Radon je prirodni radioaktivni gas koji se stalno stvara radioaktivnim raspadom uranijuma, koji je, u različitim koncentracijama, prirodni sastojak stijena i zemljišta. Zato radon koji je idealni gas kroz pukotine u temeljnim pločama ulazi u zgrade i u njima se koncentriše. Izvor radona u zgradama može biti i njihov konstruktivni (građevinski) materijal.
Opasnost bez boje, ukusa i mirisa
Kako je za Portal Analitika objasnio zamjenik rukovodioca Laboratorije za jonizujuće zračenje Dejan Kastratović radon je radioaktivni element koji je u gasovitom stanju, bez boje, ukusa i mirisa, tako da ga je nemoguće otkriti koristeći samo ljudska čula, već moramo koristiti specijalizovane i na žalost, kako kaže, veoma skupe instrumente.
„Sama činjenica da je u gasovitom stanju mu omogućava da prodire u stambene i radne prostore gdje borave ljudi kroz porozni građevinski materijal i kroz najmanje, oku nevidljive pukotine. Pogotovo su osjetljive prostorije koje se nalaze u podrumskim ili prizemnim nivoima, koje su slabo ili nikako provjetrene i u kojima se skupljaju velike koncentracije radona koje imaju posljedice po zdravlje“, kazao je Kastratović.
On navodi da kada je radon, prirodni radioaktivni gas, prepoznat kao drugi po važnosti uzročnik kancera pluća, odmah poslije pušenja, širom svijeta donijete su zakonske regulative kojima je propisan njegov redovan monitoring
„Ozbiljne posljedice koje radon ima po ljudsko zdravlje, dovelo je do toga da su mnoge zemlje donijele regulativna akta koja zahtjevaju stalni monitoring stanja radona u stambenim i radnim prostorijama i odgovarajuće akcije, ako se ispostavi da su koncentracije radona iznad dozvoljenih i preporučenih. Da bi mjerenje i kontrola koncentracije radona bila efikasna i pouzdana mora se omogućiti da instrumenti koji mere koncentraciju radona u vazduhu budu ispravni i kvalitetno kalibrisani da bi pokazivali prave vrijednosti mjerenja sa što manjom greškom“, naglasio je Kastratović.
Tu na scenu nastupa Laboratorija za jonizujuće zračenje u okviru Zavoda za metrologiju Crne Gore.
U rangu sa najboljima
Kastratović ističe da Laboratorija posjedjuje najsavremeniju opremu za kalibraciju koja se može uporediti sa najboljim svjetskim laboratorijama.
„Instrumenti i oprema su nabavljeni kroz realizaciju trogodišnjeg projekta “Mapiranje radona u Crnoj Gori i unapređenje nacionalnog sistema zaštite od radona” koji je vodio stručni rukovodilac tima akademik profesor Perko Vukotić“, navodi Kastratović.
On podsjeća da je laboratorija Zavoda jedina u širem regionu, tako da su, kako kaže, okolne zemlje već zainteresovane za korišćenje njihovih usluga, bez obzira što je laboratorija nova i ne još dovoljno prepoznata u krugovima koji se bave istraživanjem radona i njegovim mjerenjem.
„Uređaji koji mjere koncentraciju radona u vazduhu su veoma skupi i od njih se zahtjeva visoka preciznost. Da bi se uslov visoke preciznosti ispoštovao, ti uređaji moraju se najmanje jednom u dvije godine kalibrisati, što znači provjeriti njihovu preciznost i ustanoviti sa kolikom greškom vrše svoja očitavnja koncentracije. Takođe, kalibracija može biti i u kraćem vremenskom periodu, ako se posumnja u preciznost uređaja“, podvukao je sagovornik Portala Analitika.
Prema njegovim riječima, broj uređaja koji se kontrolišu u Laboratoriji za jonizujuće zračenje nije veliki, jer zakoni koji regulišu obavezno mjerenje koncentraciju radona u prostorijama gdje borave ljudi u našoj i okolnim državama tek su u fazi donošenja i usklađivanja sa zakonima i preporukama koji se već koriste u drugim državama Evropske unije i šire.
„U Zavodu smo trenutno u fazi promovisanja naše laboratorije u regionu, a takođe kontinuirano se radi na usavršavanju procedura, metodologija i opreme koje koristimo u Laboratoriji, takođe, i osoblje je u stalnoj fazi usavršavanja i učestvovanja u najnovijim trendovima vezanim za radon i njegov uticaj na ljudsko zdravlje“, naglasio je Kastratović.
On dodaje da Laboratorija osim kalibracije i kontrolisanja uređaja za mjerenje, učestvuje i u naučnim radovima naučnih institucija regiona koji zahtjevaju njihovu opremu i usluge.
Savremena oprema
Kastratović navodi da se u Laboratoriji nalaze savremeni uređaje za mjerenje koncentracije radona u vazduhu, kao što su: AlphaGuard - zadnje generacije, RAD7 – uređaj koji je najzastupljeniji u našem regionu, Lukasove scintilacione ćelije.
Kao najvažniji dio opreme Kastratović je istakao radonsku komoru zapremine od jednog kubnog metra sa pripadajućim izvorima zračenja u kojoj je moguće dobiti atmosferu sa kontrolisanom koncentracijom radona.
„Sam princip rada radonske komore i kalibracije je relativno jednostavan, ako se ne udubljujemo u osnovne procese nuklearne fizike koji dovode do pojave radioaktivnog zračenja radona i njegovih produkata. Ono što mi radimo je da uspostavimo kontrolisanu koncentraciju radona u komori u koju smo stavili instrumente koje kontrolišemo. Komora je hermetički zatvorena, da ne bi došlo do isticanja radijacije, što bi dovelo do nepreciznosti mjerenja, a takođe i do ozračivanja osoblja koje radi u Laboratoriji“, objašanjava naš sagovornik.
Poslije uspostavljanja određene koncentracije radona u vazduhu, dodaje on, ta koncentracija mjeri se kontrolisanim uređajima koji su u komori i ta mjerenja kroz statističku obradu porede se sa mjerenjima kontrolnih uređaja.
„Iz tog poređenja možemo dobiti preciznost kontrolisanih uređaja i grešku koju ti uređaji prave, tako da naši korisnici prilikom budućeg korišćenja svojih instrumenata imaju potpunu informaciju o preciznosti njihove opreme tako da prilikom mjerenja kod krajnjeg korisnika imaju pravu i sigurnu informaciju o koncentraciji radona u vazduhu prostorija u kojoj borave ljudi“, podvukao je Kastratović.
On napominje da do momenta dok ne izmjerite pravu i realnu koncentraciju radona u prostorijama u kojima često boravite od strane sertifikovanih laboratorija, te prostorije redovno provjetravate, pogotovo ako se nalazite u podrumskim (podzemnim), prizemnim prostorijama i prostorijama na prva dva sprata.
„Uticaj radona u prostorijama na višim spratovima je neznatan, osim ako nije upotrebljen građevinski materijal koji ima prirodnu radioaktivnost ili ukoliko cijela zgrada poseduje zatvoreni sistem ventilacije, tako da dolazi do cirkulacije vazduha iz prizemnih i podrumskih prostorija do svih spratova zgrada“, zaključio je zamjenik rukovodioca Laboratorije za jonizujuće zračenje.
