Međutim, i pored nesumnjivo značajnih rezultata koji su u proteklom periodu postignuti, na tlu Podgorice i dalje nedostaje znatan broj odgovarajućih podataka i dobar dio arheološke građe, što je, kako je to u više navrata istaknuto, rezultat još uvijek nedovoljnih arheoloških istraživanja.
Gledajući današnje stanje na terenu pojedini lokaliteti za čije se postojanje znalo, neće ni doći na red da se istražuju.
Kulturna dobra & Drače: Danas su ostaci velikog broja kulturnih dobara u ruševinama. Zarasli su u bujnu vegetaciju - drače, korov, travu - zatrpani smećem i najvećim dijelom nepristupačni. Gotovo svuda po Podgorici je razasuto kamenje koje može da svjedoči o najranijim tragovima istorije. Većina lokaliteta nema table ili natpisa koji bi upućivao na značaj kulturnog dobra. Može se vidjeti zaboravljena materijalna i duhovna baština, koja je naslijeđena iz minulih vremena i epoha. Mnogi će i danas reći da su to posljedice i negativni recidivi događaja iz devedesetih godina prošlog vijeka. Međutim, kako vrijeme prolazi, stanje ove sve rasprostranjenije nezainteresovanosti za kulturna dobra nacionalne važnosti sve više pokazuje da se taj “period” odomaćio i da nastavlja da uzima danak i danas. O tome koliko je kulture i baštine razoreno devedesetih tek će se svoditi računi, kao i za ovo danasnje zanemarivanje kulturnih dobara.
Ne mali broj kulturnih dobara postao je danas “žrtva” ubrzane urbanizacije Podgorice i postavljanja infrastrukturnih uslova za taj razvoj. Zakon o Zaštiti kulturnih dobara je prepoznao te potrebe i sadrži rješenja kojima se može kontrolisati i u datim okolnostima omogućiti simbiozu i zadovoljavanje dvije objektivne potrebe neophodne za pravilan razvoj grada. Može se kontrolisati, ali samo pod uslovom da se stigne na vrijeme zaštititi kulturno dobro.Navodimo nekoliko primjera na kojima se može ispratiti taj proces ubrzane urbanizacije Podgorice koji često dovodi do zanemarivanja i zaboravljanja kulturnih dobara.
Vranjska gora: Na uzvišenju Vranjska gora, koje je locirano uz lokalni put Mataguži – Tuzi, nalaze se ostaci fortifikacionog objekta- tvrđave. U istorijskim izvorima se pominje ova strateški bitna tačka, u vezi sa događajima koji su se odigrali od 1035.-1036. godine pa do Tuđemilske bitke, u kojoj je dukljanski knez Vojislav pobijedio vizantijsku vojsku i od Vizantije zadobio priznanje nezavisnosti Duklje. Tih godina Vizantija je iz Drača organizovala ekspedicije protiv Duklje u tri navrata.
Nagledali smo se svega posljednjih godina. Slijetale su crkve na vrhove planina, obnavljane stare crkve do neprepoznavanja, svijetlile su gradine i tvrđave od mora pa dalje u unutrašnjosti Crne Gore, namještale kamene ploče gdje ih bilo nije, probijali su se putevi kroz zaštićena kulturna dobra, ali da neko kulturno dobro od nacionalnog značaja dobije i svoj relej, prvi je put viđeno. Neimari su počeli da nadmašuju sami sebe. Službe zaštite su vjerovatno kasno saznale da relej “slijeće” a neimari nisu znali da treba da ih pitaju i da ispoštuju zakonsku proceduru prije nego su počeli išta da rade u zoni zaštićenog kulturnog dobra.
Danas, taj hiljadugodišnji svjedok borbe Duklje za svoju nezavisnost od Vizantije je dobio – nećete vjerovati i svoj relej. Izgleda više devastiran danas, nego što su ljudi i događaji tokom vjekova ostavili tragova na njemu. Zaboravljen i stavljen na kulturološku marginu poslužio je snalažljivim neimarima da opet skrenu pažnju na sebe, i dokažu da kada treba devastirati kulturno dobro njihovoj mašti nema kraja.
Uprava za inspekcijske poslove je u avgustu prošle godine podnijela prijavu Osnovnom državnom tužiocu protiv NN lica koja su 2015. godine ili 2016. godine devastirali Kulturno dobro Vranjska gora.
Naime, za sada NN lica su u tom periodu izvršili djelimično oštećenje zidina zaštićenog nepokretnog kulturnog dobra „Vranjska Crkva Svetog Nikole i tvrđava na Vranju“ na Vranjskoj gori u Podgorici.
Nepoznati počinioci su postavljanjem i formiranjem bazne stanice sa prijemnom opremom za bežični internet, bez saglasnosti nadležnog državnog organa – Uprave za zaštitu kulturnih dobara narušili integritet ovog kulturnog dobra.
Nepokretno kulturno dobro „Vranjska Crkva Svetog Nikole i tvrđava na Vranju“, kulturno dobro staro više od milenijuma, je 1950. godine rešenjem tadašnjeg Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture stavljen pod zaštitu države kao nepokretni spomenik kulture.
Inspektori za kulturnu baštinu u Upravi za inspekcijske poslove – Osjek za zaštitu kulturne baštine i kulturnih dobara su izlaskom na lice mjesta izvršili uvid i uvjerili se da se radi o djelimičnom oštećenju zidina tvrđave formiranjem bazne stanice sa prijemnom opremom za bežični internet.
Za sada NN lica se terete da su izvršila krivično djelo oštećenje kulturnog dobra iz člana 253-a Krivičnog zakonika.
Devastirani rimski vodovod: Kulturno dobro Rimski kanal za vodu (Cijevna-Doclea), nalazi se u ravnici uz Vrela Ribnička sve do kaptaže u koritu rijeke Cijevne. Nedavnom izgradnjom putne, vodovodne i ine infrastrukture ovaj kanal je devastiran do neprepoznavanja. Bukvalno je preoran bagerima da bi se u njemu našle nove vodovodne cijevi. Na kraju je ponovo zatrpan sa ostacima onoga što je ostalo od njega.
O svijesti da se sve to radilo sa zaštićenim kulturnim dobrom naši moderni devastatori se “nijesu razumali”. Važno je bilo da budu efikasni i da u roku obave poslove. Što je antička “megastruktura” u odnosu na njihovu megastrukturu kojom su nas zadužili. Ali, bar prema svemu do sada viđenom, realna je strijepnja da će nas zaduživati i dalje. Jer njihovoj mašti i kreativnosti kada treba uništiti nešto što ima status Zaštićenog kulturnog dobra od nacionalnog značaja očigledno nema granica.
Rimski graditelji sagradili su vodovod za potrebe antičkog grada Duklja. Izgrađen je, najvjerovatnije, u I vijeku n.e. Primarni kanal se prostirao u dužini od 15 km od vodozahvata na rijeci Cijevna do gradskih termi. Od vodozahvata na Cijevni (selo Dinoša), trasa vodovoda je prolazila preko Ćemovskog polja, Vrela Ribničkih, Zlatičkog polja i preko rijeke Morače u sami grad. U okviru vodovoda su postojala i dva akvadukta. Rimski vodovod je posljednjih godina ozbiljno devastiran, a nadležne službe ne haju za ovo uništavanje kulturne baštine.
Podgorica se ovom infrastrukturom ubraja u neveliku grupu gradova koji se mogu podičiti okolnošću da usred grada, posjeduju ostatke ovakvog jednog značajnog antičkog vodosistema. Međutim isto tako se može i reći da obilujemo kulturnim dobrima koja su dovedena na granicu propasti ili su teško unakažena pogrešnim potezima naših savremenih neimara.
Gledajući današnje stanje na terenu pojedini lokaliteti za čije se postojanje znalo, neće ni doći na red da se istražuju.
Najočigledniji primjer za ovu tvrdnju je prava mala antička “megastruktura” u Podgorici.
Iako je Antički vodovod koji je vodio od Cijevne do Duklje bio prepoznat i istražen, i kao vrijedan 1960. godine bio stavljen pod zaštitu države, ipak nije uspio da preživi najezdu savremenih neimara.
Podgorički antički vodovod pripada trasi rimskog vodovoda koji je išao od izvorišta Cijevne, preko Dinoše, pravcem Ribnice, gdje je akvaduktom prelazio preko Ribnice i dalje se pružao prema Duklji.
Danas je ovaj antički vodovod u lošem stanju, većim dijelom devastiran savremenom izgradnjom (naročito zapadni dio trase od Vrela Ribničkih do Morače). Za svo vrijeme od kada je otkriven nije definisana njegova trasa.
Današnja saznanja o vodovodu imamo samo na osnovu uvida u devastirano stanje prilikom izgradnje savremenog vodovoda ili ugradnjom podzemnih elektro ili ptt instalacija. Pretpostavlja se da je relativno sačuvan na trasi kroz Ćemovsko polje (od skretnice za Omerbožoviće do mosta na rijeci Cijevni u dužini od 3 km).
Vodozahvat je u skorije devastiran zbog eksploatacije šljunka, čime je nepovratno izgubljena šansa za cjelokupnu prezentaciju ove, kod nas vjerovatno najveće antičke megastrukture. Danas su i ostaci ostataka počeli da se prekrivaju novim nanosima šuta i šljunka, tako da vjerovatno za godinu-dvije neće biti vidljivi ni u naznakama.
Duklja: Ovo je najznačajniji antički lokalitet u Crnoj Gori, najveći urbani centar iz vremena Rima. Duklja spada u red najbolje očuvanih i najbolje istraženih rimskih arheoloških lokaliteta na teritoriji Crne Gore, o čemu govori veliki broj naučnih radova i rasprava, te samim tim ima ogroman istorijski značaj za Crnu Goru i širi region. Sačuvani fortifikacioni i materijalni ostaci iz vremena od I-VI vijeka naše ere i pohranjena stratigrafija su od izuzetnog arheološkog značaja.
Lokalitet Duklja je počeo da se istražuje 1890. godine, za vrijeme knjaza Nikole, a sistematska istraživanja počela su 1955. godine. Za očuvanje ovog arheološkog bisera pored domaće javnosti, veliko interesovanje odavno pokazuje i svjetska arheološka javnost. Neki izvanredni nalazi sa ovog lokaliteta danas se nalaze u mnogim svjetskim i domaćim muzejima.
Ipak, današnja Duklja, nadomak Podgorice, pored sve brige, izgleda i dalje zapušteno. Ne samo zbog elementarnih nepogoda, zemljotresa, koji su je vjekovima pogađali; kao i “samozvanih istraživača” koji su često odnosili vrijedne nalaze, nego i zbog odnosa lokalne i državne vlasti prema ovom značajnom arheološkom nalazištu.
Vrlo malo je urađeno na prezentaciji nasljeđa; čuvena čaša iz Podgorice danas se nalazi - u Rusiji. Arheološka istraživanja pod pokroviteljstvom države nijesu rađena u kontinuitetu jer je, kao po pravilu, uvijek nedostajalo novca. Valjda zato posljednjih godina nije nisu ni odvajana sredstva za istražvanje Duklje. Očigledno nije izrađena i osmišljena državna strategija kojom bi se ovaj najvrjedniji arheološki lokalitet stavio pod potrebnu brigu i pažnju. Od iskopavanja do iskopavanja prolazile su decenije…
U međuvremenu, sa Duklje se samo odnosilo. Kapiteli i drugi arhitektonski ukrasi ugrađivani su u privatne kuće od Rogama do Stare Varoši a kamenje sa dukljanskih hramova korišćeno je čak i za izgradnju nasipa na pruzi Podgorica –Nikšić! Na obodima Duklje danas je već niklo cijelo novo naselje, koje je već počelo da pritiska lokalitet sa svih strana.
Istini za volju, lokalitet Duklja je devastiran prije nego što će biti zaštićen i proglašen spomenikom kulture – još tokom 1947. godine, kada je započela izgradnja pruge Nikšić – Podgorica. Tada je 500 metara pruge trasirano preko lokaliteta, i urađen nasip za šine koji je dijelom prekrio ostatke arhitekture!. Time je, prema procjeni Zavoda za zaštitu kulturnih dobara – “pričinjena šteta i gruba povreda ovog lokaliteta”.
No, devastiranje Duklje nastavljeno je i tokom šezdesetih i sedamdesetih godina prošlog vijeka, neplanskom urbanizacijom, prostije rečeno – divljom gradnjom.
Danas se na lokalitetu Duklja, unutar gradskih bedema, pored antičkih ostataka nalaze i savremeni objekti: elektrificirana pruga sa pružnim prelazom, lokalni asfaltni put, zgrada osnovne škole, dva stambena objekta, montažna kuća za rad i smještaj istraživačkih ekipa, objekat sazidan od kamena koji se koristi za deponovanje arheološkog materijala, manji zidani objekat za poterbe vodovoda koji je instaliran uz nasip željezničke pruge. Sa sjeverne strane, uz bedeme, se nalaze betonski stubovi za rasvjetu...
Do tada će brojni novoizgrađeni stambeni i infrastrukturni objekti narušavati opšti izgled, autentična svojstva ovog kulturnog dobra i umanjivati njegov značaj. Ugroženost njegovog integriteta je neosporna.
U knjizi “Otuđivanje kulturnih dragocjenosti iz Crne Gore” Stanko Roganović o tome piše:
“Da se ne bi prekinula tradicija degradiranja Duklje postarala se 1960. godine Uprava za puteve iz Titograda, a po nalogu NOO Titograd da, bez saglasnosti Zavoda, gradi kolski put preko Duklje. Novi put je trasiran po pravcu starog, čija širina je bila nepuna dva metra, s tim što je novi proširen na pet metara, tako zadirući u neistraženi dio terena. Tom prilikom je proširenjem postojećeg puta formirana nova podloga od tucanika u koju su ugrađivani i djelovi građevina sa Duklje, a kopanjem je povrijeđena i jedna obližnja građevina sa mozaikom. Na ovaj način, pored direktne štete na objektima, pokretnim nalazima i kulturnim slojevima, infiltracija saobraćaja doprinosila je postepenom ruiniranju partija Duklje lociranim duž puta. Podizanjem velike trafostanice na jugoistočnoj nekropoli čijom gradnjom je razoreno ko zna koliko grobova sa bogatim i dragocjenim prilozima: nakit, staklene, keramičke posude, monete i sl... Tokom 1962. godine preduzeće Dalekovod otpočelo je postavljanje velikih željeznih stubova preko lokaliteta. Bez obzira na intervenciju da se radovi obustave (prva pozitivna intervencija lokalnih vlasti u vezi sa Dukljom), zbog već poodmaklih radova, tom prilikom je uništeno preko 200 kvadratnih metara neispitane površine. Tada je stručna komisija utvrdila da je u temeljima stuba, postavljenog u blizini škole, znatno povrijeđen neki građevinski objekat, otkopan određen broj pokretnih nalaza, a kod drugog stuba desila se povreda kulturnih slojeva sa bogatim fondom pokretnih nalaza. Iste godine (1962) traženo je da se stubovi uklone, što nije ni do danas učinjeno. U nizu povreda spada i asfaltiranje postojećeg trasiranog puta sa tucanikom. Značajno je napomenuti da postoji realna mogućnost da se jedan njegov dio poklapa s drugom glavnom ulicom antičke Duklje, koju bi u budućim iskopavanjima trebalo precizno utvrditi, pa će to, moguće dovesti do potrebe njegovog pomjeranja ili izmještanja”.
Nekropola kod Gradskog stadiona u Podgorici: Radnici građevinske firme ,,Erlang“, koja gradi trg sa južne strane Gradskog stadiona, krajem prošle godine su, iskopavajući podzemne rezervoare za gorivo ostale iz vremena kad se tu nalazila benzinska pumpa, naišli na nekoliko starih grobnica.To nije prvi put da se u okolini Gradskog stadiona otkopavaju stari grobovi iz podgoričke prošlosti.
Na tada otkrivenom groblju pored stadiona Budućnosti u centru Podgorice pronađen je, između ostalih i grob iz antičkog perioda što potvrđuje, kako su tada kazali stručnjaci, da je u samom centru grada tekao život u kontinuitetu još iz tog perioda. Bilo je otkriveno groblje čija je većina grobova iz 19. vijeka, a za koje ni mnogi Staropodgoričani nisu znali.
Ispostavilo se da krije brojne tajne.
Arheolozima je i tada bilo, a i sada je interesantno kako je jedan takav lokalitet jednostavno zaboravljen i zatrpan. Odgovor na ta pitanja bilo bi moguće dobiti samo istraživanjima na ovoj lokaciji. Pretpostavlja se da se groblje proteže sve do Crkve Svetog Đorđa ispod Gorice. Hoće li do tih istraživanja doći ili će se o ovom važnom arheološkom lokalitetu samo sporadično otkrivati istina, pokazaće vrijeme.
Groblje koje je nedavno otkriveno prilikom radova na Gradskom stadionu i tokom rekonstrukcije ulice 19. Decembra, u centru Podgorice je od neprocjenjive važnosti za grad i državu, smatraju arheolozi. Tim prije što je među grobovima za koje se procjenjuje da su uglavnom iz 19. vijeka otkriven i jedan iz antičkog perioda što govori o kontinuitetu života u centru Glavnog grada.
Prilikom istraživanja novih grobova arheolozi su prethodnih dana iskopali stare novčiće - austrougarski heler iz 1889. godine i dvije pare iz 1906, iz vremena Knjaževine Crne Gore. U dječjem grobu pronađen je fragment nošnje, a ispod novoiskopanih grobova naziru se i stariji
Kada su kopani temelji južne tribine stadiona, iskopano je više od stotinu grobova. Najnovije otkriće pokazalo je da su radnici, prilikom ukopavanja benzinskih rezervoara, prije više od pedeset godina, najvjerovatnije naišli na grobove, ali da tome nijesu pridavali značaj (o čemu govori položaj novootkrivenih grobova, kojih je bilo na samim ivicama rezervoarskih jama).
Svi pronađeni predmeti su poslati na Cetinje radi konzervacije, a javnost je ostala uskraćena za odgovor o tako velikoj razlici u starosti grobnica. Kako bilo, pomenuto groblje upućuje na postojanje naselja.
Problem je u tome što u tom dijelu grada, na potezu između kanjona Ribnice, Morače i brda Gorice nikada nijesu nađeni ostaci bilo kakvog starijeg naselja. Zagonetnosti pridonosi i velika starost Crkve Svetog Đorđa, koja je nastala u dobu preromanike, između 870 i 1.050 godine. U tom smislu problem predstavlja i velika arheološka neistraženost. U istorijskoj literaturi pominje se i selo Đulići, koje je postojalo u blizini Vezirovog mosta, negdje na potezu od mosta prema Gimnaziji ,,Slobodan Škerović“.
Postoje tvrdnje da je u tom selu rođen i čuveni štampar Božidar Vuković Podgoričanin, koji je živio na prelazu iz 15. u 16. vijek.
Prije nekoliko dana arheolozi koji sprovode zaštitna istraživanja ispred Gradskog stadiona iskopali su i ostatke konstrukcije kamenog puta, za koji pretpostavljaju da potiče iz perioda Austrougarske monarhije.
Rukovoditeljka zaštitnih istraživanja Marija Jabučanin kazala je za Pobjedu da se radi o, za to vrijeme kvalitetno urađenoj trasi puta, koja je proteklih dana otkrivena u dužini od oko 10 metara i širine oko dva metra.
“Evidentno je da se vodilo računa o izgradnji bordure, za šta je upotrijebljen pritesan kamen, postavljen u redovima, a prostor između popunjen je pločastim kamenom – kazala je Jabučanin.
Trenutna istraživanja arheologa usmjerena su na odnos iskopanih grobova i samog puta.
“Primarna prospekcija nagovještava da je put mlađi od otkrivenih grobnih konstrukcija, ali dalja istraživanja daće precizniji odgovor”– dodaje Jabučanin.
Dosadašnja istraživanja, na osnovu pronađenih artefakata i analogne metode, svjedoče o tome da je u pitanju groblje koje potiče, uglavnom, iz 19. i 20. vijeka. Na osnovu preliminarnih analiza, arheolozi smatraju da je put prošao preko groblja, što bi mogao biti i pokazatelj njegove starosti”.
O ovom nalazu arheolozi su obavijestili Upravu za zaštitu kulturnih dobara i zatražili od nje iznalaženje rješenja o daljoj konzervaciji i prezentaciji ovih materijalnih tragova. To podrazumijeva da ljudi iz struke treba da nađu rješenje na koji način će biti obilježen i čuvan ovaj stari put. Najnovije otkriće pokazalo je da se prilikom ukopavanja telefonskih i inih infrastrukturnih kablova ranije, najvjerovatnije naišlo i na grobove i na put, ali da tome nije pridavan značaj
Izgradnja trga počela je 31. oktobra prošle godine. Površina od oko 4.000 kvadratnih metara najvećim dijelom biće popločana, imaće fontanu, drveće, rasvjetu i prateći mobilijar, kao i tri nova stepeništa prema poslovnim objektima na južnoj tribini. Kako je ranije najavljeno iz ,,Erlanga“, izgradnja trga i fontane trebalo bi da bude završena najkasnije do maja.
Što piše u knjigama: U knjizi Kulturna baština Podgorice iz 2011. godine o ovim ugroženim kulturnim dobrima dovedenim skoro do neprepoznavanja ovi problemi su ostali nezabelježeni. Za mnoge od ovih kulturnih dobara i lokaliteta mogu se naći samo opšti podaci.
O Tvrđavi na Vranjskoj gori:
"Na brdu Vranjska Gora iznad sela Vranj nalaze se zapušteni ostaci fortifikacionog objekta iz turskog perioda, zvanog Merćes.. Andrija Jovićević je zapisao da se to mjesto prije podizanja tvrđave zvalo Velja Gora.”
O Rimskom vodovodu:
“Snadbijevanje grada vodom je vršeno sistemom vodovoda. Glavni vodovod je išao od Cijevne preko Ćemovskog polja, Ribnice i Zlatičkog, a drugi, sporedni, sa brda Liše iznad izvora Širalije. Grad je imao i svoju kanalizaciju, a ostaci ovih objekata - vodovoda i kanalizacije - sačuvani su i otkriveni na više mjesta.”
O Duklji:
“Iako je Duklja sa manjim ili većim pauzama predmet istraživačkih i naučnih radova skoro 150 godina još uvijek nije zaštićena, istražena, valorizovana i prezentirana na način koji joj neosporno pripada. Pažnju šire naučne javnosti je privukla još 1873. godine kada je slučajno otkrivena čuvena „Podgorička čaša" koja se sada čuva u Ermitažu u Sankt Peterburgu.
Prva veća istraživanja na Duklji obavio je u periodu 1890-92. godine ruski naučnik Pavel Apolonovič Rovinski, a nakon njega 1893. engleski arheolozi predvođeni A. Munroom. Rezultati njihovih istraživanja uveliko su motivisali italijanskog arheologa Piera Stikotija da duži period i studioznije pristupi istraživanju Duklje, što je 1913. rezultiralo objavljivanjem monografije „Rimski grad Doclea u Crnoj Gori". Svi ovi radovi su odrađeni uz blagonaklonost i veliku podršku knjaza Nikole jer, kako je konstatovala arheolog Olivera Velimirovic Žižić, „bilo je to uključivanje Crne Gore u evropske tokove kulturne i naučne misli, ali i šire okretanje sebi, utemeljivanju kulturnih, duhovnih i drugih vrijednosti sop-stvenog naroda".
Istraživanja Duklje koja su vršena od zadnjih decenija XIX vijeka do balkanskih ratova nastavili su naši arheolozi tek poslije Drugog svjetskog rata u periodu od 1954 do 1962. godine. Osim što su imala značaj revizionog ispitivanja Stikotijevih i ranijih rezultata istraživanja Duklje, otkrivena je jugoistočna nekropola sa preko 350 grobova u kojima je pronađeno više stotina izvanrednih predmeta.
Nakon više od 30 godina pauze, od 1995. nastavlja se sa istraživenjem Duklje koje sa određenim prekidima traje do danas. Do 1998. godine vršena su istraživanja u južnom sektoru, a tokom 2001-2002. u organizaciji Crnogorske akademije nauka i umjetnosti i Centra za arheološka istraživanja Crne Gore obavljena su na prostoru velikih termi . Tokom 2007/8. godine u saradnji Muzeja i galerija Podgorice, Arheološkog instituta Univerziteta „Carlo Bo" iz Urbina i „Brirish school" iz Rima, realizovan je projekat „Nova antička Duklja". Između ostalog, izvršeno je geofizičko i topografsko snimanje terena, što predstavlja osnovnu dokumentaciju njenog budućeg istraživanja, zaštite i prezentacije. Takođe, odrađena je preventivna konzervacija građevinskih ostataka na forumu i dijela krupne kamene plastike. “
O Crkvi Svetog Đorđa i nekropoli oko nje knjiga je puna "korisnih" podataka:.
"Nalazi se sa južne strane podnožja brda Gorice i ubraja se u najstarije aktivne hramove ne samo u Crnoj Gori već i šire. Iako nema istorijskih podataka o vremenu izgradnje, po stilskim karakteristikama svojstvenim preromaničkim crkvenim građevinama nastalim od IX do XI vijeka, zaključuje se da je podignuta u tom periodu. Sačuvano je predanje da je Stevan Nemanja rođen početkom XII vijeka svoje prvo krštenje primio u ovoj crkvi.”
Neposredno uz crkvu se nalazi više nadgrobnih ploča starog groblja, koje su ukrašene različitim simbolima i motivima izvedenim u plitkom reljefu. Ovaj dio je okružen kamenim zidom sa čije je zapadne strane ulazna kapija.
Na širem prostoru oko crkve je takođe bilo groblje u kojem se u postojećim grobnicama moglo sahranjivati do 1962. Krajem jula 1959. godine, donesena je odluka o zabrani podizanja novih grobnica i premiještanja groblja na Čepurke.
Što tek reći za crtež sarkofaga iz Zlatičkog kompleksa koji je objavljen u knjizi. Na originalu stoji šestokraki krst kao što se možete uvjeriti na fotografiji a u knjizi na crtežu – osmokraki. Da je riječ o umjetnosti moglo bi se reči da je autor uzeo sebi umjetničku slobodu. Ali ipak se radi o nauci. I faktima. Zasnovanim na naučnim istinama.
I tako u sveopštoj brzosti savremene Podgorice izgleda da su njena kulturna dobra ostala na marginama svakodnevnog života. Zaboravljena. Što bi rekli Podgoričani – samo da posao ne trpi.
Ivan KERN
