Tokom prošle godine, u Podgorici su tokom 40 dana zabilježena prekoračenja granične vrijednosti srednje dnevne koncentracije PM10 čestica u vazduhu, kada se u obzir uzme propisana granica tolerancije (66 μg/m3 ) za 2014.godinu.
“Dozvoljeni broj dana sa prekoračenjem ove granične vrijednosti je 35. U odnosu na graničnu vrijednost koja je na snazi od 1. januara 2015. godine (dnevna srednja vrijednost od 50μg/m3 ), bilo je čak 78 dana sa prekoračenjem. Ova prekoračenja su direktan razlog donošenja Plana kvaliteta vazduha”, navodi se u Planu.
Kratkoročni i dugoročni uticaji na zdravlje ljudi: Prema dokumentu, uticaj povećanih koncentracija PM čestica na zdravlje ljudi je dvostruk – mehanički i toksikološki i može biti veoma opasan naročito ako je hroničnog karaktera.“Mehanički uticaj direktno zavisi od veličine čestica i od toga zavisi da li se čestice zadržavaju u gornjim disajnim putevima ili imaju sposobnost dubljeg prodiranja i zadržavanja u respiratornom sistemu. Čestice manjeg promjera sa tog su aspekta opasnije po zdravlje ljudi, iako se najveći broj suspendovanih čestica koje udahnemo izbacuje izdisanjem”, podvlači se u Planu.
Shodno tome, najviše uticaja na zdravlje ljudi imaju čestice dijametra manjeg od 10 mikrometara i manje, koje mogu prodrijeti i usaditi se duboko u plućima.
“Toksikološki uticaj zavisi od hemijskog sastava PM čestica, koji u zavisnosti od izvora zagađenja može biti vrlo različit. Glavne komponente PM čestica su sulfati, nitrati, amonijak, ugljenik, mineralna prašina i voda. Sastavljene su od kompleksne mješavine čvrstih i tečnih čestica organskog i neorganskog porijekla”, piše u dokumentu.
Dok kratkoročni uticaji kod zdravih ljudi mogu izazvati neprijatnosti koje ne zahtijevaju kliničko liječenje (iritacija disajnih puteva pri velikoj koncentraciji prašine, kašljanje, kijanje, suvo grlo) i lako ih je uočiti, dugoročni uticaji mogu biti mnogo ozbiljniji, ali ih je znatno teže izolovati od drugih uticaja i stvoriti uzročno posljedičnu vezu između oboljenja i uticaja zagađenja.
“Hronična izloženost PM česticama doprinosi riziku od razvoja kardiovaskularnih i respiratornih bolesti, kao i raka pluća”, piše u Planu kvaliteta vazduha.
U dokumentu se ne navodi broj ljudi koji bi mogao da bude direktno ugrožen zbog lošeg kvaliteta vazduha u Podgorici.
“Ispitivanje uticaja zagađenja vazduha na zdravlje ljudi uglavnom se bazira na epidemiološkim studijama i toksikološkim istraživanjima. Epidemiološke studije se mogu znatno razlikovati prema metodološkom pristupu. Studije kojima se ispituje veza između nivoa zagađenja vazduha, izloženosti i promjena različitih indikatora zdravlja ljudi mogu biti studije presjeka, studije slučaja i kontrole, kao i kohortne studije. Studije bazirane na vremenskim serijama podataka zahtijevaju pouzdane podatke o koncentracijama zagađujućih materija (dnevne varijacije) i urednu i pouzdanu zdravstvenu statistiku o dnevnom broju pacijenata u ambulantama, bolnicama i hitnoj pomoći, vremenu prijema i dijagnozama. Ovim studijama posmatraju se isključivo kratkoročni efekti uticaja zagađenja i bez primjene savremenih statističkih metoda za korekciju dobijenih rezultata i imaju tendenciju precjenjivanja uticaja. Stoga se ove studije uglavnom koriste za dalja istraživanja i nemaju drugu upotrebnu vrijednost, konstatuje se u Planu.
Zabrana uglja u Dablinu smanjila mortalitet za 8 odsto: U dokumentu se pominju da su potrebne studije koje ispituju efekte mjera sprovedenih radi poboljšanja kvaliteta vazduha u odnosu na zdravlje ljudi.
“Na primjer, nakon zabrane upotrebe uglja za grijanje domaćinstava u Dablinu 1990. godine, procjenjeno je da je stopa mortaliteta smanjena za 8%, ističe se u dokumentu
Toksikološka ispitivanja fizioloških efekata koje izaziva zagađenje vazduha vrše se na ljudima (klinička ispitivanja) i životinjama, u kontrolisanim uslovima da bi se otkrili biološki mehanizmi reakcije, kao i veza između doze i efekta.
Vodič za kvalitet vazduha Svjetske zdravstvene organizacije bez obzira na neophodno vrijeme i sredstva i ograničenu pouzdanost rezultata preporučuje izradu dugoročnih epidemioloških studija.
Nijesu rađene studije o uticaju vazduha na zdravlje ljudi: U Crnoj Gori studije uticaja zagađenja vazduha na zdravlje ljudi nisu rađene. Za njihovu izradu neophodno je unaprijediti zdravstvenu statistiku i proširiti mrežu za praćenje kvaliteta vazduha. Dostupni podaci o uticaju zagađenja na zdravlje ljudi dobijeni su primjenom statističkih metoda kroz pomenute meta-analize koje je uglavnom vršila Svjetska zdravstvena organizacija primjenjujući prosječne vrijednosti iz okruženja na uslove u Crnoj Gori.U Preporukama se traži od nadležnih da se unaprijedi zdravstvena statistika i kvalitet podataka o zagađenju da bi se omogućila izrada ciljanih studija o uticaju zagađenja vazduha na zdravlje ljudi sa ažurnim domaćim podacima i izbjegla uopštavanja koja se dobijaju globalnim procjenama.
"Potrebno je primjenjivati mjere za smanjenje koncentracija PM čestica iz grijanja domaćinstava kao što su: uklanjanje svih povlastica na zagađujuća goriva, izrada vodiča za investiranje u ekološka goriva i dugoročna korekcija cijena; mjere za smanjenje koncentracija PM čestica iz saobraćaja kroz primjenu strožijih standarda, ukidanje poreskih povlastica za dizel, izrada vodiča za investiranje u ekološka vozila, kao i dugoročna korekcija cijena", navodi se u Planu.
Najveća zagađenja: Najozbiljnije zagađenje vazduha u Podgorici registrovano je krajem avgusta i početkom septembra 2012. godine, kada je tri sedmice uzastopno zabilježana koncetracija praškastih čestica veća od dozvoljene. Najveće zagađenje vazduha u glavnom grada Crne Gore zabilježeno je 31. avgusta 2012. godine, kada je koncetracija praškastih čestica bila skoro pet puta veće od dozvoljenog. Agencija za zaštitu životne sredine je tada navela da je uzrok zagađenje vazduha u Podgorici u direktnoj vezi sa visokim temperaturama i velikim brojem požara u okolini glavnog grada Crne Gore. Prema dostupnim podacima, kvalitet vazduha u Beranama, Bijelom Polju i Pljevljima je još lošiji nego u Podgorici.
Predrag ZEČEVIĆ
