Prema podacima koji su cirkulisali pred kraj osamdesetih godina 20. vijeka, u zvaničnim dokumentima tadašnjeg SSIP-a (Savezne službe inostranih poslova) i statistikama republičkih matica iseljenika, u Australiji je u to vrijeme živjelo oko 350.000 iseljenika iz Jugoslavije, od čega oko 150.000 iz Hrvatske, 120.000 Makedonaca, 70.000 doseljenika iz Srbije i desetak hiljada iz Slovenije.
Iseljenici iz Crne Gore se statistički ne spominju.
Putovanje na kraj svijeta: Sredinom 19. vijeka u Australiju su počela doseljavanja sa teritorije koju je kasnije obuhvatala Jugoslavija.
Iseljenici sa teritorije Crne Gore počeli su da se doseljavaju u Australiju oko 1875. godine, nekoliko godina nakon prvih Maltežana. Ipak, početkom Balkanskih ratova 1912. mnogi su se vraćali da bi se pridružili crnogorskoj vojsci.
Većina crnogorskih iseljenika bila je u to vrijeme “na privremenom radu” i tek što bi zaradili dovoljno novca za određenu svrhu, vraćali su se kućama. Obično je bila u pitanju kupovina zemlje ili kuće u nekoj od “varoši”, najčešće Baru ili Cetinju, ili “školovanje djece”. Za školovanje djece obično je kupovana i kuća. Oni koji su “bacili krš iza sebe” – uglavnom su bili bez porodice.
Prema istorijskim bilješkama, školovanje djece bio je za mnoge jedan od glavnih razloga odlaska na rad u prekomorske zemlje. Čitava porodica bila je usmjerena prema djeci i njihovom uspjehu. Obrazovanje je bio najbrži način da se izađe iz bijede i siromaštva. Uz ove zapise stoji i tvrdnja da su Crnogorci “oduvijek” bili u kontaktu sa svijetom, najčešće preko trgovinskih i drugih veza sa primorjem ili Albanijom, te se tako i razvio respekt prema nauci i učenim ljudima.
Iseljenici iz Boke, Paštrovića, Crmnice: Masovnije doseljevanje u Australiju nastalo je između dva rata i to iz južnih djelova Crne Gore, regiona Boke, Paštrovića i Crmnice.
U tom periodu masovnije su se doseljavali i Hrvati sa dalmatinskih ostrva i “kopna”. Upravo te grupe iseljenika svrstavane su u “staro iseljeništvo” za razliku od “novog” koje je počelo da dolazi nakon Drugog svjetskog rata. To je uglavnom sprovođeno kroz šemu Međunarodne organizacije za izbjeglice.
Iseljenici iz “južnih krajeva”, bilo Dalmacije ili Crne Gore, obično su se naseljavali u priobalnom području tražeći prirodnu okolinu i klimu na koju su navikli. Sličan mentalitet, hrana i običaji, međusobno su ih povezivali u novoj zemlji.
Pošto je većina bila zemljoradničkog porijekla, primarna namjera bila je da se što prije dođe do zemlje i stoke. To je Australiji tada bilo potrebno s obzirom na to da industrija nije bila razvijena. Veliki infrastrukturni projekti postavljeni su tek nakon Drugog svjetskog rata, pred kraj četrdesetih godina. Sa stranica istorije iseljeništva bilježe se navodi o tome kako su doseljenici iz gradskih područja bili su obrazovaniji, te tražili zapošljenja u svojim zanatima po gradovima. Uz napomenu da je nivo obrazovanja “starog iseljeništva” bio nizak. Čak, i da je dobar dio iseljenika bio i nepismen. Ipak, iako se sadašnje generacije doseljenika smatraju obrazovanijim, one ne dostižu ekonomski nivo “starog” iseljeništva.
Uostalom, interesantno je pogledati kako struktura izgleda danas. Potomci seljaka iz dalmatinskog zaleđa ili sa ostrva koji su nastavili da “obrađuju zemlju”, danas spadaju među najbogatije Australijance.
Crnogorci su kupovali zemlju u daleko atraktivnijim djelovima, pored morske obale, ali se tu nijesu zadržavali. Jer, cilj nije bio opstanak, već povratak domovima.
Prema navodima iz knjige “Uloga Australije u razbijanju Jugoslavije”, autora Miodraga Iličkovića, crnogorskog diplomate s kraja 20 vijeka, zemlja sa kojom su raspolagali Crnogorci u Australiji bila je atraktivna i privlačila je pažnju anglosaksonskih doseljenika. Tek, Crnogorci su se našli pod raznim pritiscima, najčešće spekulanata. A onda, ponajprije zbog slabog poznavanja jezika i propisa upadali u razne kombinacije koje su postavljale banke, advokati i drugi, te su na kraju morali da prodaju svoju imovinu.
“’Stari iseljenici’ i njihovi potomci oduvijek su bili vezani za ‘stari kraj’ i još prije Drugog svjetskog rata predstavljali jezgro podrške Jugoslaviji i kasnije Narodnooslobodilačkoj borbi. Većina se priključila australijskim jedinicama koje su se borile u regionu Pacifika, ali i Evropi. Od završetka rata, doseljavanjem ustaša i četnika, predstavljali su otpor uticajima i pritiscima. Njihova udruženja i klubovi bili su glavna meta napada. Našli su se i pod udarom australijskih obavještajnih i policijskih službi zbog podrške ‘komunističkoj Jugoslaviji’”, navodi se knjizi Iličkovića.
Protraćeno vrijeme i mogućnosti: No, iseljeništvo danas, svakako, nije isto kao u vrijeme naših predaka. Nekoliko generacija je rođeno u inostranstvu, tamo je steklo obrazovanje i profesionalno se afirmisalo.
I upravo ta činjenica upućuje na mogućnost koja se može smatrati do sada prilično protraćenom. Jer, kako se integracija Crne Gore u svjetsku zajednicu, a nakon prve decenije od ponovnog uspostavljanja nezavisnosti, sada već može smatrati neminovnom, prilika za bliže i konkretnije veze sa crnogorskom dijasporom, zapravo se nameće kao dobra prilika.
Uostalom, crnogorska dijaspora, a zbog velikih godišnjih ulaganja u Crnu Goru, izuzetno je važan činilac. A naspram te činjenice, nijedna iseljenička zajednica, za bilo koju zemlju na svijetu – ne može biti daleko.
Željko VUKMIROVIĆ
foto: arhiva Montenegro – Canada, kao i privatna arhiva porodice Eliskovich (Iličković)
