Kada govorimo o visoko-profitabilnoj proizvodnji voća, godinama unazad se postavljalo pitanje da li će ikad neka voćarska proizvodnja nadmašiti ili bar biti u rangu sa savremenom proizvodnjom jabuke.
Pozitivan odgovor na to pitanje u proteklih nekoliko godina se sve više nazire i primjećuje se kao odraz u savremenoj proizvodnji visoko-žbunaste borovnice. Naravno, svaka visoko-profitabilna proizvodnja praćena je i visokim investicionim zahtjevima, te je i sa tog aspekta u samom vrhu odmah uz jabuku.
Borovnica (Vaccinium myrtillus L.) se tradicionalno koristi u narodnoj medinici više od hiljadu godinu – kao izvor vitamin C, za prevenciju i liječenje skorbuta, za poboljšanje cirkulacije, za zaštitu krvnih sudova, za prevenciju glaukoma i katarakte, ublažavanje umora očiju i poboljšavanje noćnog vida.
Svježe voće u većim količinama djeluje laksativno, dok se sušeni plodovi i list koriste protiv dijareje. U narodnoj medicini list se koristi za sniženje šećera u krvi, prevenciju i liječenje gastrointestinalnih bolesti, kod bolesti bubrega, urinarnog i respiratornog trakta, kod reumatizma, hemoroida, i u čajnim mješavinama za čišćenje krvi.
Čaj od lista borovnice se u narodnoj medicini koristi i za prekid laktacije. Njena najbliža prirodna srodnica je brusnica.
Danas borovnica predstavlja važnu poljoprivrednu kulturu, stratešku izvoznu voćnu vrstu. Njen uzgoj zahtijeva brojne vještine, koje treba dobro izučiti i poznavati do detalja, prije donošenje odluke o njenom, više nego isplativom, uzgoju.
Borovnicu posadite u bezmraznom periodu godine, birajući kvalitetan sadni materijal i od samog početka uzgoja joj obezbijedite navodnjavanje, jer se prilikom sadnje unosi kiseli supstrat, relativno suve teksture. Najpoželjnije je naći sadnice proizvedene metodom In Vitro, kao i one nastale ožiljavanjem reznica koje su uzete sa matičnih biljaka proizvedenih In Vitro metodom. Ukoliko sadite sadnice koje su bile u saksijama, onda je treba posaditi i u zemlju na istoj dubini, za što veći procenat prijema.
Za uspješno gajenje borovnice, odgovarajući tip zemljišta je pjeskovita ilovača. Radi utvrđivanja kvaliteta zemljišta neophodno je, pored hemijske, uraditi i mehaničku analizu zemljišta kojom se utvrđuje udio praha, pijeska i gline u zemljištu. Na osnovu dobijenih rezultata se određuje ocjednost zemljišta, gdje je poželjno da procenat gline bude ispod 30%.
Ako je udio gline veći od 30%, onda se pristupa pravljenju bankova u čiji sastav ulaze piljevina od četinara i kiseli treset, radi poboljšanja strukture zemljišta. Za uspješan porast i razvitak korijena potrebno je prirodno rastresito zemljište, jer bez jakog i stabilnog korijena nema uspješnog prirasta i visokog prinosa. U brojnim literaturnim podacima navodi se da se borovnica može gajiti do pH reakcije zemljišta u iznosu od 4.8; međutim, može se bez problema gajiti u rasponu pH vrijednosti od 3.5 do 5.5.
Vrlo često se vodi polemika oko toga da li je potrebno miješati nekoliko sorti u zasadu borovnice. Može se gajiti i samo jedna sorta, jer je borovnica samooplodna vrsta. Poželjno je dodati i 10% do 20% druge ili treće sorte da bi se istražio način kako će se ta sorta ponašati pod tim uslovima, u slučaju da se kasnije proširuje plantaža.
Ono o čemu treba voditi računa je pravi izbor sorte, shodno vremenu zrenja, zbog otkupne cijene u momentu berbe.
Područje Balkana predstavlja idealno podneblje za gajenje sljedećih sorti borovnice: Djuk, Hana’s čojs, Patriot, Čantiklir, Erliblu, Meder, Blukrop, Liberti, Huron, Draper kao i drugih sorti koje su u tipu ranijih i srednje ranih sorti. Ove sorte sazrijevaju u periodu od mjesec dana i on se proteže od sredine juna do sredine jula mjeseca. Vrijeme zrenja sorte određuje visinu zarade.
Razmak između redova i razmak između biljaka u redu zavisi od nekoliko faktora, a sve u cilju maksimalnog iskorišćenja plodne površine. Razmak između redova zavisi od toga da li se sadnja vrši na bankovima ili na ravnom, kao i od mehanizacije kojom će se prolaziti kroz iste. U zavisnosti od navedenog, razmak između redova može biti od 2,7 metara do 3 metra.
Razmak između biljaka u redu zavisi od odabranog sortimenta, vještine rezanja, kao i od načina berbe. Uzimajući u obzir da habitus nekih sorti raste erektično (uspravno), a kod nekih ima tendenciju da, usljed neadekvatne rezidbe, ode u širinu, treba se odlučiti za razmak od 0,8 m, 1 m, 1,1 m ili 1,2 m. Određivanje broja biljaka koji je potreban za neku površinu dobija se tako što se površina izražena u m² podijeli sa razmakom između redova, pa sa razmakom između biljaka u redu.
Prinos borovnice se povećava iz godine u godinu sve do šeste ili sedme godine starosti, kada postaje konstantan. On zavisi od više faktora, hemijskog i mehaničkog sastava zemljišta, navodnjavanja, prihrane, kondicije biljke i prvenstveno rezidbe. Ako se sadnja obavi dvogodišnjim sadnicama, sa rezidbom se može krenuti već prije nastupajuće vegetacije.
Ona se tada svodi na uklanjanje slamastih grančica koje se nalaze pri dnu biljke, a koje nemaju nikakvu funkciju i bespotrebno „kradu“ hranu i vodu važnim djelovima biljke. Sa ozbiljnijom rezidbom se kreće godinu dana nakon sadnje, kada se reguliše prinos u odgovarajućoj starosti i formira oblik žbuna.
Cilj rezidbe je da se uklone nepotrebne, niske, slabe grane, da se rastereti žbun, a pri tome treba ostaviti dovoljan broj cvjetnih pupoljaka koji će biljka moći da iznese. Takvom rezidbom i kasnijim odgovarajućim režimom navodnjavanja, prihrane i zaštite obezbjeđuje se visok prinos, izuzetna krupnoća i pravovremeno zrenje plodova. Očekivani prinos kod dobro odnjegovanih biljaka može biti od 6 kg do 10 kg u punoj rodnosti.
Ne postoji univerzalan program prihrane za sve plantaže borovnice. U zavisnosti od fenofaze biljke, primjenjuje se upotreba mineralnih đubriva sa različitim formulacijama. Ako se obavlja jesenja sadnja, onda se mogu primijeniti đubriva koja imaju smolastu opnu i koja se razlažu pod uticajem temperature, a ne pod uticajem vlage.
Bez obzira na njihovu primjenu, od proljeća, tj. od početka vegetacije, mora se početi sa standardnom prihranom. Prihrana se bazira na tome da se do faze plodonošenja biljka tretira azotnim đubrivima koje na biljku djeluju tako što joj povećavaju nadzemnu masu i daju dobru podlogu za kasnije formiranje cvjetnih pupoljaka.
U ovom periodu je poželjno koristiti amonijum-sulfat koji ima izuzetan efekat na razvoj biljke. Amonijum sulfat djeluje tako što azotom hrani biljku, a sumporom održava nisku pH vrijednost.
U fazi plodonošenja pa sve do kraja berbe formulacija đubriva se mijenja u korist fosfora i kalijuma, elemenata koji utiču na krupnoću, kvalitet i dugotrajnost plodova. Poželjno je da se do polovine avgusta završi sa unošenjem azota, kako bi biljka imala dovoljno vremena da se pripremi za zimsko mirovanje. U drugoj polovini ljeta se primjenjuju đubriva koja imaju najveću količinu kalijuma, a manje fosfora kako bi biljka postepeno povlačila sokove iz listova i grančica u korijen i samim tim izbjegla rane mrazeve. Potrebno je 2 do 3 puta u toku vegetacije folijarno primijeniti mikroelemente, jer je borovnica biljka koja iznosi gvožđe i magnezijum iz zemljišta.
Plodovi borovnice se mogu brati na dva načina: mašinski ili ručno. Mašinska berba ima svoju pozitivnu stranu, zbog velikog učinka i brzog obavljanja berbe, ali se kao loša strana pokazalo to da i pored zrelih plodova mašina bere i poluzrele, kao i jedan dio zelenih, tj. nezrelih plodova. Ovakav vid berbe se primenjuje u zemljama gdje je radna snaga skupa, pa se gubitak zelenih i poluzrelih plodova zanemaruje.
Mana ručne berbe je angažovanje velikog broja berača, ali se zato maksimalno iskorištava rodnost biljaka. Prilikom ručne berbe treba voditi računa o tome da se ubiraju samo plodovi koji se na dodir prsta odvajaju od peteljke, kao i o tome da se što manje skine pepeljak. Berba se obavlja direktno u plastične posudice od 250 g ili gajbice od 3 kg, u zavisnosti od krajnjeg plasmana, a sve u cilju što manjeg kontakta sa plodom.
