Naše tijelo radi pomoću više miliona ćelija koje imaju svoju funkciju i ulogu i svaka je specijalizovana za funkcionisanje određenog dijela organizma. Suprotno tome, postoje matične ćelije koje su nespecijalizovane i mogu da se transformišu u bilo koji drugi tip ćelija u organizmu koji je potencijalno uništen tokom procesa starenja, bolesti, povreda i slično.
Može se slobodno reći da su matične ćelije izvor svih ćelija a jedinstvene su upravo zbog sposobnosti regeneracije oštećenih tkiva zbog čega su jedinstvene u medicini.
Upravo zbog svoje posebnosti medicinske ustanove su godinama unazad oformile institucije, takozvane banke, za skladištenje matičnih ćelija, koje se kasnije ispituju i služe kao ''lijek'' ukoliko vaše dijete oboli od neke teške bolesti. Jedna od najpopularnijih metoda skupljanja matičnih ćelija je iz pupčane vrpce jer tijelo novorođenčeda obiluje vrijednim potentnim i vitalnim matičnim ćelijama, koje su tokom devet mjeseci trudnoće gradile tijelo novog ljudskog bića. Metoda je takođe popularna jer preko nje vaše dijete je vlasnik sopstvenog diopa matičnih ćelija i u slučaju potrebe odmah može dobiti kompatibilne, nepromijenjeno mlade i potentne ćelije.
Skupe usluge i poljuljano povjerenje: Ako je sve tako lijepo zbog čega onda svi ne čuvaju matične ćelije? Prvi razlog je naravno finansijski. Napredna medicina je daleko od jeftine, a čuvanje matičnih ćelija iz pupčane vrpce košta oko 2.000 eura, što je za platežnu moć naših stanovnika dosta visoka svota novca, naročito kada vas poklope sve finansijske obaveze koje novorođenče ''zahtijeva''. Drugi razlog je poljuljano povjerenje.
Banke za čuvanje matičnih ćelija iz pupčane vrpce u zadnjih 20tak godina broje veliku popularnost u svijetu, a jedna od njih, ''Krio sejv'' imala je predstavništvo i u Crnoj Gori. Njima je više od 2.000 naših građana dalo svoje povjerenje a onda se desi da se predstavništvo 2017. godine ugasi. Švajcarska Agencija za ljekove i medicinska sredstva “Swissmedic” saopštila je tada da je “Krio sejv”, jedna od najvećih privatnih banki matičnih ćelija u Evropi, izgubila i pravo da prikuplja, skladišti, izvozi i uvozi matične ćelije, a u obrazloženju je pisalo da su nakon pretresa na brojnim lokacijama pokrenute krivične prijave i postupak inspekcijskog nadzora.
Da stvar bude još gora kasnije se saznalo da je Krio sejv likvidiran 2016. godine a njegovo predstavništvo u Crnoj Gori tek godinu kasnije. Do današnjeg dana, većina roditelja ne zna šta je sa matičnim ćelijama njihovog djeteta. Jedina informacija koju su dobili je da je ta švajcarska kompanija sklopila dogovor da se matičnje ćelije prebace u Poljsku, ali nikakvih daljih detalja nema. Roditelji ne znaju da li su ćelije uspješno prenesene, sačuvane kao ni da li bi mogli da računaju na njih ako ne daj bože zatreba.
Afere pokrenule lavinu: Ova, i druge afere koje su potresle evropsku i svjetsku javnost, pokrenule su lavinu istraživanja, analiza ali i kampanja koje govore da nije vrijedno čuvati matične ćelije kao i da su banke prevara. Brojna istraživanja ukazuju da je veoma mali broj djece izliječen od teških bolesti koristeći matične ćelije iz pupčane vrpce, kao i da se brojne druge bolesti za koje se ćelije koriste mogu izliječiti do sada korišćenim tradicionalnim metodama. Istraživanja i pojedini ljekari koji su najglasniji u kampanji protiv skladištenja ćelija govore kako je jeftinija i efikasnija metoda doniranja ćelija, te da to više ne ide isključivo preko koštane srži kao nekad.
Tvrde, da je čuvanje ćelija neekonomično a pozivaju se na činjenicu da su istraživači u Engleskoj i Japanu još 2002. počeli da rade na reprogramiranju matičnih ćelija iz sluzokože odraslog čovjeka, što je kasnije rezultiralo Nobelovom nagradom 2012. godine. Oni koji su protiv skladištenja ćelija govore da je mnogo efektivnije da se u svakoj zemlji otvore velike banke u kojima bi svaka odrasla osoba preko sluzokože iz usne duplje mogla da donira ćelije, besplatno i jednostavno kao što može da donira krv, i da se ta banka koristi za svačije potrebe.
Ulaganje u ovu metodu i otvaranje takve donorske banke bi trebala da ima svaka zemlja ali moramo uzeti u obzir da one nisu prisutne svuda u svijetu, te najglasniji protivnici skladištenja ne mogu sa sigurnošću odgovoriti na ključna pitanja: Da li će ćelije iz banke biti kompatibilne sa vašim djetetom, jer se one iz krvi pupčanika uvijek poklapaju, kao i da li će ih dobiti na vrijeme kada mu je najviše potrebno?
Šta naši doktori kažu? Naš sagovornik, ginekolog dr Vojislav Miketić govori da se skladištenje matičnih ćelija isplati naročito jer se posljednjih godina sprovode brojna istraživanja sto predviđa lijepu budućnost kada su terapije u pitanju.
''Matične ćelije se za sada primenjuju u liječenju oko stotinak oboljenja iz raznih oblasti medicine. Najviše bolesti su hematološke, ali u poslednje vrijeme sve više se razvija regenerativna medicina tako da imamo liječenja u neurologiji, ortopediji i oftalmologiji. Trenutno se sprovodi oko 7.000 kliničkih studija sa matičnim ćelijama i to ih čini najistraživanijom oblasti u medicini što obećava lijepu budućnost kada su terapije u pitanju'', govori Miketić i dodaje da su matične ćelije iz krvi pupčanika uspješnije kod transplatacije.
‘'Studije pokazuju da su matične ćelije iz pupčanika uspešnije kod transplantacije kod hematoloških bolesti. Pošto su to mlađe ćelije dolazi manje do odbacivanja transplantata i lakše je naći potencijalnog donora jer ne treba puno poklapanje kao kod matičnih ćelija iz kostne srži'', ističe Miketić.
Da li će uzorak matičnih ćelija iz krvi pupčanika biti dovoljan za liječenje i kada dijete odraste, Miketić govori da to zavisi od bolesti i samog uzorka.
''Postoje kriterijumi koji se uzorci čuvaju u odnosu na broj matičnih ćelija i ako je taj broj suviše mali da nije iskoristljiv onda se matične ćelije i ne čuvaju i klijent ne plaća ništa'', govori naš sagovornik.
Miketić objašnjava da u samoj krvi imamo najviše hematopoetskih matičnih ćelija i nešto manji broj mezenhimalnih matičnih ćelija. U tkivu pupčanika se nalazi veliki broj mezenhimalnih matičnih ćelija i one su osnov regenerativne medicine. Pored matičnih ćelija u krvi pupčanika nalaze se brojne druge ćelije koje mogu da se iskoriste u terapiji raznih bolesti kao što su NK ćelije, monociti, T regulatorni limfociti i CAR-T ćelije. Prilikom biranja banke, naš sagovornik govori da moramo obratiti pažnju na standarde pod kojim se matične ćelije čuvaju.
''Dva najviša standarda u svijetu za obradu i čuvanje matičnih ćelija su AABB i FACT sertifikat i to garantuje da su sačuvane ćelije upotrebljive u budućnosti'', govori on. Miketić dodaje da ako su ćelije uzete po najvišim standardima onda ne postoji mogućnost da ćelije budu neupotrebljive.
''Može da se desi jedino da je pacijent u strarosnoj dobi kada ima težinu za koju sačuvana količina matičnih ćelija nije dovoljna, ali to zavisi od uzorka i od bolesti koju lečimo'', govori on.
Na pitanje da prokomentariše ve češći broj istraživanja koja ukazuju da matične ćelije uzete iz krvi pupčanika zapravo nisu toliko korisne koliko koliko to banke potenciraju, Miketić kaže da se ne slaže sa tim.
''Ja bih rekao čak suprotno, istraživanja pokazuju da ne samo da su matične ćelije korisne za veliki broj bolesti već i druge ćelije koje sam spomenuo kao što su NK ćelije, CAR-T ćelije i druge'', govori Miketić.
Našeg sagovornika smo pitali da prokomentariše brojna istraživanja koja ukazuju da matične ćelije koje se prikupe ovim procesom zapravo u veoma malom broju pomognu oboljeloj djeci i da su u većini slučajeva beskorisne, te ga pitali da li u medicinskim krugovima kruže ifnormacije koje mogu da potvrde ove teze?
''Ako pričamo o hematološkim bolestima to je tačno, malo uzoraka matičnih ćelija iz pupčanika je upotrebljeno jer se na svu sreću leukemije i druge maligne bolesti ne javljaju toliko često kod dece, a i nažalost sva djeca koja obole od leukemije nemaju sačuvane matične ćelije. Ono što je činjenica je da broj upotrebljenih matičnih ćelija iz pupčanika raste iz godine u godinu i do sada je upotrebljeno preko 30.000 tih uzoraka, što morate priznati nije mali broj jer smo time spasili živote 30.000 djece'', govori Miketić.
Miketić govori da donori mogu dati matične ćelije iz koštane srži ali donor mora da se genetski poklopi sa primaocem a to poklapanje u slučaju koštane srži mora biti kompletno, dok matične ćelije iz pupčanika ne moraju da imaju kompletno poklapanje.
Na pitanje da li je vrijedno dati toliki novac bankama ako postoji sistem donora, naš sagovornik govori: '' Sistem donora postoji i on je organizovan putem javnih banaka. Nažalost, Crna Gora nema javnu banku i jedina mogućnost roditelja da pohrane matične ćelije je u privatnoj banci gde se pohranjivanje plaća. A najbolje je da potencijalni donor genetski bude što bliži primaocu, što je između crnogorske djece moguće, dok je mnogo teže naći donora za crnogorsko dijete u Njemačkoj'', zaključuje Miketić.
