Ruski arhivi, crkveni i državni, kao i starija periodika, bogoslovska i laička, krcati su faktima o kanonskim i liturgijskim vezama autokefalnih crkava Rusije i Crne Gore, tj. o statusu koji je uživala Sveta autokefalna Mitropolija crnogorska – Crnogorska pravoslavna crkva. Ova građa obično svoja izvorišta ima u tadašnjoj prijestonici Petrogradu, ili u Moskvi, ali ne i obavezno – mogu se pronaći i u najudaljenijim mjestima ondašnje Ruske carevine.
Uzmimo za primjer Bratstvo Presvete Bogorodice, sa središtem u gradu sadašnjega naziva Helm, na jugoistoku Republike Poljske (poljski Chełm, ukrajinski Холм, ruski Хелм). Ova pravoslavna organizacija, osnovana 1617, dobila je tri godine docnije pismo s blagoslovom Patrijarha Jerusalima. Pri bratstvu su osnovane škola i štamparija, ali je 1691. prekinulo misiju pod pritiskom unijata.
Oživljavanje bratstva dogodilo se 1885. u doba Ruske carevine, čiji je Poljska tada dio, a pri Sabornome pravoslavnome hramu Holma. Objavljivane su bogoslovske knjige i vjerske novine, između ostaloga u velikome tiražu i pravoslavni „Holmski narodni kalendar”, sa crkvenim kalendarom. Rad bratstva imao je odobrenje i blagoslov Svetoga Sinoda Ruske crkve, a raspušteno je u revolucionarnoj 1917. godini.
U izdanju „Holmskoga narodnoga kalendara” za 1894. godinu je objavljen članak „Pravoslavne autokefalne crkve” s diptihom, a u njemu je, naravno, i Crnogorska pravoslavna crkva.
„Autokefane pravoslavne crkve jesu one koje imaju svoje osobene samostalne, nezavisne uprave. Među njih se ubrajaju četiri patrijaršije i deset samostalnih crkava”, kaže se u uvodu.
Slijedi poredak po ruskome diptihu tadašnjih 14 pomjesnih crkava:
A) PATRIJARŠIJE:
1) Carigradska, 2) Aleksandrijska, 3) Antiohijska, 4) Jerusalimska.
B) AUTOKEFALNE CRKVE:
1) Ruska, 2) Grčka, 3) Kiparska, 4) Rumunska u Kraljevini Rumuniji, 5) Rumunska u Austro-Ugarskoj, 6) Srpska u Kraljevini Srbiji, 7) CRNOGORSKA, 8) Srpsko-karlovačka mitropolija u Austriji 9) Bukovinsko-dalmatinska mitropolija u Austriji, 10) Bugarska egzarhija.
Procjenjuje se kako, te 1894. godine, „ukupno svih pravoslavnih ima više od 100 miliona”...
