Najuticajnije intelektualne, političke i vjerske strukture iz Srbije, državnosti, tradiciju, kulturu i istoriju Crne Gore, razumiju kroz ideje koje negiraju vrijednosti na kojima je utemeljena Crna Gora.
IRINEJ NE POZNAJE CRNU GORU
Dolazak prvog čovjeka Srpske pravoslavne crkve u Crnu Goru i stavovi koje je saopštio, samo potvrđuju da najuticajnije ličnosti srpskog društva suštinski ne poznaju Crnu Goru. Dok bi se za čelnike SPC moglo reći da nerazumijevanje onoga što predstavlja savremena Crna Gora ulazi u opis posla, istrajnost negativne kampanje prema crnogorskoj državi od najznačajnijih osoba političkog i javnog života Srbije asocira da se ne radi o ispadima pojedinaca već organizovanom i sistemskom negiranju svega onoga što simbolizuje savremena crnogorska država.
Da li više bilo koga iznenade stavovi srpskog patrijarha kada Crnu Goru nazove „klasičnom srpskom zemljom“, a državno rukovodstvo Crne Gore optuži za „sistematsko zatiranje srpskog naroda“? Zabrine li se neko kada srpski ministar vojni, jednoj suverenoj zemlji koja zakonom želi da uredi neko unutrašnje pitanje, poruči da: „Srbija na to neće ćutati“? Koliko je onih koji prepoznaju diplomatski skandal u stavovima ministra za ruska pitanja u aktuelnoj srpskoj vladi, koji saopšti da Crna Gora „čini ono što nam nikad ni zločinci nisu činili“, a da predsjednik Crne Gore i „njegov zločinački režim uzimaju Srbiji ono što joj je najsvetije - njenu istoriju, ime i prezime“? Mantra crno-bijelog doživljaja crnogorske stvarnosti, u kojoj je srpskom narodu namjenjena uloga žrtve funkcioniše u punom kapacitetu.
KOŠTUNICA I TADIĆ
Višedecenijski kontinuitet sličnih izjava koje dolaze od ljudi koji pokrivaju najznačajnije državne funkcije ne ostavlja prostor za kreativno tumačenje. Jasno je da po srijedi nije lapsus, greška ili neodmjerena izjava pojedinca, pošto poruke koje danas čujemo iz Beograda kao da su sročene za stolom Slobodana Miloševića, ili kabinetu njegovih nasljednika Vojislava Koštunice i Borisa Tadića.
Neposredno nakon dolaska na vlast, Aleksandar Vučić je obećao da će prestati sa praksom miješanja u unutrašnja pitanja Crne Gore, ali je na to zaboravio čim se suočio sa pritiskom neriješenog pitanja Kosova. Danas Vučić kada želi da ukori predstavnike bivše „demokratske vlasti“ poruči im da su „tek tako pustili da Crna Gora ode 2006. godine“, kao da su oni izgubili nešto što im je neko ostavio na čuvanje. Situaciju komplikuje činjenica da i one političke stranke koje se predstavljaju kao alternativa postojećoj vlasti imaju slične, ako ne i rigidnije stavove o Crnoj Gori.
STAV OPOZICIJE
Trenutno najjača opoziciona struktura u Srbiji, pokret Savez za Srbiju jasno je u svojim programskim ciljevima naveo da je „zaštita prava i interesa Srba u regionu“ važan dio njihovog političkog programa. To ne treba i da čudi jer je Boško Obradović, jedan od lidera ovog pokreta poručio da sanja o danu kada će doći do ujedinjenja Srbije, Republike Srpske i Crne Gore.
U ovoj političkoj strukturi ne treba zaboraviti ni Mlađana Đorđevića, glavnog saradnika Dragana Đilasa, koji se prije desetak godina sa pozicije savjetnika predsjednika Srbije direktno mješao u politički život Crne Gore.
Pozadinu ovakvog odnosa srpskih političkih, kulturnih i vjerskih elita prema Crnoj Gori mogli bi tražiti u istorijskim procesima sa kraja 19. i početka 20. vijeka, međutim za razumjevanje aktuelnog konteksta, mnogo je važnije razumijevanje događaja iz 60-tih i 70-tih godina 20. vijeka. U tom periodu, među najznačajnijim predstavnicima srpske intelektualne elite definisan je obrazac političke percepcije Crne Gore. Srpski nacionalni krugovi okupljeni u različitim kulturnim instituucijama već tada su počeli da osporavaju crnogorsku nacionalnu i kulturnu posebnost, afirmišući ideju o jednom narodu i jednoj kulturi. Na tim pozicijama definisana je i politička agenda srpskih nacionalista koji su se zalagali za objedinjavanja srpskog nacionalnog korpusa u Jugoslaviji. Crna Gora je u tim projekcijama imala ključnu poziciju, ali ne kao samostalna zajednica sa svojom kulturom, tradicijom i istorijom, već kao dio srpskog kulturnog i civilizacijskog kruga.
STARO RUKOVODSTVO
Crnogorsko državno rukovodstvo u tom periodu imalo je relativno ambivalentan odnos prema ovim tendencijama, ali daleko od toga da nijesu razumjeli suštinu problema. Njihov odgovor uslijedio je nakon Osmog kongresa SKJ (1964), odnosno Četvrtog kongresa SKCG (1965) kada crnogorsko partijsko rukovodstvo kao jedan od prioriteta u budućem radu ističe potrebu definisanja crnogorskog nacionalnog identiteta i njegove nacionalne kulture.
Već prvi dokument u tom pracu (Analiza o stanju u kulturi iz 1966.) jasno je prepoznao problem negiranja crnogorskog identiteta, da bi kasnije uslijedilo donošenje strateških dokumenata (Aktuelna pitanja razvoja Crnogorske kulture, 1970/ Analiza crnogorskog književnog i likovnog stvaralaštva, 1977/ Idejno-politička pitanja crnogorske kulture i kulture drugih naroda u crnoj Gori, 1985) kojima će se otvoriti put za afirmaciju crnogorskog identiteta, nacije, kulture i istorije.
Kampanja nacionalističkih krugova iz Beograda dominantno je oblikovana među intelektualcima okupljenim u Udruženju književnika Srbije. Značajan broj njih bio je porijeklom iz Crne Gore, a sve ih je okupljala ideja negiranja bilo kog oblika crnogorske individualnosti. Stavove su uglavnom iznosili preko zvaničnog glasila udruženja Književnih novina,ali i dosta široke saradničke mreže uz podršku djela štampanih medija.
U aktivnostima ove grupe srpskih intelektualaca, krajem 60-tih i početkom 70-tih, biće definisan obrazac srpskog nacionalizma prema Crnoj Gori. On se zasnivao na konceptu takozvanog Srpskog kulturnog prostora, koji je podrazumijevao negiranje svakog nacionalnog i kulturnog identieta Crne Gore. Vremenom će ovaj koncept postati ideološka osnova za sve buduće političke i kulturne akcije usmjerene prema Crnoj Gori i on će sa manjim ili većim intezitetom ostati nepromjenjena sve do danas.
Nacionalistički krugovi iz Beograda u početku nijesu imali zvaničnu podršku srpskih državnih i partijskih struktura. Međutim, vremenom će njihove ideje o redefinisanju položaja srpskog naroda u Jugoslaviji dobijati sve veću podršku na javnoj sceni, a njihov program nakon Osme sjednice CK SKS (1987) preuzeće Slobodan Milošević.
MILOŠEVIĆ
Zanimljivo je da su ideje nacionalističkih krugova iz Beograda imale podršku i u samoj Crnoj Gori. U crnogorskom Udruženju književnika ali djelom i među istoričarima i intelektualcima, bilo je onih koji su kreativno tumačili, odnosno negirali posebnost crnogorskog identiteta, kulture i istorije. Jedinstvo partijskog i državnog vrha Crne Gore nije ostavilo prostora da ove strukture otvorenije djeluju u javnom prostoru Crne Gore, ali će njihovo prisustvo u crnogorskim institucijama biti evidentno neposredno pred AB revoluciju kada su svojim aktivnostima dali snažnu podršku politici zvaničnog Beograda prema Crnoj Gori.
Nerazumijevanje tako ostaje prvo i posljednje objašnjenje kako Srbija, odnosno njene najznačajnije političke i intelektualne strukture, doživljavaju Crnu Goru.Višedecenijsko istrajavanje na konzervativnim i antizapadnim idejama u Srbiji, ne daju utisak da će se stvari promjeniti u bliskoj budućnosti. Dodatni problem predstavlja očigledan deficit političkih snaga koje bi bile spremne da se otvoreno suoče sa bilansima nacionalističke politike 90-tih koja je udaljila Srbiju od svih njenih susjeda. Srbiji su zbog toga više nego ikada potrebne političke snage koje će nacionalno pitanje tretirati kao demokratsko, a ne kao teritorijalno ili demografsko. Takve političke strukture trenutno se u Srbiji nalaze ispod ili na granici parlamentarnog cenzusa, ali će one prije ili kasnije morati pokrenuti srpsko društvo i odvojiti ga od koncepta istočnjačke sabornosti, odnosno očuvanja imaginarnog poretka prošlosti.
