Stav

Crna Gora nakon Prvog svjetskog rata

Zlostavljanje bez presedana

O tome je pisano i u beogradskoj štampi tih godina. Zahvaljujući tome imamo razna śedočenja koja nam daju približnu sliku tadašnjeg režima ostrvljenog u lovu na patriotske „vještice“

Zlostavljanje bez presedana Foto: PA
Dragan B. Perović
Dragan B. PerovićAutor
PobjedaIzvor

Figurativni pojam „lov na vještice“ svoje ogoljeno značenje pokazao je u danima nakon završetka Prvog svjetskog rata. Tada je novi, okupatorski režim, zaveo strahovladu i progon političkih neistomišljenika i njihovih porodica. Kao i svi totalitarni režimi, obrnuli su stvarnost i za neprijatelje koje bi trebalo goniti bez milosti proglasili su sve one koji se nijesu mirili sa nestankom Crne Gore i njenim utapanjem u tadašnju varijantu „srpskog sveta“.

„Mjeseca decembra 1918. poslije okupacije i nasilne aneksije Crne Gore od strane vojske i vlasti srbijanskih, narod je ustao da protestuje protivu tog brutalnog nasilja i zaštiti svoja prava i slobodu.“ Narodni ustanak gušen je krvavom represijom koju su, uz trupe novoformirane Kraljevine SHS, provodili pripadnici bjelaške politike.

Kako se navodi u knjizi „Nekoliko stranica iz krvavog albuma Karađorđevića“, u Crnu Goru je radi ugušenja ustanka iz Beograda poslat kao „specijalista“ pukovnik Stojan Popović, koji je „svoj krvožedni zanat – ubijanje žena i djece – počeo još 1903. kao učesnik u kukavičkom ubistvu kralja Aleksandra i kraljice Drage, a usavršio ga kasnije u Maćedoniji i Albaniji“. Pomagali su mu u zločinačkim poduhvatima žandarmi, porijeklom iz krajeva koji su ušli u sastav Kraljevine, a koji su bili u austrougarskoj vojsci i prije toga imali iskustva u gonjenju komita i istakli se u progonu i mučenjima crnogorskog stanovništva tokom austrijske okupacije. Valjda što su iskusni i željni dokazivanja i pravovjernosti novim gazdama. Novoj vlasti koja ih je prigrlila i amnestirala, oni su se odužili besprimjernim bestijalnostima. Međutim, domaći kadrovi ubrzo su ih sustigli i nadmašili.

Pošto je dobio odriješene ruke da radi što hoće, Stojan Popović, kao komandant nikšićkih trupa, a zatim odreda za gonjenje odmetnika u Srezu čevskom, piše nadređenima: „Nameran sam, pošto su se odmetnici rasturili, da sve njihove familije pohvatam i pošaljem na Cetinje, a u isto vreme da im sprečim snadbevanje hranom, da narodu ovoga sreza zabranim kretanje u obližnje varoši za nabavku namirnica.“ Znači i žene i đecu i stare i nemoćne.

Nove vlasti se po tome nijesu mnogo razlikovale od austrougarskih okupatora. U stvari, jesu. Uveli su apsurdne propise, od zabrane nošenja crnogorske kape, do poreza na motike, na prozore itd. „Bjelaši su zaveli krvavi teror nad zelenaškim pristalicama i narodom, u krajevima u kojima je bilo zelenaških komita. Ubijani su i premlaćivani nedužni ljudi, okrivljeni zbog jatakovanja; paljene su kuće i uništavana imovina seljaka u mjestima gdje je bilo komitskih akcija.“

O tome je pisano i u beogradskoj štampi tih godina. Zahvaljujući tome imamo razna śedočenja koja nam daju približnu sliku tadašnjeg režima ostrvljenog u lovu na patriotske „vještice“. „U gonjenju i maltretiranju svojih protivnika, današnji režim je postao bezobziran. Pored toga što je zaveo sistem ubistva po zatvorima, kaznene vojničke ekspedicije po selima, kontribucije, pljačku i otimačinu, on je u poslednje vreme zaveo i sistem izumiranja. Svima onim plemenima, kao što su Cuce, Bjelopavlići i druga koja su u nemilosti kod režima, zabranjeno je da mogu ma šta sijati i zasađivati u zemlju. Ako bi se neko drznuo da usije ma šta od životnih namirnica kao npr. žito, krompir, luk ili ma što drugo, on ima da iskusi teške ′zakonske posledice′.“

Omladinci su pretežno bili studenti-emigranti, koji su ranije procesuirani u „bombaškom procesu“. Još dok su bili u emigraciji, kako navodi Marijan Mašo Miljić, „emigranti su se okomili na sve autentično crnogorsko“. Strpljivo i dugoročno pravljena je strategija kako da se potčini Crna Gora, unizi njen vladar i prigrabe još neke zemlje u okruženju.

Beogradski novinar Pantelija Jovović od svojih novinskih tekstova napravio je knjigu „Crnogorski političari“, štampanu u Beogradu 1924. godine, u kojoj navodi: „Slom Crne Gore 1915. i način njenog ujedinjenja sa Srbijom 1918. g. dva su kobna datuma u njenoj istoriji. Prvi datum može se nekako i pravdati, ali ovaj drugi jeste najgrozniji spomen srama i stida zvaničnoga Beograda. Golgota, koju je preživljavala Srbija za vreme evakuacije kroz albanske gudure, ni približno nije ravna onoj Golgoti, koju je Crna Gora preživela za vreme Ujedinjenja. No sve do 1921. g. o tim nečuvenim zločinima režima nije se ništa znalo.“

Dugo se nije znalo ni o zločinima učinjenim poslije 1921. godine. Tragičnu podudarnost sa srednjovjekovnim spaljivanjem vještica nalazimo u besprimjernom zločinu nad porodicom komite i zelenaša Petra Zvicera. U noći između 23. i 24. aprila 1923. godine, „u selu Rokoči, u Cucama, srpska žandarmerija, predvođena majorom Kecmanovićem i njegovim pomoćnikom Kolakovićem, mučila je surovo i, na kraju, spalila u kući: Petrovu majku Anđu (60), ženu Zagorku (23), sestru Planu (20), brata Vidaka (13) i Petrovo troje maloljetne đece“. „Ni to im nije bilo dovoljno! Petrovu babu Đurđu (oko 80 godina) zavezali za drvo ispred kuće, da sluša i gleda kako u paklenim mukama umiru njeni najmiliji.“

Stravične su razmjere pogroma muslimanskog stanovništva u Šahovićima kod Bijelog Polja 1924. godine. Povod za pljačku, paljenje, raseljavanje i ubistvo nekoliko stotina žitelja Šahovića, bez obzira na godine starosti i pol, nađen je u ubistvu Boška Boškovića, tadašnjeg načelnika Kolašinskog okruga. Boškovića su ubili vjerovatno komiti, jer je bio nemilosrdan u progonu Crnogoraca koji se nijesu mirili sa nasilnim ukidanjem države i načinom ulaska u novu zajednicu. Zbog sumnje da su imali neke veze sa njegovom likvidacijom, od strane predstavnika vlasti i mještana okolnih mjesta surovo su kažnjeni stanovnici Šahovića, čiji je grijeh bio i u tome što su Muslimani.

Portal Analitika