Na današnji dan, prije 40 godina, u 88 godini, umro je Josip Broz Tito, doživotni predsjednik Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije SFRJ i Saveza komunista Jugoslavije, maršal i vrhovni komandant oružanih snaga, koji je upravljao Jugoslavijom 35 godina.
Bila je nedjelja, tog 4. maja 1980. godine. Na prvom programu emitovano je „Nedjeljno popodne“, a na drugom prenos fudbalskog derbija sa splitskog „Poljuda“ Hajduka i Crvene zvezde.
Iznenada program je prekinut, ekrani su se zacrnjeli, trajalo je to tridesetak sekundi.
„Radničkoj klasi, radnim ljudima i građanima, narodima i narodnostima Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije: Umro je drug Tito“, saopštio je tačno u 18 i 50 spiker TV Beograda, Miodrag Zdravković.
SVI SU PLAKALI
Vijest o njegovoj smrti izazvala je neviđenu žalost u bivšoj državi. Ljudi su plačući izlazili na ulice. Cijela Jugoslavija, od Triglava do Đevđelije, tugovala je zbog odlaska čovjeka koji je bio njen tvorac i strateg. Utakmica na splitskom „Poljudu“ Hajduka i Crvene Zvezde prekinuta je na vijest o Titovoj smrti. Igrači oba kluba na centru plakali su, a onda je cijeli stadion zapjevao „Druže Tito, mi ti se kunemo“.
Tito se razbolio još sredinom 1979. godini, ali je i tako narušenog zdravlja učestvovao na Samitu nesvrstanih u Havani. Novu 1980. dočekao je u Karađorđevu. Pošto nije mogao da stoji, čestitku narodima Jugoslavije izgovorio sjedeći. Tri dana kasnije smješten je u Klinički centar u Ljubljani zbog začepljenja butne i potkoljenične arterije. Zbog komplikacija 20. januara amputirana mu je lijeva noga. Tito je umro 4. maja u Kliničkom centru u Ljubljani u 15 sati i 5 minuta.
Dan poslije, Plavim vozom posmrtni ostaci Josipa Broza iz Ljubljane prebačeni su u Beograd. U gradovima kroz koje je prolazio plavi voz okupljali su se građani da mu odaju posljednju poštu. Na zagrebačkom kolodvoru, kako su zabilježili hroničari, Plavi voz koji je vozio Tita na posljednje putovanje dočekalo je oko 300.000 ljudi.
Kovčeg sa posmrtnim ostacima doživotnog predsjednika SFRJ nakon dolaska u Beograd, izložen je u auli Skupštine Jugoslavije, gdje su državni funkcionari i građani u mimohodima naredna tri dana Titu odavali počast.
Godinama poslije Titove smrti u gradovima SFRJ tačno svakog 4. maja,u 15.05 sati oglašavale su se sirene i građani su minutom šutnje odavali počast svom maršalu, gdje god da su se nalazili u ulici, u vozilima gradskog prevoza, na poslu.
Savezno izvršno vijeće proglasilo je sedmodnevnu opštenarodnu žalost. Na svim državnim i javnim zgradama istaknute su zastave na pola koplja...
U skladu sa Ustavom SFRJ, funkciju predsjednika Predsjedništva SFRJ preuzeo je Lazar Koliševski, a funkciju potpredsjednika Cvijetin Mijatović. U skladu sa Statutom SKJ, Stevan Doronjski preuzeo je funkciju predsjednika Predsjedništva CK SKJ.
NA SAHRANI SVJETSKI LIDERI
Josip Broz Tito sahranjen je 8. maja po sopstvenoj želji u rezidenciji na Dedinju, koja je nazvana Kuća cvijeća, u prisustvu 208 delegacija iz 126 zemalja: 121 državna delegacija, 68 delegacija partija, četiri delegacije oslobodilačkih pokreta, devet delegacija međunarodnih organizacija i šest ostalih delegacija. Bilo je 38 šefova država, pet prinčeva, sedam potpredsjednika republika, šest šefova nacionalnih parlamenata, deset predsjednika vlada, tri potpredsjednika vlada, 11 ministara inostranih poslova, 20 članova vlada i 21 državni funkcioner.
Elitu svjetskih lidera predvodio je generalni sekretar UN Kurt Valdhajm. Britanska premijerka Margaret Tačer bila je tu sa Kraljičinim mužem, princom Filipom. Na sahrani su bili i njemački kancelar Vili Brant, francuski predsjednik Fransoa Miteran, generalni sekretar CK KPSS Leonid Brežnjev i Andrej Gromiko iz SSSR-a.
Potpredsjednik SAD Volter Mondejl i predsjednikova majka Lilijan Karter predvodili su delegaciju ove svjetske sile, a Italije njen predsjednik Sandro Pertini. Premijerka Indije Indira Gandi, Kim Il-sung, Sadam Husein, Muammar Gadafi, Jaser Arafat,Erih Honeker, Robert Mugabe.., bili su tu kao predstavnici pokreta Nesvrstanih.
Zanimljivo je da je ovaj događaj direktno prenošen na televizijama 16 zemalja svijeta i da ga je Evrovizija proglasila za drugi najgledaniji događaj u 20. vijeku, odmah posle slijetanja Misije „Apolo 11“ na Mjesec, jula 1969. godine.
REVOLUCIONARNI PUT
Josip Broz Tito rođen je u Kumrovcu u maju 1892. godine. Tačan datum njegovog rođenja nije poznat, pa je Titov rođendan slavljen 25. maja, kao Dan mladosti. Širom bivše Jugoslavije nošena je štafeta u njegovu čast, a završni čin dešavao se na stadionu JNA u Beogradu velikim omladinskim sletom.
Član KPJ postao je 1920. godine, kada je kralj Aleksandar zabranio njen rad. Generalni sekretar KPJ postao je1937. Kada su 1941. godine Njemačka i Italija okupirali Jugoslaviju Politbiro CK KPJ pod Titovim vodstvom počinje oružani ustanak protiv okupatora i njegovih domaćih pomagača. Formiran je Glavni štab Narodnooslobodilačkih i partizanskih odreda Jugoslavije (NOPOJ), a Tito je postao vrhovni komandant.
Tito je imao viziju o ustrojstvu buduće države južnih Slovena još dok su trajale krvave bitke na njenim prostorima. Već, na prvom zasijedanju AVNOJ-a u Bihaću je 27. novembra 1942. postalo jasno da je stvorena alternativa izbjegličkoj vladi u Londonu.
Godinu dana nakon toga, 29. novembra u Jajcu na drugom zasijedanju AVNOJ-a udareni su temelji novoj Jugoslaviji kao federativnoj državi ravnopravnih naroda i narodnosti. Kralju Petru je zabranjen povratak u zemlju, a Tito je dobio čin maršala. Pred kraj rata Tito se u Napulju sreo sa britanskim premijerom Vinstonom Čerčilom.
Tito je jedini vrhovni komandant u Drugom svetskom ratu koji se borio uz svoje borce u svim većim bitkama, u bici na Sutjesci je i ranjen. Zbog toga je i proglašen Narodnim herojem.
Nakon prestanka ratnih dejstava nova država Federativna Narodna Republika Jugoslavija ustrojena je kao dio Istočnog bloka,a komunizam kao službena ideologija. Zabranjen je rad svih stranaka osim KPJ.
STALJINU REKAO NE I ODABRAO „TREĆI PUT“
Uslijedio je sukob sa Staljinom i odbacivanje Rezolucije Informbiroa komunističkih partija. Uprkos neviđenom pritisku i stalnoj ratnoj prijetnji na granicama Jugoslavije prema Istočnom bloku Tito je iz ove bitkeizašao kao pobjednik.
Oštro i nemilosrdno se obračunao sa Staljinovim pristalicama u KPJ. NE Staljinu značio je potpuni zaokret u državnoj i spoljnoj politici. Tito je tada pokazao da je vješt državnik. Umjesto iz SSSR-a neophodna pomoć siromašnoj Jugoslaviji stigla je iz SAD-a. I nakon što je napetost sa zemljama IB-a počela da slabi Tito je godinama nastavio vješto da balansira između istočnog i zapadnog bloka.
Za zemlju, čiji je predsjednik postao 1953, izabrao je „treći put“ - Pokreta nesvrstanih u koji su se uključile novostvorene države Trećeg svijeta. Jugoslavija je postala ugledna zemlja koja se za nešto pita u svijetu. Životni standard građana rastaoje iz godine u godinu.
Siguran posao, redovna mjesečna primanja, besplatno zdravstveno osiguranje, besplatno školovanje za sve, samo su neke od činjenica kojim će jugonostalgičari pravdati svoju privrženost bivšoj državi i njenom vođi drugu Titu. Zlatne godine jugoslovenskog socijalizma 60-te i 70-te i 80-te prošlog vijeka, ostaće upamćene prije svega po velikom ekonomskom napretku i periodu najvećeg preporoda i blagostanja zemlje iz koje su svi mogli da putuju, idu na more, školuju se i nađu posao.
Tito je donošenjem novog ustava SFRJ 1974. Postao njen predsjednik bez ograničenja trajanja mandata.
LJUBIMAC SVIJETA ILI DIKTATOR
Četrdeset godina nakon Titove smrti kult njegove ličnosti i dalje je snažno prisutan u svim državama nastalim nakon krvavog raspada Jugoslavije. Za, ne mali broj poštovaoca njegovog lika i djela, Tito je bio ljubimac svijeta, najveći sin naroda i narodnosti, najmudriji državnik i čovjek koga su poštovali i na istoku i na zapadu, a obožavali širom novonastalih zemalja Trećeg svijeta. Zemlja koju je on stvorio bila je ekonomski jaka, nizala je kulturne i sportske uspjehe, jednom riječju imala je rezultate.
S druge strane neke, a među njima je takođe ne mali broj onih koji su plakali od tuge na vijest o njegovoj smrti, Tito asocira na Goli otok, progone političkih neistomišljenika, diktaturu…
Za Crnu Goru i Crnogorce Tito ima poseban značaj. Stvorio je državu SFRJ, u kojoj je Crnoj Gori 1945. vraćeno ime, nakon što je 1918. godine na brutalan način prisajedinjena Srbiji. Iako je bila najmanja u njenom sastavu, bila je potpuno ravnopravna, a da je neko Crnogorac ili Crnogorka - izgovaralo se s ponosom.
Na kraju, podsjetimo na Titova stalna upozorenja: „Čuvajmo bratstvo i jedinstvo kao zjenicu oka svoga, jer to je temelj SFRJ“.
Deset godina nakon Titove smrti od zaglušujućeg urlika nacionalista od tih upozorenja nije ostao ni slabašni eho. Jugoslavija se raspala u krvavom bratoubilačkom ratu, iz kojeg su većina građana izašli kao gubitnici.
