"Ponuda da budem ministarka nauke je bila za mene veliko iznenađenje ali istovremeno i velika čast. Prepoznavanje šanse da bi moje dugogodišnje iskustvo i saradnja sa ljudima koje sam upoznala radeći u vodećim međunarodnim naučnim institucijama mogli imati snažan uticaj na povećanje kvaliteta, priznatosti i svjetske vidljivosti nauke u Crnoj Gori, bio je zapravo glavni razlog da prihvatim ovu ponudu", kazala je Damjanović u intervjuu za Portal Analitika.
Prema njenim riječima, značaj internacionializacije naučnog rada na institucionalnoj osnovi nije bitan samo za našu nauku već se generalno može pozitivno odraziti na imidž Crne Gore u kontekstu evropskih integracija.
"Kada su u pitanju finansijska sredstva koja se opredjeljuju za naučna istraživanja u Crnoj Gori, ona su još uvijek znatno ispod nivoa ulaganja u istraživački rad i resurse u poređenju sa evropskim zemljama sa razvijenom naučnoistraživačkom djelatnošću. Stoga je neophodno raditi na povećanju ulaganja u istraživanje, razvoj i inovacije, kako bi se Crna Gora približila nivou koji odgovara Evropskom istrazivačkom prostoru (ERA)", navela je ministarka.
Dr Sanja Damjanović, naučnica svjetskog renomea je u CERN-u držala zapažena predavanja i seminare. U publici su joj bili i dobitnici Nobelove nagrade. Zato je u aprilu 2006.godine uslijedila nagrada u vidu trogodišnjih postdoktorskih studija. Postala je jedini stručnjak iz Crne Gore ikada zaposlen u prestižnoj laboratoriji.
Iako za pozicije u CERN-u mogu da konkurišu samo fizičari iz zemalja sa punim članstvom, dr Sanji Damjanović pomogao je šestogodišnji ugovor iz Hajdelberga, gdje je doktorirala i počela postdoktorat. Konkurisala je kao član njemačke grupe. I među 100 kandidata bila u samom vrhu, što joj je omogućilo rad na projektima NA60 i ALICE. Ovo su samo pojedine činjenice iz njene bogate biografije.
ANALITIKA: Koji su prioriteti Ministarstva nauke u 2017. godini i šta Crna Gora može da ponudi svijetu u oblasti nauke? Kakva će biti naša strategija u ovoj oblasti?
DAMJANOVIĆ: S obzirom da je Crna Gora mala zemlja sa malim brojem stanovnika, a shodno tome i sa malim brojem naučnika u zemlji, strategija koja bi doprinijela unapređivanju kvaliteta istraživanja u Crnoj Gori, mora biti znatno fokusiranija u poređenju sa strategijom naučnog razvoja mnogo većih zemalja.
Tokom 2017. godine planirana je realizacija jednog novog prioriteta u odnosu na prethodne godine, a to je internacionalizacija rada naučnika u smislu uspostavljanja aktivne saradnje između istraživačkih grupa iz Crne Gore i međunarodnih naučnih institucija visoko prepoznatljivih u svijetu.
Za istraživanja u modernoj nauci neophodna je upotreba najnaprednijih tehnologija, nabavka i izgradnja veoma skupe opreme i formiranje velikih istraživačkih timova, što je danas, u mnogim oblastima nauke, moguće isključivo objedinjavanjem resursa više zemalja, kako finansijskih, tako i ljudskih.
ANALITIKA: Da li su to visoki zahtjevi, odnosno, može li Crna Gora ponuditi što u tom objedinjavanju naučnih potencijala?
DAMJANOVIĆ: Upravo su visoki zahtijevi bili razlog da čak i najrazvijenije zemlje takva istraživanja više ne obavljaju samostalno, već da se povezuju i uključuju u rad međunarodnih kolaboracija. Stoga je jasno da za zemlje u razvoju, koje raspolažu veoma malim resursima praktično ne postoji alternativa.I zato, ukoliko želimo da se bavimo vrhunskom naukom i da u njoj ostvarimo rezultate koji će imati svjetsku vidljivost, takvo povezivanje u većem broju naučnih oblasti predstavlja za nas najefikasnije, najekonomičnije i najbolje rješenje.
Na taj način bi našim istraživačima, iz različitih oblasti, bio omogućen pristup projektima sa najsavremenijom tehnologijom, čime bi se povećala i njihova referentnost i svjetska vidljivost, kao i konkurentnost pri apliciranju za EU grantove.
ANALITIKA: Šta to konkretno znači?
DAMJANOVIĆ: To znači da bi praktično bez ulaganja značajnih sredstava u sopstvenu naučnu infrastrukturu i opremu imali pristup multimilionskim infrastrukturama. I tako bi se naša mala investicija vrlo brzo enormno multiplicirala.
Važno je istaći da je razvijanje i širenje medjunarodne institucionalizovane saradnje značajno, ne samo za našu nauku, već i za ukupni proces EU integracija i opšti ugled Crne Gore.
ANALITIKA: Da li ste zadovoljni kapitalnim budžetom, odnosno, može li se ostvariti zacrtano budući na mjere štednje?
DAMJANOVIĆ: U 2017. godini ćemo razvijati i aktivnosti iz prethodnih godina koje se odnose na uspostavljanje konkuretnog ambijenta za inovacije, kroz formiranje prvog Naučnotehnloškog parka u Crnoj Gori. Njegova finalizacija omogućila bi da se započne, makar i u skromnoj mjeri, transfer naučno-tehnoloških rezultata u biznis i industrijski sektor.
Želim da naglasim da transfer naučnih rezultata u industriju i inovaciju predstavlja prirodno spor i mukotrpan posao. On nigdje u svijetu nije brzo ostvaren, već se upornim radom velikog broja ljudi polako realizuje. Prvi dio, t.j. objekat Inovaciono -preduzetničkog centra Tehnopolis je već aktivan zahvaljujući izdvajanju iz kapitalnog budzeta Crne Gore.
Naš cilj je da se tokom 2017. godine započne izgradnja Centralne jedinice, znatno većeg kapaciteta, sa lokacijom u Podgorici, u koji bi bio integrisan i Centar za promociju nauke, čime bi mlađim generacijama bio omogućen direktan kontakt sa naukom, tehnologijom i inovacijama.
ANALITIKA: Kakva je praksa u svijetu što se tiče veze naučnih istraživanja i privrede?
DAMJANOVIĆ: Razvijene zemlje su ulagale i nastavljaju da ulazu značajna sredstva u istraživanje, shvatajući da je upravo to neophodan uslov za razvoj tehnologije. U tim zemljama je tijesna veza između nauke i privrede uvijek postojala. U Crnoj Gori je takva veza još uvijek slaba, i cilj zapravo jeste da se ostvari vidljiv, makar i skroman, napredak kojim bi se pokazalo da na ovaj način možemo evidentirati pozitivan uticaj na ekonomiju.
ANALITIKA: Šta u tom kontekstu planira Ministarstvo nauke?
DAMJANOVIĆ: Tokom 2017. godine biće započeta i izrada Strategije pametne specijalizacije (‘Smart Specialization strategy’) koja zapravo postaje uslov za pridruživanje Evropskoj uniji. Time bi nam bilo omogućeno pridruživanje tzv. Pametnoj platformi (‘Smart Specialization Platform’) i na taj način obezbijedila pomoć za razvoj i sprovođenje naše strategije. Posebno bih istakla da će se Ministarstvo nauke zalagati da se mladi istraživači nađu u centru projekata, jer je očigledano da su zapravo mlade generacije i njihove ideje ključ uspjeha.
Kada su u pitanju finansijska sredstava koja se opredjeljuju za naučna istraživanja u Crnoj Gori, ona su još uvijek znatno ispod nivoa ulaganja u istraživački rad i resurse u poređenju sa evropskim zemljama sa razvijenom naučnoistraživačkom djelatnošću. Stoga je neophodno raditi na povećanju ulaganja u istraživanje, razvoj i inovacije, kako bi se Crna Gora približila nivou koji odgovara Evropskom istraživačkom prostoru (ERA). Što se EU fondova tiče, s obzirom na veliku konkurentnost, umrežavanje i pristupanje tzv. ‘European Networking Groups’ veoma je dobar način za efikasnije korisćenje ovih sredstava.
ANALITIKA: Kakva će Vam biti politika u vezi istraživanja i inovacija u Crnoj Gori?
DAMJANOVIĆ: Sve započete projekte koji su kvalitetni, a koje procjenimo da donose progres, nastavićemo i proširiti koliko nam mogućnosti dozvoljavaju. Program uspostavljanja konkurentnog ambijenta za inovacije u Crnoj Gori kroz razvoj naučno-tehnološkog parka je već pomenut. Infrastruktura ostvarena kroz realizaciju HERIC programa (osnivanjem prvog centra izvrsnosti i krupnih kolaborativnih R&D grantova) ima kapacitet za generisanje komercijalne inovacije, i koristiće kao platforma za sprovođenje nove Strategije inovacija.
Međutim, neophodno je da naučnici iz Crne Gore osmisle izuzetno dobre predloge projekata kako bi im sredstva iz međunarodnih fondova postala dostupna. Najefikasniji način da se to ostvari jeste partnerstvo sa vodećim međunarodnim institucijama. Jedan od načina da se obezbijedi partnerstvo je umrežavanje Crne Gore na „European Networking“. Takodje, ukoliko obezbijedimo finansijska sredstva, fokusirali bi se na program grantova za preduzetništvo, koji bi podsticao inovativne aktivnosti u sektoru, kao i na tzv. start-up programe koji bi pružili šansu zapošljavanja mladih istraživača.
ANALITIKA: Naučnica ste svjetskog ranga i vaše imenovanje je dočekano sa oduševljenjem u javnosti. Zbog čega ste prihvatili ponudu premijera Markovića da budete ministarka nauke?
DAMJANOVIĆ: Ponuda da budem ministarka nauke je bila za mene veliko iznenađenje ali istovremeno i velika čast. Prepoznavanje šanse da bi moje dugogodišnje iskustvo i saradnja sa ljudima koje sam upoznala radeći u medjunarodnim naučnim institucijama (kao sto su CERN, GSI/FAIR, Univerzitet Heidelberg) mogli imati snažan uticaj na povećanje kvaliteta, priznatosti i svjetske vidljivosti nauke u Crnoj Gori, bio je zapravo glavni razlog da prihvatim ovu ponudu. Uopšteno značaj internacionializacije na institucionalnoj osnovi nije bitan samo za našu nauku već se generalno može pozitivno odraziti na imidž Crne Gore u kontekstu evropskih integracija.
Takođe, otvorena podrška kolega iz GSI-FAIR i CERN-a je veoma značajna i predstavlja jednu dobru garanciju da će se naša saradnja razvijati u punom kapacitetu. Sa zadovoljstvom mogu da konstatujem da su u međuvremenu pokrenuti prvi koraci priključivanja na institucionalnom nivou naše zemlje najuglednijim svjetskim naučnim centrima kao sto su CERN u Ženevi i 'European Molecular Biology Laboratory' (EMBL) u Heidlebergu. Međutim, ovi koraci otvaraju i druge šanse, koje nijesu direktno povezane sa navedenim institucijama.
Na primjer, trenutno se razmatra predlog pokrenut od strane profesora H. Schoppera, bivšeg generalnog direktora CERN-a, da se u regionu Jugoistočne Evrope realizuje međunarodni institut za razvoj tehnologija baziran na zajedničkom interesu uključenih zemalja, uzimajući u obzir njihove ekonomske, kulturne i socijalne aspekte. Crna Gora će najvjerovatnije biti jedan od partnera.
Predrag ZEČEVIĆ
