Posljednja serija bombaških napada i ubistava u Crnoj Gori izazivaju zabrinutost, ali to nikako ne smije da preraste u strah i paniku među građanima Crne Gore, kaže Zejnilović.
On smatra da prilikom racija i pretresanja policija mora voditi računa da to ne preraste u svojevrsno maltretiranje poštenih građana, kako oni ne bi ispaštali zbog bezbjednosno-interesantnih lica.
"Dakle, mora se napraviti jasna razlika između bezbjednosno-interesantnih lica i poštenih građana, jer zakon pruža mogućnost policiji da bezbjednosno-interesantna lica kontroliše, naravno poštujući njihova osnovna ljudska prava i slobode, a sa druge strane policija ne smije da zaboravi da je u službi građana i da treba da ih štiti od kriminalaca", rekao je Zejnilović.
Upitan da li posljednje mjere policije imaju smisla, ako se najavljuju u javnosti i da li se može desiti da se kriminalci „pritaje”, on kaže da akcije imaju smisla ukoliko su ciljno orijentisane i detaljno isplanirane, ali da ukoliko se samo sprovode kako bi se javnosti prikazalo da se nešto radi i preduzima po pitanju suprostavljanja kriminalitetu, bez cilja i plana, onda neće biti rezultata.
Docent doktor kriminalističkih i kriminoloških nauka Damir Zejnilović je profesor kriminalistike, kriminologije i krivičnog prava na Policijskoj akademiji u Danilovgradu i na Pravnom fakultetu Univerziteta Mediteran.
ANALITIKA: Nakon serije bombaških napada, u Crnoj Gori je otvoreno pitanje elementarne bezbjednosti građana. Kako Vi kao neko ko se stručno bavi ovim pitanjima organizovanog kriminala komentarišete trenutnu situaciju – da li je opravdan strah građana?ZEJNILOVIĆ: Organizovani kriminalitet u sadašnje vrijeme ne poznaje granice, prisutan je u svim regionima svijeta i većini država. Predstavlja društveno negativnu pojavu i ima izuzetnu sposobnost da koristi povoljne uslove za svoje infiltriranje u legalne društvene strukture, kao i da se prilagođava konkretnoj društveno-političkoj i ekonomskoj situaciji.
Organizovani kriminalitet predstavlja jednu od dominantnih savremenih prijetnji, kako svim državama u svijetu, tako i Crnoj Gori. Na udaru organizovanog kriminaliteta su naročito zemlje koje su u procesu tranzicije medju koje spada i Crna Gora.
Faktori koji mogu da doprinesu nastanku i razvoju organizovanog kriminaliteta u Crnoj Gori su: siromaštvo, nezaposlenost, korupcija, nedostatak profesionalizma, zloupotreba savremenih tehnologija i dr. Organizovani kriminalitet u Crnoj Gori nema predistoriju, međutim dešavanja na Balkanu 90-ih godina su doprinijela da se na našim prostorima formiraju i djeluju određene kriminalne grupe koje vrše krivična djela sa elementima organizovanog krimnaliteta.
Posljednji događaji u Crnoj Gori s pravom mogu izazvati zabrinutost pojedinih građana, ali to nikako ne smije da preraste u strah i paniku među građanima Crne Gore.
ANALITIKA: Ima li načina da se stane na put obračunima kriminalnih grupa i nevinim žrtvama? Godinama traju obračuni izmedju dva kriminalna klana. Jesu li oni jači od države?ZEJNILOVIĆ: Organizovani kriminalitet kao pojava koja predstavlja najsloženiju i najopasniju vrstu kriminaliteta u svakom društvu i jednu od najvećih prijetnji savremenom čovječanstvu, zahtijeva efikasnu i konstantnu borbu protiv svih njegovih oblika.
U cilju što uspješnije borbe, potrebno je primjenjivati ne samo represivne, već i preventivne mjere. Strategijska analiza koja između ostalog obuhvata i analizu postojećih rizika i procjenu prijetnji, uz pojačan obavještajni rad, preduslov je za efikasnu borbu protiv organizovanog kriminaliteta.
Radi uspješne borbe protiv ovog vida kriminaliteta potrebno je učiniocima staviti do znanja da im se vršenje krivičnih djela organizovanog kriminaliteta ne isplati. S tim u vezi, treba insistirati na beskompromisnom oduzimanju svake imovine i imovinske koristi koje su stečene vršenjem krivičnih djela organizovanog kriminaliteta. Budući da ta korist predstavlja glavni cilj organizovanog kriminaliteta, ukoliko izostane, odnosno ukoliko učiniocu uvijek bude oduzimana, neće biti ni organizovanog kriminaliteta.
Kriminalne grupe koje djeluju na teritoriji Crne Gore, nisu i ne mogu biti jače od države, jer država ima mehanizme i mogućnosti koje treba i mora u većoj mjeri da iskoristi kako bi se obračunala sa kriminalcima.
ANALITIKA: Policija je počela pojačane racije, pretresanja i hapšenja bezbjednosno interesantnih lica? Koliko ove mjere mogu imati efekta?
ZEJNILOVIĆ: Preduzimajući operativno-taktičke mjere i radnje prema bezbjednosno-interesantnim licima i konstantnom kontrolom tih lica, policija može doći do određenih saznanja o kriminalnim aktivnostima bezbjednosno-interesantnih lica i njihovim namjerama da nastave sa vršenjem krivičnih djela.
Preduzimajući racije, zasjede, prikupljanje obavještenja, kriminalističke provjere, legitimisanja, praćenja, osmatranja i dr. operativno-taktičke mjere i radnje prema bezbjednosno-interesantnim licima, policija takođe mora voditi računa da to ne preraste u svojevrsno maltretiranje poštenih građana, jer se mora voditi računa da pošteni građani koji nijesu u konfliktu sa zakonom ne ispaštaju zbog bezbjednosno-interesantnih lica koja su predmet policijskog interesovanja i kriminalističke kontrole.
Dakle, mora se napraviti jasna razlika između bezbjednosno-interesantnih lica i poštenih građana, jer zakon pruža mogućnost policiji da bezbjednosno-interesantna lica kontroliše, naravno poštujući njihova osnovna ljudska prava i slobode, a sa druge strane policija ne smije da zaboravi da je u službi građana i da treba da ih štiti od kriminalaca.
ANALITIKA: Da li ove mjere imaju smisla – ovo Vas pitam iz razloga što se najavljuju u javnosti, da li se može desiti da se kriminalci „pritaje“?
ZEJNILOVIĆ: Naravno da imaju smisla u koliko su ciljno orjentisane i detaljno isplanirane, jer samo na taj način mogu dati pozitivne rezultate u borbi protiv kriminaliteta. Međutim, ukoliko se samo sprovode kako bi se javnosti prikazalo da se nešto radi i preduzima po pitanju suprostavljanja kriminalitetu, bez cilja i plana, onda će rezultati po pravilu da izostanu, odnosno pozitivan ishod ovih mjera i radnji koje policija preduzima zavisiće od puke sreće.
Što se tiče najavljivanja u javnosti ovih mjera i radnji, stručna mišljenja kriminologa su podijeljena, a moje mišljenje bi bilo da javnosti treba da budu najavljene samo neke od mjera i radnji koje policija preduzima, jer će se njima ostvariti preventivni efekat na kriminalce, dok paralelno treba preduzimati mjere i radnje koje u javnosti nisu najavljene, jer samo kombinacija jednih i drugih, javnih i tajnih operativno-taktičkih mjera i radnji može dati optimalne rezultate u borbi protiv kriminaliteta.
Takođe, može se desiti i da se kriminalci “pritaje” odredjeni vremenski period, vjerovatno računajući na to da će policija u jednom trenutku smanjiti obim i intezitet mjera i radnji koje prema njima preduzima, ali policija može i mora prema takvim licima koristiti svoje zakonske mogućnosti kroz kontrolu i nadgledanje takvih lica, na mjestu i u vremenu kada to oni najmanje očekuju, maksimalno koristiti efekat iznenađenja, naravno sve prema unaprijed sačinjenom planu.
ANALITIKA: Koliko je u tom smislu bitna saradnja državnih organa – često se prst upire na policiju? Može li policija sama, posebno, bez pomoći Tužilaštva i suda bilo što da uradi?
ZEJNILOVIĆ: Borba protiv kriminaliteta nameće državi raznovrsne i složene mjere i postupke. Sama borba sračunata je na preventivno dejstvo i na represivno reagovanje protiv kriminaliteta. Osnovni subjekti suprostavljanja kriminalitetu su: policija, tužilaštvo, sud i Zavod za izvršenje krivičnih sankcija.
Svakako da najveći “teret” borbe protiv kriminaliteta nosi policija. Međutim, ako nema dobre saradnje izmedju svih subjekata u suprostavljanju kriminalitetu neće biti ni dobrih rezultata, jer je policija bez pomoći ostalih državnih organa nemoćna da se uhvati u koštac sa organizovanim kriminalnim grupama.
Takođe je izuzetno značajan i doprinos gradjana tzv. četvrte vlasti u borbi protiv kriminaliteta, jer su građani ti koji raspolažu sa obiljem podataka i informacija o kriminalitetu i njihovim akterima. Građani su ti koji znaju da li su nihovi poznanici, rođaci, komšije uključeni u neku od kriminalnih aktivnosti. Ukoliko je u državi stvorena takva klima u kojoj vlada odnos povjerenja između gradjana i policije, onda nam građani svojim saznanjima mogu najviše pomoći u borbi protiv kriminaliteta.
ANALITIKA: Da li se koriste svi pravni mehanizmi koje poznaju zakoni? U smislu pritvora, oštrije kaznene politike i slično?
ZEJNILOVIĆ: Nesporno je da se suočavanje sa organizovanim kriminalitetom kao realnom i rasprostranjenom pojavom, može realizovati kroz adekvatne zakonske okvire. Saradnja i povezivanje organa krivičnog gonjenja svih država svijeta, odnosno stvaranje efikasnog sistema globalne zaštite predstavlja jedini način odgovora na organizovani kriminalitet.
Pri tome, naravno, treba imati u vidu namjeru Crne Gore da strateškim pristupom i uz pomoć medjunarodne zajednice unaprijedi nacionalne kapacitete i potencijale za efikasnu borbu protiv organizovanog kriminaliteta, a posebno protiv različitih oblika koruptivnog povezivanja.
Značajnim korakom koji je Crna Gora preduzela u pogledu borbe protiv organizovanog kriminaliteta smatra se i usvajanje Konvencije o policijskoj saradnji u Jugoistočnoj Evropi, kao i osnivanje Međunarodne jedinice za koordinaciju sprovođenja zakona, koja će na osnovu potpisanih sporazuma o izručenju, odnosno o policijskoj saradnji sa Srbijom i Hrvatskom, uz biletarelne sporazume o policijskoj saradnji sa zemljama članicama EU doprinijeti jačanju međunarodne policijske saradnje u borbi protiv organizovanog kriminaliteta.
Ukoliko sve ovo ne ostane samo mrtvo slovo na papiru, Crna Gora može imati dobre rezultate u suprostavljanju svim vidovima i oblicima kriminaliteta.
Što se tiče kazni koje se u Crnoj Gori izriču pripadnicima organizovanih kriminalnih grupa, one uvijek treba da budu bliže maksimalnoj nego minimalnoj kazni, jer će se tako, kao i uz oduzimanje kompletne imovine koju su stekli kriminalnim aktivnostima poslati najbolja poruka svim ostalim kriminalcima da kriminal nije isplativa investicija.
ANALITIKA: Da li se i na koji način može preventivno reagovati, u smislu, recimo, postupanja po operativnim podacima? Kako obezbijediti da informacije ne „cure“ i ne dolaze do kriminalaca?
ZEJNILOVIĆ: Prevencija obuhvata skup mjera usmjerenih na otkrivanje i otklanjanje uzroka i uslova nastajanja kriminaliteta. Preventivni oblik borbe protiv organizovanog kriminaliteta obuhvata različite aktivnosti kojima se umanjuju mogućnosti vršenja krivičnih djela i poboljšavaju društveni činioci koji sprečavaju nastanak i razvoj organizovanog kriminaliteta.
Pored toga, prevencija doprinosi obavještavanju i zaštiti žrtava organizovanog kriminaliteta, što uslovljava saradnju i povezivanje aktera prevencije na svim nivoima. Ona se velikim dijelom oslanja na operativni rad policijskih službenika i na podatke do kojih policija dolazi od samih gradjana. Građani su nepresušan izvor informacija koje nam mogu pomoći da se suprostavimo kriminalitetu.
S druge strane u interesu poštenih gradjana je da se kriminalci sklone sa ulica kako bi se mogao nastaviti normalan život. Problem nastaje ukoliko građani nemaju povjerenja u policiju, u tom slučaju neće biti ni saradnje izmedju građana i policije, a samim tim ni preventivnog reagovanja na kriminalitet.
S druge strane, tačno je da u određenim situacijama može doći do “curenja” podataka iz policije i da kriminalci unaprijed mogu znati da se pripremaju određene policijske akcije. Tu se radi o kršenju i povredi jednog od najznačajnijih policijskih načela, a to je načelo čuvanja službene tajne. Povreda ovog osnovnog načela izuzetno škodi radu policije, a na policiji, odnosno Unutrašnjoj kontroli je da identifikuje i sankcioniše takve “policajce”, unutar svojih redova, koji su očigledno nedostojni obavljanja časnog policijskog posla.
ANALITIKA: Kako se vrši procjena bezbjednosno interesantnih osoba? Što to ustvari znači u pravnom smislu i što policija treba da radi sa tim osobama u teoriji – prati ih, provjerava im račune ili? Ovo Vas pitam jer cijela javnost danas zna ko je pripadnik Škaljarskog a ko npr. Zagoričkog klana?
ZEJNILOVIĆ: Procjena bezbjednosno interesantnih lica vrši se na osnovu njihovog kriminalnog djelovanja i vršenja teških krivičnih djela u prošlosti. Naime, radi se o recidivistima-povratnicima, tj. licima kojima su već bile izricane krivične sankcije zbog vršenja teških krivičnih djela, koje očigledno nisu dale pozitivne rezultate, odnosno ta lica se nisu reintegrisala i nastavila život kao pošteni gradjani, već su nastavila sa svojim kriminalnim aktivnostima i opravdano se očekuje da će nastaviti sa vršenjem teških krivičnih djela.
Prema tim licima policija u sklopu kriminalističke kontrole preduzuma pojedine operativno-taktičke mjere i radnje kao što su: prikupljanje obavještenja, kriminalistička provjera, osmatranje, praćenje, blokada, zasjeda, pregled lica i sl, a sve u cilju preventivnog djelovanja kako ta lica ne bi nastavila sa vršenjem krivičnih djela, odnosno kako bi se preduhitrila prije nego ponove krivično djelo.
ANALITIKA: Da li su kriminalci danas bolje opremljeni od policije? Da li su bolje umreženi?
ZEJNILOVIĆ: Jačanje kapaciteta (ljudskih i materijalno tehničkih) svih državnih organa koji učestvuju u borbi protiv organizovanog kriminaliteta, jedan je od bitnih preduslova za uspješnu borbu.
Svakako da tehnička opremljenost policije može i mora biti bolja, jer ulaganje u modernizaciju materijalno-tehničkih kapaciteta policije je neprestana potreba, posebno u pogledu standardizovanosti i savremenosti, imajući u vidu sisteme i opremu koju danas koriste kriminalne grupe.
Uz to, neophodno je da policija insistira na edukaciji svojih kadrova, koja podrazumijeva permanentno usavršavanje i specijalizaciju policijskih službenika u zemlji i inostranstvu, jer samo na taj način se možemo uspješno suprostaviti svim oblicima kriminala.
Vesna RAJKOVIĆ NENADIĆ
