Ravnopravna upotreba srpskog jezika i crnogorskog jezika u obredima, obrazovanju sveštenika, štampanju crkvene literature i drugim aktivnostima Srpske pravoslavne crkve je od interesa za državu Crnu Goru.
Poželjno je da Vlada Crne Gore svoje aktivnosti i diskusiju o vjerskim pravima i vjerskim zajednicama u Crnoj Gori učini transparentnijom. Posebno je značajno da vladine aktivnosti budu oslobođene od populizma, demagogije i hegemonije. Korak u tom pravcu može biti i imenovanje novog ministra pravde, ljudskih i manjinskih prava koji bi nepristrasno nastupao, sa pozicija sekularizma, i bio riješen da svakodnevnim radom doprinosi stvarnoj ravnopravnosti i poštovanju svih ljudskih prava.
Od Vlade Crne Gore se očekuje, da kroz kadrovsko rješenje za novog ministra pravde, ljudskih i manjinskih prava i imenovanje novog tima njegovih saradnika, pokaže volju da započne rješavanje i crkvenog pravoslavnog pitanja u Crnoj Gori koji decenijama opterećuje i pritiska crnogorsko društvo, uzrokujući, kontinuirano, odsustvo društvene kohezije i nacionalnog jedinstva. To pitanje se može i treba riješiti na kvalitetniji i inkluzivnji način i u dugoročnijem interesu Srba i Crnogoraca, ali i drugih pravoslavno vjerujućih građana.
Do tada je važno da se se ne učine određeni propusti koji bi mogli da se negativno odraze da dalji proces, od kojeg se puno očekuje a koji bi mogao da podrži napredak zemlje u budućnosti.
Tu bih, u ovom trenutku, izdvojio nekoliko važnih pitanja.
Prvo, ugovor o uređenju međusobnih odnosa sa Srpskom pravoslavnom crkvom (SPC) treba da podrazumijeva i definisanu upotrebu i korišćenje srpskog i crnogorskog jezika. SPC i politička većina koja obrazuje Vladu uglavnom nerado govore o ovim pitanjima. Oni zajedno i dio intelektualaca tvrde da eparhije SPC u Crnoj Gori uključuju i etničke Crnogorce, čak i independiste pravoslavce koji govore crnogorskim jezikom. Ako zaista prepoznaju u pojedinim strukturama SPC mogućnosti za konačno uspostavljanje “duhovnog jedinstva pravoslavnih Crnogoraca”, da se konačno “da prednost jevanđelju u odnosu na bilo koji nacionalizam” i da se promijeni “neprijateljski odnos svetosavlja prema crnogorstvu” onda je pitanje osnovne pristojnosti i inkluzivnosti da se crnogorski jezik, uz srpski jezik, prepozna u budućem ugovoru koji definiše međusobne odnose Vlade Crne Gopre i SPC, a koji se, iz još uvijek nepoznatih razloga, naziva “temeljnim”. Ravnopravna upotreba crnogorskog i srpskog jezika u obredima, obrazovanju sveštenika, štampanju literature i drugim aktivnostima SPC je od interesa za državu Crnu Goru.
Drugo pitanje je odnos vlasti prema Crnogorskoj pravoslavnoj crkvi (CPC). Ukoliko aktuelna vlada zbog odnosa među vladajućim partijama ne može pokrenuti akivnosti na prevazilaženju raskola među pravoslavnim vjernicima Crne Gore, onda je obavezna, zbog jednakog tretmana, da paralelno dok radi na ugovoru sa SPC unaprijedi svoj odnos i prema CPC. To bi mogao da predstavlja korak dalje u “spašavanju crnogorske države od daljeg rastakanja”, posebno u situaciji kada se, već šest mjeseci, nije “politički život povratio u stanje sekularizma”. Definisanje ugovora o međusobnim odnosima i sa CPC, trebao bi da uključi i afirmativnu akciju prema ovoj vjerskoj zajednici koja je, već decenijama unazad, od svih dosadašnjih vlasti, izložena diskriminaciji, progonu i neprihvatanju.
Treće, odnos prema tzv. malim vjerskim zajednicama, u situaciji kada se u Crnoj Gori svetosavlje uzdiže na nivo zvanične ideologije, postaje pitanje potvrde sekularnosti društva i odsustva diskriminacije. Brojni su incidenti u kojima su sveštenici SPC bili agresivni prema zakonitim aktivnostma različitih malih vjerskih zajednica. Vlada Crne Gore, koju pored SPC i nacionalista, obrazuju i građanske političke partije, ignoriše nespornu činjenicu da je mnogo prije SPC zvanično interesovanje za zaključivanje ugovora o uređenju međusobnih odnosa sa Vladom Crne Gore iskazala Hrišćanska adventistička crkva koja spada u protestantske crkve.
Konačno, ugovor sa SPC Vlada Crne Gore ne bi mogla da zaključi dok prethodno ne dobije i mišljenje Srpskog nacionalnog savjeta Crnoj Gori. Na to je obavezuju domaći i međunarodni standardi koji govore o tome da manjinski narodi, preko svog predstavničkog tijela, imaju pravo na učešće u procesu donošenja odluka, u ovom slučaju kroz konsultacije, a koje su od interesa za ostvarivanje prava srpskog naroda u Crnoj Gori. To je, sa aspekta kulture i identiteta, važan segment djelotvornog učešća srpskog naroda u javnim poslovima i pitanje koje se njih i te kako tiče.
(Autor je aktivista za ljudska prava, član Savjeta GI “21. maj” i jedan od autora prvog crnogorskog zakona o pravima manjina)
