Direktor marketing agencije Montimpreks Saša Radunović, ističe za Portal Analitika da je istraživanje pokazalo i da je za trećinu porodičnih firmi u Crnoj Gori najčešći uzrok konflikta vizija budućeg poslovanja firme, kao i da veliki broj firmi nikad nije učestvovao u nekom od programa za unapređenje malih i srednjih preduzeća koje je sprovela neka međunarodna organizacija (oko 80 odsto) ili neka domaća organizacija ili Vlada Crne Gore (75 odsto).
- Podatak da je 80 odsto porodičnih firmi u Crnoj Gori mlađe od 20 godina treba uzeti sa određenom rezervom, imajući u vidu da vlasnici malih i srednjih preduzeća u praksi često gase preduzeće i otvaraju novo - rekao je Radunović.
Prema podacima iz ranijeg istraživanja na globalnom nivou, porodične firme čine čak 70 odsto ukupnih firmi širom svijeta, zapošljavaju 60 odsto svih zaposlenih na svijetu i otvaraju čak 75 odsto novih radnih mjesta.
ANALITIKA: Ekonomije većine malih država se zasnivaju na malim i srednjim preduzećima, sa akcentom na porodične firme. Kako objašnjavate činjenicu da u Crnoj Gori nije bilo istraživanja o porodičnim firmama prije ovog koje ste sproveli?
RADUNOVIĆ: Savremena ekonomija svoje poslovanje bazira na postojanju kompanija koje pripadaju sektoru malih i srednjih preduzeća, slična situacija je kako u velikim tako i u malim sistemima. Ono što je interesantno jeste tendencija da se i velike korporacije u značajnom dijelu u svom rastu i razvoju oslanjaju na sektor malih i srednjih preduzeća, što samo po sebi govori o važnosti ovih kompanija.
Situacija u Crnoj Gori je po ovom osnovu slična mnogim ekonomijama. Već dugi niz godina se razvoj preduzetništva i biznisa uopšte bazira na razvoju malih i srednjih preduzeća. U saradnji sa organizacijom Pro Educa iz Banja Luke, koja slična istraživanja realizuje u Bosni i Hercegovini, Srbiji, Makedoniji, a od ove godine i u Crnoj Gori, uočili smo određene potencijalne probleme sa kojima se sreću vlasnici porodičnih firmi i upravo zbog toga odlučili se na ovaj poduhvat.
Turbulentnost ekonomskih dešavanja, dinamičnost tržišnog privrjeđivanja, otvorenost našeg ekonomskog sistema, kao i značajni napori koji su ulagani u razvoj porodičnih firmi, uticali su na to da do sada nismo imali značajnije istraživanje kada je o ovoj oblasti riječ. Vjerujemo da će ovo naše istraživanje podstaći mnoge stejkholdere u crnogorskom ekonomskom sistemu da pitanje porodičnog biznisa podignu na adekvatan nivo, jer je naš primarni motiv bio da ukažemo na njihovu ključnu ulogu u privrednom, ali i društvenom razvoju Crne Gore.
ANALITIKA: Da li se uzorak od 85 vlasnika/direktora porodičnih firmi može smatrati reprezentativnim? Koliko ima porodičnih firmi u Crnoj Gori?
RADUNOVIĆ: Precizna statistika o broju porodičnih firmi u Crnoj Gori nažalost još ne postoji, ali svakako ako u obzir uzmemo definiciju po standardima EU, koja kaže da se porodičnom firmom smatra svaka firma u kojoj 25 odsto vlasništva u rukama jedne osobe ili porodice, onda možemo zaključiti da je taj broj veliki.
Anketiranih 85 kompanija predstavlja svakako reprezentativan uzorak kada je Business2Business istraživanje u pitanju, posebno ako je uzorak dobro definisan prema sektorima i kategorijama i geografskoj zastupljenosti. Ipak, sa druge strane, ovo istraživanje je samo prvi korak koji između ostalog za cilj ima i razbijanje predrasuda i barijera kod nekih od porodičnih firmi u Crnoj Gori, naročito kad su istraživačke aktivnosti u pitanju. Naš plan je da sa ovakvim istraživačkim aktivnostima nastavimo i u budućnosti, kako bi kreirali odgovarajuće podatke uz pomoć kojih bi mogli da pratimo i neke trendove u porodičnim firmama u Crnoj Gori.
ANALITIKA: Zašto 70 odsto porodičnih firmi ne preživi transfer sa prve na drugu generaciju? Da li je zbog toga skoro 90 odsto njih i dalje u vlasništvu ljudi koji su ih osnovali?
RADUNOVIĆ: Transfer generacija je preloman trenutak za sve kompanije, a najčešće ih ne prežive one firme koje se nisu pripremale za tako nešto. Riječ je o izuzetno važnom trenutku, kad novi izvršilac i/ili kreator odluka preuzima veliku odgovornost. Velika odgovornost podrazumijeva posjedovanje ne samo bazičnih znanja, već i određenih vještina koje su utemeljene na praksi i iskustvu.
Podatak da svega 30 odsto firmi preživi transfer sa jedne na drugu generaciju svjedoči o odsustvu strateškog opredeljenja i izostanka odgovarajućih akcija kojima bi se nova generacija pripremila za navedene izazove, kao i svi zaposleni. Riječ je o strateškom pristupu čija realizacija zahtijeva dug vremenski angažman i posvećenost. Možemo reći da je ovo i jedan od razloga zašto se izuzetno veliki broj firmi i dalje (90 odsto) nalazi u rukama onih koji su ih i osnovali, ali sa druge strane to znači da nas u nekom bliskom periodu čeka suočavanje sa problemom transfera generacija. Jedan od motiva ovog istraživanja je i bio upravo taj, da ukažemo na važnost strateškog pristupa u rukovođenju porodičnim firmama.
ANALITIKA: Konstatovali ste da su pokazatelji za Crnu Goru nešto nepovoljniji u odnosu na rezultate istraživanja o porodičnim firmama u Bosni i Hercegovini, ili u Srbiji. U Crnoj Gori 80 odsto porodičnih firmi je mlađe od 20 godina, a npr. u Srbiji 57, 4 odsto. Da li to ukazuje da kod nas, generalno, porodične firme nijesu preživjele tranziciju?
RADUNOVIĆ: Riječ je o dosta specifičnom pokazatelju, koji zahtijeva detaljnije praćenje i analizu. Naime, porodične firme su većim dijelom preduzetnički orijentisane organizacije, a dobro je poznato da je preduzetništvo veoma dinamična djelatnost, gdje je moguće identifikovati i dinamičan transfer kapitala.
Naime, sektor malog i srednjeg biznisa prate i visoke stope smrtnosti preduzeća, a najčešći razlog je taj što ih vlasnici gase kako bi otvorili novo preduzeće. Iz navedenih razloga, ovaj pokazatelj treba uzeti sa određenom rezervom. Nesumnjivo je da je tranzicija, kao i globalna ekonomska kretanja koja su imala značajan uticaj na tranziciju naše ekonomije, ostvarila značajan uticaj na strukturu sektora malih i srednjih preduzeća, a samim tim i porodičnih firmi. Ipak, ono što je vjerovatno moguće, a mi još uvijek ne možemo da kvantitativno iskažemo, jeste da je jedan broj kompanija koje su prestale da postoje svoje poslovanje ili angažovanje kapitala ostvaruju u nekom drugom i novom pravnom licu.
ANALITIKA: Odgovorna lica u porodičnim firmama među najveće probleme ubrajaju nedostatak kvalitetnog kadra, jaku stranu konkurenciju i visoke obaveze prema državi. Da li porodične firme planiraju da traže određene poreske olakšice?
RADUNOVIĆ: Važnost ljudskog faktora se vjerovatno najbolje iskazuje upravo u porodičnim firmama, upravo zbog osobenosti i vrijednosti na kojima one počivaju. Evidentno je da cijela crnogorska, ali i druge ekonomije okruženja, kao jedan vodećih problema navode upravo nedostatak kvalitetnih kadrova, koji bi kao nosioci određenih aktivnosti uticali na rast i razvoj kompanija. Takođe, otvorenost crnogorske ekonomije i integracioni procesi u kojima učestvujemo uticali su na veliki stepen konkurentnosti sa kojim se suočavamo. Sve to su, uz iskazane velike obaveze prema državi, atributi jednog poslovnog ambijenta.
Poslovni ambijent je živa kategorija, koja se mijenja i oblikuje u odnosu na mnogobrojne faktore, a od primarnih donosilaca odluka u državi, kao i efikasnosti privrednih subjekata zavisi kako će taj ambijent izgledati. Vjerujem da će donosioci odluka identifikovati koje su to neophodne mjere kojima se naš poslovni ambijent može poboljšati i iste implementirati ne samo na dobrobit porodičnih, već i svih ostalih firmi u Crnoj Gori.
ANALITIKA: Objavljujući rezultate istraživanja naglasili ste da su porodične firme generator novog zapošljavanja i da jedino one mogu obezbijediti održivost i stabilnost domaće privrede u narednim godinama. Generalno, da li kod nas postoji razvijena svijest o značaju porodičnih firmi?
RADUNOVIĆ: Važnost porodičnog biznisa je nesumnjivo velika. Ovim istraživanjem smo došli do značajnih rezultata koji će nam nesumnjivo pomoći da ukažemo na neke od slabosti, ali i polja na kojima je potrebno raditi u cilju poboljšanja performansi porodičnih firmi. Ono što je svakako evidentno jeste da u Crnoj Gori postoji razvijena svijest o značaju porodičnih firmi, ali i prostor za dalja unapređenja kako bi se na pravi i pravovremen način porodične firme izborile sa izazovima koje ih očekuju.
Siniša GORANOVIĆ
