Stari bunar se nalazi na malom platou u neposrednoj blizini manastira Prečista Krajinska, u selu Ostros, pored lokalnog puta, Ostros – Vladimir. Od lokalnog puta udaljen je nekoliko desetina metara, a do njega se dolazi utabanom prohodnom stazom, na kojoj su uočljivi ostaci kamenih ploča. Kulturno dobro definisano je sa juga, saobraćajnicom Ostros-Ulcinj, sa istoka i zapada lokalnim saobraćajnicama, a sa sjevera, poljoprivrednim površinama. Kulturno dobro čini Stari Bunar.
Legenda o nastanku: Korijen crnogorskog državnog bića seže u duboku prošlost od gotovo jednog milenijuma, dok je njen hrišćanski korijen još dublji. Najstariji period crnogorske države je – dukljanski. Dukljanski vladari nakon osamostaljenja od Vizantije u grčkim, latinskim i domaćim pisanim spomenicima u početku se titulišu arhontima - kneževima. Do sredine X vijeka dukljanska kneževina bila je formirana i jasno razgraničena od susjednih slovenskih kneževina i vizantijskog područja.
Prema Ljetopisu Popa Dukljanina „...Petrislav izrodi sina koga nazove Vladimir, i umrije u miru. Sahranjen je u crkvi Svete Marije, u mjestu koje se zove Krajina“. Danas u istorijskoj nauci postoji stav, da je arhont Petar (Prvislav) podigao crkvu sv. Marije u Krajini sredinom X vijeka kao porodičnu zadužbinu.Crkva, posvećena Uspenju Bogorodice, je bila trikonhosna građevina sa nešto dubljim oltarskim travejem i narteksom na zapadu. Građena je od pritesanog kamena, što je karakteristično za primorsko graditeljstvo. Dolaskom na vlast kneza Vladimira, Petrovog sina, crkva Uspenja Bogorodice se dograđuje i dobija kupolu.
Time je osnovano manastirsko središte, danas poznato kao manastir Prečista Krajinska, najstarije na obali Skadarskog Jezera. U neposrednoj blizini kompleksa, nešto više od 500 metara udaljen, nalazi se bunar žive vode, iz vremena nastanka manastira, a čiju gradnju predanje smješta u 1001. godinu. Bunar čini neodvojivu cjelinu sa manastirskim kompleksom. Legenda kaže da je knez Vladimir "doletio" na konju, koji je potom udarao kopitima po zemlji, i usred bezvodnog kraja iskopan je na tom mjestu izvor žive vode.
Bunar i dalje snadbijeva stanovništvo vodom: Ovaj značajni svjedok najranije prošlosti Duklje, još uvijek snadbijeva lokalno stanovništvo vodom. Stari bunar u Ostrosu zaštićen je kao kulturno dobro. Imajući u vidu činjenicu da Stari bunar čini neodvojivi dio manastirskog kompleksa, trebalo bi ga i štititi integralno sa manastirskim kompleksom.
Nigdje u blizini lokaliteta nema table ili natpisa koji bi upućivao na značaj ovog kulturnog dobra. Prije se može zaključiti da nismo zainteresovani da vrednujemo materijalnu i duhovnu baštinu Duklje, koja je naslijeđena iz minulih vremena i epoha. I pored današnjeg izgleda Starog bunara, njegovi ostaci omogućavaju sagledavanje materijalne strukture ovog kulturnog dobra.
Oko Bunara je izgradjena kružna betonska platforma, koja je po obodu uzdignuta. Sa jedne strane je visočiji polukružni obodni zid, izgradjen od kamena. Na kružnoj platformi sa jedne i druge strane, izradjena su dva mala otvora, koja služe za prilaz Bunaru. Na nižem betonskom polukružnom ogradnom zidu, ispisan je natpis sa godinom obnove, 1995.
Od čega se sastoji: Stari bunar se sastoji od kružnog grla, čija dubina iznosi 12m, a visina iznad zemlje 1m.. Unutrašnjost Starog bunara je ozidana kamenom, a devedesetih godina XX vijeka grlo bunara iznad zemlje je izrađeno u betonu.
Prilaz i kulturno dobro održavaju mještani koji koriste Bunar za svoje potrebe.
Na starom bunaru, jedine radove na održavanju, bez saglasnosti Zavoda za zaštitu spomenika kulture, uradili su mještani 1995. godine, o čemu su ostavili zapis na ogradi pristupnog dijela. Tom prilikom je malterisano nadzemno tijelo bunara – grlo, kao i unutrašnjost kamene ograde. U izvornom obliku je ostala unutrašnjost bunara, dubine 12 metara, zidana finim slogom.
Na starom bunaru bilo bi neophodno ukloniti malter koji su “renovatori” nanijeli i nakon uvida u njegovo stanje sačiniti konzervatorski projekat u cilju izvođenja adekvatnih konzervatorsko – restauratorskih mjera.
Naime, kruna Starog bunara i kružna platforma ojačane su malterom, bez saglasnosti RZZSK/UZKD. Kružna betonska platforma bunara, koja je po obodu uzdignuta kao i polukružni obodni zid, koji je izgrađen od kamena u dobrom su stanju očuvanosti; tako da je bunar i danas u funkciji.
Starost bunara, očuvanost do današnjih dana, tradicionalni materijali, kao i funkcionalnost i mogućnost korištenja, daju ovom kulturnom dobru autentičnost i obzirom da je sačuvalo sve značajne elemente po kojima je prepoznatljivo i zbog kojih je stavljeno pod zaštitu, jedinstven je primjer svoje vrste i namjene u Crnoj Gori.
Istorijski i kulturni značaj bunara: S obzirom da se nastanak Starog bunara vezuje za vrijeme vladavine kneza Vladimira i njegove žene Kosare, to ga čini jedinstvenim i rijetkim u okviru svoje vrste.
Njegova osobenost se naročito ističe zbog njegovih istorijskih i memorijalnih karakteristika. Vrijeme nastanka kulturnog dobra kao i veza građevine sa istorijskim ličnostima, blizina manastira Prečista Krajinska, kao i mogućnost dokumentovanja razvoja najranijih istorijskih ličnosti i događaja vezanih za državnost Duklje, daju ovom kulturnom dobru istorijski značaj.
S obzirom na starost objekta i njegovu blizinu sa manastirom Prečista Krajinska, kao i mogućnost postojanja materijanlih ostataka u njegovoj neposrednoj okolini koja je arheološki neistražena, ovo kulturno dobro posjeduje arheološki značaj i neophodna je njegova zaštita.
Vještina izrade, kao i korišćenje prirodnih materijala, njegova konstrukcija karakteristična za period u kojem je nastao, početak X vijeka, kao i stepen očuvanosti u odnosu na viševjekovno postojanje, ovom kulturnom dobru daje nesumnjiv naučni značaj. Na osnovu date istorijske geneze, stilsko – hronološke analize i drugih značajnih parametara, ovo kulturno dobro posjeduje vrijednosti koje je neophodno prezentovati u cilju edukacije i razvijanja svijesti o njegovom značaju.
Ivan KERN
