta 1919. Br. 7833 i ona od 9. avg. iste god., Povj. broj 589) kvalifikuju krivice gore imenovanih kao jatakovanje odmetnicima. Sresko Načelstvo na Rijeci tuži neke za djelo iz čl. 92., a neke iz čl. 93 Kriv. Zak. Povedenim isljeđenjem nije utvrđena nijedna od namenutih krivica, već naprotiv dokazana je nevinost okrivljenih i to ovim okolnostima:
Vlasti su tvrdile da su se ustaničkim trupama pridružili kao pomagači 15 lica iz riječkih sela Prekornice i Meteriza i odlučile su da ih krivično gone i procesuiraju
1) Svjedoci: Jovan Poček, Jovan Nikov Popović, Blažo Filipov Milanović, Mašan Mrgudov Sjekloća i Stevan Aleksin Petrović, koji su predvodili omladince protivu optuženih na Prekornici i Meterizima koncem jula 1919. godine ne samo da ne okrivljuju iste, nego naprotiv dokazuju njihovu nevinost i čude se zašto su optuženi i predati Sudu. Oni tvrde da su svi okrivljeni odvedeni na Rijeku kao taoci da bi osujetili svaku eventualnu akciju njihovu i njihovih seljaka u vezi sa odmetnicima, koji su tih dana bili došli iz Italije.
Jedan od svjedoka (Jovan Poček) između ostalog veli: „Prešao sam preko Prekornice i u selu našao sam seljane kao i ostalo stanovništvo potpuno mirno. Preko iste sam prešao pošto nijesam ništa sumnjivog primijetio. Svi su na poziv tačno u određeni sat prestali i mi smo s njima istoga dana pošli na Rijeku i ostavili ih kod Sreskog Načlelstva......i uzeti su otprilike kao taoci“.
2) Preslušanjem Kap. Đura Kape, koji je sa izvjesnim brojem odmetnika u julu mj. pr. godine došao iz Italije utvrđuje se, da ni on ni njegovo društvo nijesu imali veze ni sa jednim od okrviljenih, i
3) Optužba Sreskog Načelstva na Rijeci od 8. avg. 1919., Pov. Broj 345 osnovana je na samim pretpostavkama jer upotrebljava izraze „može se misliti“...“pa se misli da su pucali na vojsku“... te su te pretpostavke jedini razlog na osnovu kojih im se imputiraju krivice i čl. 92 i 93 Kr. Zak. Naprotiv, Sudu nije dozvoljeno, mimo sadržaja akta neke pretpostavke činiti i na osnovu toga ili važnost dokaza pobijati ili ono uzimati dokazano što po zakonu nije dokazano.
Svi, dakle, osnovi podozrenja protivu okrivljenih potpuno su obesnaženi, te se protivu istih postupak prekida na osnovu tač. 3 čl. 27 Kr.C.P u vezi čl. 155 istog Zakona. Djelovođa, Il. Kaluđerović; Isljednik T. Milošević“[10].
Pomenuto rješenje Okružni sud KSHS na Cetinju dostavio je na izvršenje okružnom načelstvu Cetinje, a preko njega i Sreskom načelstvu Rijeka Crnojevića, koji su ga potom saopštili (u prvoj polovini oktobra 1920. godine) licima koja su bila optužena, čime je navedeni postupak okončan.
* * * * *
[1] Radi se o ustaničkoj formaciji, koja je predvođena Krstom Z. Popovićem stigla iz Italije radi podizanja crnogorskog naroda na ponovni ustanak.
[2] Vidi: Dr Šerbo Rastoder, „Skrivana strana istorije-crnogorska buna i odmetnički pokret 1919-1929“, II izdanje, Podgorica, 2005., Tom I, dok. br. 350. str. 472-473.
[3] Ibid
[4] O Niku Ilijinu Vučkoviću vidi: Novak Adžić, „Borci za nezavisnu Crnu Goru 1918-1941“, tom II, Cetinje, 2010. str. 644-645. O sudjelovanju Nika I. Vučkovića u Božićnjem ustanku 1919. godine vidi: Dr Šerbo Rastoder, „Skrivana strana istorije-crnogorska buna i odmetnički pokret 1919-1929“, II izdanje, Podgorica, 2005., Tom I, str. 129, 130, 229., Tom II, 1050.
[5] O barjaktaru Peru Nikolinu Vučkoviću: vidi: Novak Adžić, „Borci za nezavisnu Crnu Goru 1918-1941“, tom II, Cetinje, 2010. str.646-648.
[6] O Vasu Mitrovu Banoviću i Marku Nikolinom Banoviću, vidi: Novak Adžić, „Borci za nezavisnu Crnu Goru 1918-1941“, tom II, Cetinje, 2010. str. 50.
[7] O Iliji Milovom Banoviću vidi: Novak Adžić, „Borci za nezavisnu Crnu Goru 1918-1941“, tom II, Cetinje, 2010. str. 49.
[8] Član 27 Zakona o sudskom postupku u krivičnim djelima Crne Gore (iz 1910. godine) glasi: „Isljeđenje neće se otpočinjati, a početo prekinuće se u ovim slučajevima: 1) kad se nema djela koje bi se moglo kazniti po zakonu, 2) kad nema ni sumnje ni podozrenja da je ko kriv, 3) kad bi osnovi podozrenja tako obesnaženi bili da se optuženi prema tome ne može uzeti po zakonu za okriviljenog, 4) kad nema tužbe dotičnog privatnog lica za djela koja se mogu kazniti samo na tužbi privatnog lica, 5) kad privatni tužilac od tužbe odustane, 6) kad se dokažu djela ili okolnosti koje isključuju svaku kaznu po krivičnom zakonu“ (Vidi: „Crnogorski zakonici 1796-1916“ /priredili dr Branko Pavićević i dr Radosav Raspopović/, knjiga IV, Podgorica, 1998. str. 905). Član 155 istog zakona propisuje: „Ako isljedna vlast nađe da iz uzroka kazanih u čl. 27 treba uzeti da odustane ili da prestane od isljeđenja, dužna je načiniti zapisnik o tome, u kojemu će izložiti pobude za to, i kad zapisnik potpiše, ostaviće djelo u arhivu“.
[9] Originalni primjerak Rješenja nalazi se u privatnom posjedu Bora Petrova Banovića iz Podgorice, koji mi ga je dostavio na korišćenje, na čemu mu iskazujem zahvalnost.
[10] Citirano prema tekstu originala sudskog rješenja.
