"A na vrh planine, zastava se vije, crvena od krvi proleteraaaa", orilo se prvi put nakon nekoliko decenija na maloj livadi između tada nedovršene zgrade "Zetagradnje", nekadašnjeg Pionirskog parka i bivšeg Hotela "Agava", u Baru, 27. oktobra 2013. godine.
Na mjestu gdje je u Drugom svjetskom ratu bio zloglasni Barski koncentracioni logor, tada je položen kamen temeljac za izgradnju spomen-kompleksa u čast logoraša iz najvećeg objekta te vrste u Crnoj Gori. No, i pored silnih obećanja opštinskih vlasti, godinu i po kasnije na livadi stoji samo taj isti kamen, dobrano zarastao u travu. Ništa zasad od ambicioznog kompleksa.
U ime Saveza boraca i antifašista Bara, na skupu je tog oktobra, pred dvije stotine ljudi, mahom boraca iz Drugog svjetskog rata i njihovih potomaka, predstavnika opštinskih ustanova, Vojske i Mornarice Crne Gore, boračkih organizacija, ambasadorima, izviđačima, zainteresovanim građanima i preživjelim logorašima, govorila Branka Nikezić, u to vrijeme predsjednica Skupštine opštine Bar."Istorijat barskog logora obavezuje na znamen dostojan postojanja. Bilo je vremena u ovih 70 godina da se mučenicima odužimo, a bilo je i volje i pokušaja i dobrih namjera, o čemu svjedoče ovi borovi zasađeni prije 50 godina i ostaci pješačkih staza. Danas odgovorno, odlučno i ozbiljno prilazimo našoj obavezi podizanja spomen obilježja", istakla je tada Nikezić, i dodala da je predviđeno parterno uređenje spomen-obilježja, sa centralnim amfiteatrom i fontanom, uz autentično kameno korito iz logora i uređenim javnim površinama.
Kamen temeljac budućem obilježju svečano su tada položili već bivši predsjednik Opštine Bar Žarko Pavićević i Nikezić, nakon čega su borci i preživjeli logoraši polagali cvijeće i poklonili se sjenima umrlih i ubijenih, nerijetko sa suzama u očima. Katastrofalna situacija u opštinskom budžetu uslovljena besparicom učinila je da se od kamena nije mrdnulo. Barski koncentracioni logor, najveće mučilište u Crnoj Gori u Drugom svjetskom ratu, bio je smješten na prostoru od preko 60.000 kvadradnih metara, a sastojao se od 28 baraka opasanih bodljikavom žicom sa reflektorima i mitraljezima na osmatračnicama. Logor su osnovale italijanske okupacione vlasti septembra 1942. godine, a za narednih 14 mjeseci kroz njega je prošlo 10.000 logoraša, od čega oko 1.500 žena, staraca i djece. Od gladi, mučenja ili bolesti umrla su 34 internirca, a fašisti su iz logora 25. juna 1943. izveli i strijeljali 180 logoraša. Rasformirali su ga Njemci oktobra 1943, pri čemu je nekoliko stotina logoraša transportovano u Njemačku i Albaniju.
Kod starijih žitelja Bara i danas su živa potresna sjećanja logoraša o gladi među djecom, koja su dobijeno parče hleba prvo stavljala pod vodu da omekša, jer su im desni bile krvave od iscrpljenosti i gladi, i majkama koje su noću sanjale kako jedu, jer tokom dana nisu ništa pojele pošto su djeci davale svoje i onako male obroke.
Još od kraja rata, postojala je u Baru ideja o nastanku spomen-kompleksa posvećen barskom koncentracionom logoru. Pokušaj da se izgled pustare gdje su bile barake promijeni, uslijedio je pred Dan republike 28. novembra 1959. godine. Tada su, u okviru proslave 40 godina SKOJ-a i KPJ, pioniri zasadili prva stabla u novom, kako su ga tada zvali, Pionirskom parku. Bio je veličine tri hektara, i završen je do kraja 1960. godine.
Osamdesetih godina XX vijeka donijeta je odluka da se na tom mjestu oformi kompleks površine 17.000 kvadratnih metara, podijeljen na tematske cjeline. U centralnom platou planirana su tri platoa oivičena cvijećem, a u jednom je trebala gorjeti tzv. vječna vatra. Elementi duž pješačkih staza su predstavljali stilizovana jedra sa ispisanim tekstom o Barskom logoru. Zbog nedostatka sredstava, ova ideja nikada nije sprovedena u djelo, a načinjene su samo pješačke staze čiji se ostaci i danas mogu vidjeti.Punih 50 godina, u iščekivanju grandioznog spomenika i nabavke sredstava za bilo kakvo obilježje, na nemilo mjesto, podsjećalo je samo kameno korito u kome su se kupali zatvorenici, i plehana tabla sa izlizanim natpisom. Tako je i danas.
Samo što nasred livade sad još stoji i kamen-temeljac, oivičen drvenim daskama za šalovanje, isto kao i 27. oktobra 2013. godine.
Željko MILOVIĆ
