PIŠE: Miloš VUKANOVIĆ
Utvrđenje koje se nalazi na brdu Oblun, oivičeno Malim Blatom sa jedne i Vukovačkim poljem i rijekom Moračom sa druge, predstavlja jedan od interesantnijih lokaliteta na prostoru Crne Gore. Iako se o ovoj gradini već pisalo za vrijeme Knjaževine Crne Gore, nauka je veće interesovanje pokazala tek u drugoj polovini 20. vijeka. Na lokalitetu, na kojem nisu vršena arheološka iskopavanja niti detaljnija istraživanja, jasno su vidljiva dva izrazita graditeljska doba. Jedno iz predrimskog, ilirskog perioda, i drugo najvjerovatnije iz ranog srednjeg vijeka.
Ruševine leže na 180 metara visokom uzvišenju ( na 214 metara nadmorske visine). Iz ilirskog perioda, osim ostataka utvrđenja na vrhu brda (gornjeg grada ili akropolja), primjetni su ostaci i u polju ispod njega, a šira oblast je prepuna grobnica, tumulusa. Naimpozantniji su naravno megalitski zidovi gornjeg grada, jasno vidljivog prevoja od 90 stepeni između istočnog i južnog zida, kao i precizno uklapanje masivnih blokova, kako u druge djelove zida tako i u stijene brda. Megalitski zid sa spoljne strane čine precizno naslagani glatki kameni blokovi dok je njegova unutrašnja strana sušta suprotnost. Iako podjednako stabilno, unutrašnje lice megalitskog zida je od grubo naslaganog i manje obrađenog kamena. Između ta dva lica i dalje su vidljivi ostaci šljunka koji je davao konačnu čvrstinu odbrambenog zida.
Utvrđenje okruženo tumulima: Lokalitet govori o postojanju živog i razvijenog urbanog jezgra. Život se odvijao u polju (donjem dijelu grada) dok je na brdu (akropolju) bilo smješteno utvrđenje sa institucijama. Akropolj je takođe služio i za povlačenje stanovništva u ratnim vremenima. Veza između akropolja i donjeg grada nije uočljiva ali nauka pretpostavlja da bi mogla postojati. Već je rečeno da se u okruženju nalaze mnoge ilirske grobnice (tumulusi), među kojima je naimpozatnija ona iznad sela Vukovci, druga po blizini od ostataka grada.
Bez detaljnijih arheoloških iskopavanja teško je precizno datirati nastanak Obluna. Postojanje akropolja i donjeg grada, forma građevina, prije svega megalitskih zidina kao i sami položaj grada upućuju da lokalitet pripada ilirsko-helenističkom tipu grada i da se on razvio za vrijeme kraljevkse ilirske vlasti (3. i 2. vijek pr.n.e) dok su njegove zidine bile dio fortifikacionog sistema oko Skadarskog jezera koji se suprostavio Rimljanima u III rimsko-ilirskom ratu 168. godine pr.n.e.
Dolaskom Rimljana vremenom se kompletna ekonomska i sociološka struktura šire oblasti Skadarskog jezera promijenila. Glavni urbani centar je postao grad Duklja, dok se uz romanizaciju i ekonomska osnova oblasti pomjerala od stočarstva ka zemljoradnji. Naravno da uvijek treba imati u vidu da romanizacija nije dosegla do svakog ugla ovih planina i da rimska kulturna dominacije nije svugdje bila podjednakog inteziteta. Bilo kako bilo Duklja i ravnice u njenom ageru su opstali dominantan životni prostor sve do pada Rimskog carstva.
Iako je grad Duklja nastavio da živi, životari, još par vjekova poslije pada Zapadnog rimskog Carstva, na prostoru Crne Gore uočljiv je proces koji je standardan za prostor nekadašnje rimske provincije Dalmacija. Sa invazijom varvarskih plemena Gota, Slovena i Avara stanovništvo rimskih gradova napušta iste i povlači se na zabačenije i sigurnije lokacije, kako na primorju tako i u unutrašnjosti. Za vrijeme ovog procesa nekadašnje ilirske gradine ponovo oživljavaju, i dobijaju morfologiju ranosrednjevjekovnog grada često sa hrišćankom bogomoljom na dominantnom položaju.
Ilirske gradine koje su oživjele: Pretpostavka je da je Oblun zadesila ista sudbina. Izbjeglice rimske kulture su se povukle pred najezdom i na ostacim starih gradina, koristeći uprošćene rimske građevinske metode, podigli svoje nove utvrde. Sa sobom su donijeli i svoju vjeru i vjersku organizaciju. Ova teza zasniva se na više podudaranja strukture grada i tehnika graditeljstva sa drugim ilirskim gradinama koje su „oživjele“ u srednjem vujeku a čije postojanje potvrđuju i pisani izvori.
Od srednjevjekovnog Obluna uočljiva je jednobrodna crkva, dio sjeveroistočnog zida (iza ostataka megalitskih), par građevina sa jugoistočne strane, vise ostataka raštrkanim po obroncima brda i potencijalno kula u blizini sjeveroistočnog zida.
Srednjevjekovni Oblun je identifikovan sa Obolonom (Ljetopis popa Dukljanina gl. XLV) u kojem se sakrio dukljanski Kralj Đorđe (prva polovina XII vijeka). Ovo je ujedno jedini i posljednji podatak o samom gradu, Poslije pada Duklje pod Rašku Nemanjića, o njemu nema pomena.
Oblun je jedan od nekoliko lokaliteta na kojem je uočljiv proces oživljavanja nekadašnjeg ilirskog grada u ranom srednjem vijeku. Upravo zbog toga jer je njegov razvoj prekinut on je ostao konzerviran u vremenu i daje veliku šansu arheologiji i istoriji umjetnosti da pomognu istoriji u sagledavanju nekih od najvećih nedoumica o crnogorskoj prošlosti. Ne samo da detaljnija istraživanja na Oblunu i ostalim lokalitetima, mogu dati više odgovora o životu i razvoju ilirskog grada i društva, nego prije svega baciti dosta svijetla na najmanje poznat period mračnog ranog srednjeg vijeka, period praskozorja crnogorske istorije.
Ovaj drugi period predstavlja ključ za razumjevanja kako nastanka Duklje kao političke tvorevine tako i simbioze starog rimskog stanovništva i pridošlih Slovena. Jasniji uvid u ovaj period dao bi odgovore na mnoga pitanja o populaciji i prostoru iz kojih će nastati savremeno crnogorsko društvo.
Autor je istoričar u Istorijskom muzeju Crne Gore
