Jedan od nezaobilaznih rječnika ili pojmovnika koji koristim uglavnom iz razonode je Rječnik gluposti i grešaka u rasuđivanju, autora Gi Beštela i Žan Klod Karijera. Sabira dominantno francusko iskustvo arhiviranih gluposti, ali ulazi i u druge kulture i tradicije koje ništa manje nijesu proizvodile takav arhiv.
Ovog puta, nijesam ga čitao iz dokolice, već sa namjerom da vidim da li ima odrednicu mržnja. Naravno, kako ne bi imao takvu odrednicu koja se prožima i u mnoštvu drugih.
U rječniku je ona opisana kroz riječi francuskog esejiste Pol de Sen-Viktora, koje na najbolji način mogu da uspostave jasnu granicu iskustva koje u nekim društvima ostaje narativ prošlosti, dok u drugim društvima svjedočimo odsustvo promjene takvog diskusra. Zanos ovog Francuza iz druge polovine XIX vijeka u savremenoj Evropi zvuči suludo, dok nama na Balkanu on dođe samo kao podsjetnik koliko Balkan zahvaljujući svojim elitama teško napušta XIX vijek.
Evo šta kaže autor citata, koji je za francusku kulturu sporedna referenca ili ličnost koja se najviše citira po tome što se spominje u romanu U potrazi za izgubljenim vremenom Marsela Prusta. ,,Francuska će se iznova roditi. Ali ako želimo da se uzdigne u svoj svojoj veličini, pohitajmo da u njenu dušu vratimo tu živu, suštinsku mržnju… Odustajanje od nje predstavljalo bi abdikaciju… Neka se ta mržnja ne rasprši u riječima, neka prodre u naše zakone, neka uđe u naš način ponašanja, neka inspiriše naše političare i diplomate.“ (časopis La Liberte, 4. jul 1871)
Neodoljivo ove riječi podsjećaju i na današnji kontekst Zapadnog Balkana. Na njegove povremene ili konstantne narative u produkciji sadržaja srpske politike, koja od XIX vijeka do danas šalje slične poruke drugima, čas jednima, čas drugima, ili istovremeno svima. Pa tako i Crnoj Gori i Crnogorcima, od njenog nestanka na mapi Evrope 1918. godine, i posebno u godinama uoči i nakon obnove njene nezavisnosti i državnosti 2006. godine. I kada to sve znamo (dokumentovano znamo) i osjećamo, ne čudi da je jedan od uslova briselske administracije dobrosusjedska saradnja. Ali priznaćete, to zvuči kao loš vic. Jer mržnja prodire u naše zakone, ulazi u naš način ponašanja, ona inspiriše političare i diplomate. Vučić, Dačić, Vulin. Nastavi niz širom imaginarnih granica srpskog sveta…
Rječnik gluposti i grešaka u rasuđivanju na ovim rubnim prostorima Evrope nije incident ili margina, on je u srži javnog života. Mržnja je najučinkovitija igra koja kulminira u današnjoj Crnoj Gori nakon niza programa, projekata i platformi koje su trebale da ozdrave društva Balkana. Radikalska politička baština i tranziciona pravda, pomirenje i dobrosusjedska saradnja. Još jedan vic, bolan koliko su to i vicevi o Srebrenici, koji takođe postoje. Mržnja koja briše sve pred sobom.
Borba protiv mržnje je i umijeće, najmanje je faktor sreće ili vjerovanje da će ona nestati preko noći. Još gore njeno stavljanje pod tepih. Važno je prepoznavanje njenih tokova koji znaju biti zamaskirani u oblande poželjnog govora.
Kada govorimo o borbi dolazimo do Bogougodnica, aktivističke grupe žena, koje odjevene narativom pravoslavnog feminizma, ako nešto takvo uopšte postoji, inovativno, subverzivno i hrabro, kako to samo žene mogu, ustaju protiv mržnje koja se manifestuje baš onako kako piše francuski autor daleke 1871. godine. Bogougodnice svjedoče koliko je velika moć kulture otpora, a njihova performativnost podsjeća i na činjenicu uspavane umjetničke scene koja u svom repertoaru ne promišlja odgovore na sve radikalniju klerikalizaciju društva.
Teatralizacija svakodnevnog života koji se dešava ispred hramova logično je tražila crnogorsku verziju ruske feminističke grupe Pussy Riot. Dobra strana crnogorske priče, u odnosu na rusku, je činjenica da Bogougodnice nijesu uhapšene. Naprotiv, njih je štitila policija i dok je tako dobro je.
